Тэорыі Вялікага аб’яднання

	Фізіка за межамі Стандартнай мадэлі
Сведчанні
	Праблема калібравальнай іерархіі · Цёмная матэрыя; Праблема касмалагічнай пастаяннай; Моцная CP-праблема; Нейтрынныя асцыляцыі; Барыённая асіметрыя Сусвету
Тэорыі
	Тэхнікалор; Тэорыя Калуцы — Клейна; Тэорыі Вялікага аб’яднання; Тэорыя ўсяго; Тэорыя струн
Суперсіметрыя
	MSSM · Тэорыя суперструн; Супергравітацыя
Квантавая гравітацыя
	Тэорыя струн ; Петлявая квантавая гравітацыя ; Прычынная дынамічная трыангуляцыя; Кананічная квантавая гравітацыя
Эксперыменты
	Gran Sasso · INO · ВАК; SNO · Super-K · Тэватрон

Тэорыі Вялікага аб’яднання, ТВА (англ.: Grand Unified Theory, GUT) — у фізіцы элементарных часціц група тэарэтычных мадэлей, якія апісваюць адзіным чынам моцнае, слабае і электрамагнітнае ўзаемадзеянні. Мяркуецца, што пры надзвычай высокіх энергіях (вышэй 10¹⁴ ГэВ) гэтыя ўзаемадзеянні аб’ядноўваюцца. Зрэшты, многія фізікі-тэарэтыкі лічаць, што аб’ядноўваць гэтыя ўзаемадзеянні без гравітацыі не мае сэнсу, і шлях да «Вялікага аб’яднання» ляжыць праз стварэнне «тэорыі ўсяго», хутчэй за ўсё, на аснове адной з тэорый квантавай гравітацыі.

ГісторыяПравіць

Гістарычна, першая сапраўдная ТВА, заснаваная на простай групе Лі^[ru] SU(5), была прапанавана Говардам Джорджы^[ru] і Шэлданам Глэшау ў 1974 годзе^[1]. Мадэлі Джорджы — Глэшау^[en] папярэднічала мадэль Паці-Салама^[en] на аснове паўпростай алгебры Лі^[en], прапанаваная Абдусам Саламам і Джогешам Паці^[en]^[2], якія ўпершыню прапанавалі ідэю ўніфікацыі калібровачных узаемадзеянняў.

Скарачэнне «ТВА» (англ.: Grand Unified Theory, GUT) было ўпершыню ўведзена ў 1978 годзе даследчыкамі CERN Джонам Элісам^[en], Анджэем Бурасам^[en], Мэры К. Гаяр^[ru] і Дзімітрыем Нанапуласам^[ru], аднак у канчатковым варыянце свайго артыкула^[3] яны выбралі іншую абрэвіятуру — «МВА» (Маса Вялікага Аб’яднання, англ.: Grand Unification Mass, GUM). Пазней у тым жа годзе Нанапулас першым выкарыстаў^[4] скарачэнне «GUT» у артыкуле^[5].

Гл. таксамаПравіць

ЗноскіПравіць

↑ Georgi, H.; Glashow, S.L. (1974). "Unity of All Elementary Particle Forces". Physical Review Letters 32 (8): 438–41. doi:10.1103/PhysRevLett.32.438. Bibcode: 1974PhRvL..32..438G. https://semanticscholar.org/paper/610b1ade5fe70e2b991866cfc32f2d1d54e7a9d2.
↑ Pati, J.; Salam, A. (1974). "Lepton Number as the Fourth Color". Physical Review D 10 (1): 275–89. doi:10.1103/PhysRevD.10.275. Bibcode: 1974PhRvD..10..275P.
↑ Buras, A.J.; Ellis, J.; Gaillard, M.K.; Nanopoulos, D.V. (1978). "Aspects of the grand unification of strong, weak and electromagnetic interactions". Nuclear Physics B 135 (1): 66–92. doi:10.1016/0550-3213(78)90214-6. Bibcode: 1978NuPhB.135...66B. http://cdsweb.cern.ch/record/132734/files/197712054.pdf. Retrieved on 2011-03-21.
↑ Nanopoulos, D.V. (1979). "Protons Are Not Forever". Orbis Scientiae 1: 91. Harvard Preprint HUTP-78/A062. http://www-spires.fnal.gov/spires/find/hep/www?rawcmd=r+HUTP-78-A062.
↑ Ellis, J. (2002). "Physics gets physical". Nature 415 (6875): 957. doi:10.1038/415957b. PMID 11875539. Bibcode: 2002Natur.415..957E.

СпасылкіПравіць

Грэхэм Л. Р. Глава XI. Релятивистская физика. Теории Великого Объединения // Естествознание, философия и науки о человеческом поведении в Советском Союзе — М.: Политиздат, 1991.

[1] Georgi, H.; Glashow, S.L. (1974). "Unity of All Elementary Particle Forces". Physical Review Letters 32 (8): 438–41. doi:10.1103/PhysRevLett.32.438. Bibcode: 1974PhRvL..32..438G. https://semanticscholar.org/paper/610b1ade5fe70e2b991866cfc32f2d1d54e7a9d2.

[2] Pati, J.; Salam, A. (1974). "Lepton Number as the Fourth Color". Physical Review D 10 (1): 275–89. doi:10.1103/PhysRevD.10.275. Bibcode: 1974PhRvD..10..275P.

[3] Buras, A.J.; Ellis, J.; Gaillard, M.K.; Nanopoulos, D.V. (1978). "Aspects of the grand unification of strong, weak and electromagnetic interactions". Nuclear Physics B 135 (1): 66–92. doi:10.1016/0550-3213(78)90214-6. Bibcode: 1978NuPhB.135...66B. http://cdsweb.cern.ch/record/132734/files/197712054.pdf. Retrieved on 2011-03-21.

[4] Nanopoulos, D.V. (1979). "Protons Are Not Forever". Orbis Scientiae 1: 91. Harvard Preprint HUTP-78/A062. http://www-spires.fnal.gov/spires/find/hep/www?rawcmd=r+HUTP-78-A062.

[5] Ellis, J. (2002). "Physics gets physical". Nature 415 (6875): 957. doi:10.1038/415957b. PMID 11875539. Bibcode: 2002Natur.415..957E.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]