Уладзімір (горад, Украіна)

Уладзімір
Герб[d]	Сцяг[d]
Краіна	Украіна
Статус	горад абласнога падпарадкавання, раённы цэнтр
Рэгіён	Валынская вобласць
Каардынаты	50°50′53″ пн. ш. 24°19′20″ у. д.HGЯO
Першая згадка	988
Горад з	1324
Плошча	16,05 км²;
Вышыня цэнтра	174 м
Водныя аб’екты	Луга[d]
Насельніцтва	▼37 910 чал. (1 студзеня 2022);
Часавы пояс	UTC+2 і UTC+03:00
Паштовыя індэксы	44700–44709
Афіцыйны сайт	volodymyrrada.gov.ua (укр.)
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Уладзімір (укр.: Володимир) — горад у Валынскай вобласці Украіны, цэнтр Уладзімір-Валынскага раёна. Насельніцтва — 37,9 тыс. жыхароў (2022). Знаходзіцца за 72 км ад Луцка. Чыгуначная станцыя на лініі Ковель — Чэрванаград.

Назва

Горад названы Уладзімір ад імя кіеўскага князя Уладзіміра Святаславіча, які, па адной з версій, нарадзіўся ў Будзяцічах прыкладна за 20 км ад горада. З 1911 года атрымаў назву Уладзімір-Валынск, каб адрозніваць ад Уладзіміра-на-Клязьме ў Расіі^[2]. У 1944 годзе назву афіцыйна змянілі на Уладзімір-Валынскі.

1 кастрычніка 2021 года гарадскі савет прагаласаваў за адмену рэгіянальнага ўдакладнення і змяненне назвы горада на Уладзімір^[3]. 14 снежня 2021 года Вярхоўная Рада Украіны ўхвала змяненне назвы^[2].

Геаграфія

Горад размешчаны на правым беразе ракі Лугі, у паўднёва-заходняй частцы Валынскай вобласці, на стыку пагорыстага Валынскага ўзвышша з Палескай нізінай, у прыроднай зоне змяшаных лясоў.

Клімат Уладзіміра ўмерана-кантынентальны, характарызуецца адносна мяккай зімой з частымі адлігамі, умерана цёплым вільготным летам, зацяжнымі вясной і восенню. Сярэдняя тэмпература студзеня −4,9 °C, ліпеня +18 °C. Ападкаў каля 600 мм у год.

Гісторыя

Першае летапіснае згадванне пра горад Уладзімір адносіцца да 988 — калі кіеўскі князь Уладзімір Святаславіч, на землях валынян і бужан, на правым беразе ракі Лугі заваяваў горад пад назвай Ладамір, перайменаваў у сваё імя і перадаў горад аднаму са сваіх сыноў — Усеваладу. З 992 года ва Уладзіміры знаходзілася біскупская кафедра.

Пачынаючы з XII стагоддзя, у перыяд феадальнай раздробненасці Русі, горад становіцца цэнтрам удзельнага Валынскага княства, у якім зацвердзілася асобная княжая дынастыя, заснаваная ўнукам Уладзіміра Манамаха — князем Ізяславам Мсціславічам, якія кіравалі на Валыні ў 1146—1154.

У першай палове XIII стагоддзя Уладзімір становіцца адным з цэнтраў аб’яднанага Галіцка-Валынскага княства (з 1253 — каралеўства). Гэты перыяд адносіцца да часу кіравання князя Данііла Раманавіча Галіцкага (1201—1264) і яго брата Васілька Раманавіча Валынскага (1205—1271). Сярэдзіна XIII стагоддзя — час найвышэйшага росквіту старажытнага Уладзіміра, ён славіўся як значны цэнтр гандлю, рамёстваў, мастацтва, тут сфарміравалася самабытная архітэктурная школа, таксама тут пісаўся Галіцка-Валынскі летапіс — найбольш каштоўная гістарычная крыніца другой паловы XIII — пачатку XIV стагоддзя.

У 1241 Уладзімір быў захоплены і разрабаваны ордамі хана Батыя. Летапіс сведчыць, што пасля адыходу арды ў горадзе не засталося жыхароў, а цэрквы былі запоўнены трупамі.

Пасля распаду Галіцка-Валынскай дзяржавы ў сярэдзіне XIV стагоддзя Уладзімір уваходзіць у склад Вялікага Княства Літоўскага, а пасля Люблінскай уніі 1569 — у склад Польскага каралеўства. У 1324 горад атрымаў Магдэбургскае права.

У XVIII стагоддзі горад занепадае і становіцца маленькім правінцыйным мястэчкам.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай ў 1795 горад увайшоў у склад Расійскай імперыі, як адзін з павятовых цэнтраў Валынскай губерні.

З пачаткам Першай сусветнай вайны Уладзімір-Валынскі стаў арэнай баявых дзеянняў. У 1915 Уладзімір-Валынскі быў акупаваны аўстра-венгерскімі войскамі, акупацыйныя ўлады знаходзіліся ў горадзе да заканчэння вайны ў 1918.

Па ўмовах Рыжскага мірнага дагавора (1921) Уладзімір-Валынскі ўвайшоў у склад Польшчы і стаў адным з павятовых цэнтраў Валынскага ваяводства. 19 верасня 1939 Уладзімір-Валынскі быў заняты часткамі Чырвонай Арміі і ўключаны ў склад СССР.

Пасля нападу Германіі на СССР Уладзімір-Валынскі быў акупаваны нямецкімі войскамі ўжо 23 чэрвеня 1941, вызвалены 20 ліпеня 1944.

Насельніцтва

Год	Колькасць
2018	38 901	^[4]
2021	38 070	^[5]
2022	37 910	^[1]

Славутасці

Будынак ваеннага камісарыята (былы Афіцэрскі сход, 1900)
Будынак гістарычнага музея (1912)
Земляныя валы старажытнарускага гарадзішча (X—XIII стст.)
Камяніца генерала Чарнаглазава (узор драўлянай архітэктуры, 1879)
Касцёл езуітаў (1776, цяпер царква Раства Хрыстова)
Касцёл Св. Яўхіма і Ганны (1772)
Кірха (1929, цяпер царква Св. Іасафата)
Кляштар дамініканцаў (1789)
Ладамірскія могілкі (магілы вядомых месцічаў, магілы ваяроў расійскага і савецкага войска)
Царква Св. Георгія (ваенны храм, 1908)
Царква Св. Міколы (1780)
Царква-ратонда Св. Васіля (XIII—XIV стст.)
Успенская царква (Мсціславаў храм, 1156—1160) — найстаражытнейшы храм Валыні, пахавальня галіцка-валынскіх князёў