Піліп Орлік

Піліп Орлік
Піліп Орлік
	; Сучасны ўяўны партрэт. Аўтар Наталля Паўлусенка, 2021 г
	; Гетман Войска Запарожскага
шляхціц
шляхціц
Нараджэнне	11 (21) лістапада 1672; Касута, Ашмянскі павет, Віленскае ваяводства, Вялікае Княства Літоўскае, Рэч Паспалітая;
Смерць	26 мая 1742 (69 гадоў) ці 24 мая 1742 (69 гадоў); Ясы, жудзец Ясы, Малдаўскае княства;
Род	Орлікі[d]
Бацька	Сцяпан Орлік[d]
Маці	Ірына з Малахоўскіх[d]
Жонка	Ганна Герцык
Дзеці	Рыгор, Якаў, Варвара, Анастасія
Веравызнанне	праваслаўны
Адукацыя	Віленская езуіцкая акадэмія (1680-я); Кіева-Магілянская акадэмія;
Дзейнасць	генеральны пісар
Аўтограф
Званне	Атаман
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Орлік Піліп Сцяпанавіч (11 (21) кастрычніка 1672^[1], Касута, Ашмянскі павет, Віленскае ваяводства, цяпер Вілейскі раён, Мінская вобласць — 24 мая 1742, Ясы, Малдаўскае княства, цяпер Румынія) — украінскі палітычны, дзяржаўны і ваенны дзеяч, гетман Запарожскага Войска ў выгнанні (1710—1742), паэт, публіцыст. Прадстаўнік шляхецкага роду Орлікаў (чэшскага паходжання). Адзін з укладальнікаў «Пактаў і Канстытуцыі правоў і вольнасцяў Войска Запарожскага» — канстытуцыйнага акту, які часам называюць «першай у свеце Канстытуцыяй», фактычна — казацкага грамадскага дагавора. Змагаўся супраць захопу Украіны расійскай імперыяй Пятра І.

Біяграфія

Маці Піліпа Ірына Малахоўская паходзіла з беларуска-ўкраінскага праваслаўнага шляхецкага роду Малахоўскіх і ахрысціла сына па праваслаўным абрадзе.

Бацька Сцяпан Орлік служыў у арміі польскага караля і вялікага князя літоўскага, загінуў на 51-м годзе жыцьця падчас польска-турэцкай вайны ў бітве пад Хоцінам у снежні 1673 года.

Выхаваннем Піліпа займалася маці. Адукацыю Піліп Орлік атрымаў у Віленскім езуіцкім калегіуме. Пасля заканчэння вучобы працягваў удасканальваць адукацыю ў праваслаўным Кіева-Магілянскім калегіуме.

Вучыўся ў езуіцкім калегіуме ў Вільні, а пазней у Кіева-Магілянскай акадэміі, якую скончыў ў 1694 годзе.

З 1702 года (па іншых крыніцах — з 1706) — генеральны пісар і давераная асоба Івана Мазепы. У 1708 годзе прыняў удзел у выступе Івана Мазепы супраць Пятра I і перайшоў на бок Карла XII. Пасля паразы шведскага войска пад Палтавай 27 чэрвеня 1709 года эміграваў у Асманскую імперыю.

Першая старонка Канстытуцыі Піліпа Орліка на лаціне (арыгінал, створаны ў 1710 г. стараўкраінскай мовай, РДАДА, ф.124, оп.2, спр.12, арк.3.)

Спрабуючы заваяваць сабе падтрымку, у 1710 годзе П. Орлік складае «Пакты і Канстытуцыі правоў і вольнасцяў Войска Запарожскага» — дакумент, які пазней атрымаў назву Канстытуцыя Піліпа Орліка.

Пры падтрымцы Карла XII Орлік уступае ў саюз з крымскімі татарамі і Атаманскай Портай, і 8 лістапада 1710 года апошняя, падтрымліваючы гетмана Орліка, аб’яўляе вайну Маскоўскай дзяржаве.

У пачатку 1711 году Орлік пачынае агульны паход запарожцаў, буджацкіх татараў, шведаў і палякаў (прыхільнікаў Станіслава Ляшчынскага) супраць расійскіх войскаў ва Украіне. У сакавіку 1711 года аб’яднаныя войскі пад камандаваннем П. Орліка падышлі да добра ўмацаванай Белай Царквы, дзе знаходзіўся маскоўскі гарнізон. Пачалася аблога горада, але ні адзін са штурмаў не быў паспяховым. У 1709—1714 гадах знаходзіўся ў Бендэрах, потым скарыстаўся запрашэннем Карла XII і жыў да 1720 году ў Швецыі.

З 1720 года жыў у Германіі, Аўстрыі, Польшчы. У 1722 годзе накіроўваўся да запарожскіх казакоў ў Алешкаўскую Сеч і быў затрыманы турэцкімі ўладамі ў Хоціне, да 1738 года інтэрнаваны ў Тэсалонікі. У далейшым жыў у Хоціне, Сярэзі, пазней — у Чарнаўцах, Каўшанах і Бухарэсце. Пасля пераехаў у Ясы, дзе памёр 24 мая 1742 года.

Жыццё Піліпа Орліка і яго сувязь з Беларуссю даследваў беларускі краязнавец віляйчанін Анатоль Рогач.

Ушанаванне памяці

Помнік П.Орліку ў Кіеве

Памятная манета ў гонар П.Орліка

У чэрвені 2011 года ў Кіеве ўсталяваны помнік Піліпу Орліку, які знаходзіцца на вуліцы, названай у яго гонар.
У шведскім горадзе Крыстыянстад усталявана мемарыяльная шыльда на доме, дзе пражываў Орлік, і непадалёк — помнік з выявай канстытуцыі і булавы гетмана.
Заснавана ўкраінская прэмія імя Піліпа Орліка, а таксама яго партрэт размешчаны на паштовых марках; у 2002 годзе была выпушчана памятная манета, прысвечаная Піліпу Орліку.
У вёсцы Касута ў 2006 годзе ўсталяваны валун з памятным знакам у гонар П. Орліка.
Імем П. Орліка названыя шматлікія вуліца ва Украіне, таксама ў Вілейцы.
У Вілейскім раёне ў гонар Орліка ладзяцца выставы, мастацкія пленэры^[2]^[3]^[4].

Зноскі

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Піліп Орлік
Орлік Піліп Архівавана 11 ліпеня 2015. // Рэгіянальная газета
Ушанавалі памяць Орліка Архівавана 11 ліпеня 2015. // Рэгіянальная газета
Білоруське коріння гетьмана Пилипа Орлика Архівавана 13 верасня 2012. (укр.)
Кравченко П. А., Діптан І. І. Пилип Орлик і його «Конституція» Архівавана 6 снежня 2004. (укр.)
Орлик Пилип (1672—1742) // «Гетьмани та козацькі ватажки» на сайті «Електронна бібліотека України» Архівавана 20 мая 2014. (укр.)

[1] Тарас Чухліб. Білоруське коріння гетьмана Пилипа Орлика // Дзеркало тижня, № 41, 28.10.2006 Архівавана 18 верасня 2012. (укр.)

[2] У ВІЛЕЙЦЫ ПРАЙШОЎ МІЖНАРОДНЫ НАВУКОВЫ КРУГЛЫ СТОЛ, ЯКІ БЫЎ ПРЫСВЕЧАНЫ 345-ГОДДЗЮ З ДНЯ НАРАДЖЭННЯ ПІЛІПА ОРЛІКА // Шлях перамогі

[3] У ВІЛЕЙЦЫ АДКРЫЛАСЯ ВЫСТАВА, ПРЫУРОЧАНАЯ ДА 345-ГОДДЗЯ З ДНЯ НАРАДЖЭННЯ ПІЛІПА ОРЛІКА // Шлях перамогі

[ШП-4] ЗНАКАМІТЫЯ ЛЮДЗІ ВІЛЕЙШЧЫНЫ: ПІЛІП ОРЛІК // Шлях перамогі

[1]

[2]

[3]

[4]