Шаптыцкі

Шаптыцкі (укр.: Шептицький) — горад абласнога значэння ў Львоўскай вобласці Украіны. Размешчаны у Надбужанскай катлавіне над ракою Заходні Буг у паўночнай частцы Львоўскай вобласці недалёка ад мяжы з Польшчай. Да 1951 года называўся Крыстынопаль, да 2024 года — Чэрванаград.

Горад Шаптыцкі укр.: Червоноград Герб Сцяг Краіна Украіна Каардынаты 50°22′56″ пн. ш. 24°13′39″ у. д. Кіраўнік Andrii Zalivskyi[d] Заснаваны 1692 Плошча 37,6 км² Вышыня цэнтра 150 ± 1 м Водныя аб’екты Буг Насельніцтва ▼64 297 чал. (1 студзеня 2022) Часавы пояс UTC+2 і UTC+03:00 Паштовыя індэксы 80100 Афіцыйны сайт chervonograd-city.gov.ua Шаптыцкі на карце Украіны

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Важны цэнтр горназдабываючай прамысловасці Львоўска-Валынскага вугальнага басейна. Займае трэцяе месца па колькасці насельніцтва ў Львоўскай вобласці. У падначаленні Чэрванаградскага гарадскога савета, акрамя горада, таксама знаходзяцца пасёлак гарадскога тыпу Гарняк і горад Сасноўка.

Размяшчэнне

Царква Святога Юрыя

Горад размешчаны на Палескай раўніне, у Надбужанскай катлавіне, у месцы ўпадзення ў Заходні Буг яго прытокаў — Салокіі і Раці, у паўночнай частцы Львоўскай вобласці. Горад знаходзіцца ў Заходнеўкраінскай лесастэпавай зоне (Малое Палессе).

Плошча — 2 097 га (Чэрванаград − 1779 га, Сасноўка — 198 га, Гарняк — 120 га). Горад мае зручнае геаграфічнае размяшчэнне і добра развітую транспартную сетку (аўтатраса Львоў — Ковель — Брэст, шаша Бэлз — Чэрванаград і Радэхіў — Чэрванаград, чыгункі Львоў — Ковель і Чэрванаград — Рава-Руская), мяжуе з Польшчай. Сучасны Чэрванаград падзелены поймай Заходняга Буга на стары горад (у мінулым — Крыстынапаль) і новы горад (пабудаваны ў сувязі з развіццём вугальнага басейна), якія злучаюцца дамбай. Адлегласць да Львова — 73 км, да Сокаля — 9 км.

Гісторыя

Палац Патоцкіх

Заснаваны у 1692 годзе вялікім каронным гетманам Феліксам Казімірам Патоцкім (пахаваны 15 мая 1702 ў Крысцінапале ў касцёле бернардынцаў, які сам заснаваў у 1695; перавёз сюды з Рыма мошчы св. Клімента). Ён назваў горад у гонар сваёй жонкі Крысціны з Любамірскіх.

Яго сын, бельскі стараста Юзаф Патоцкі быў пахаваны там жа ў 1723 годзе Унук яго — ваявода рускі Франц Салезій Патоцкі (1700—1772) пабудаваў палац і заснаваў у 1768 годзе манастыр Базыльянаў (барочная царква св. Юра, пабудаваны ў 1771—1776 гадах); да 1946 — паломніцкае месца УГКЦ з цудатворнай іконай Божай Маці. Франц Салезій Патоцкі трымаў у горадзе пастаянны казачы полк у 300 асоб. Сын Франца Салезия Патоцкага, Станіслаў Патоцкі, пасля трагедыі з Крысцінай Камароўскай, перанёс сямейную «сталіцу» Патоцкіх ў Тульчын (1774).

У 1760-х гадах у палацы Патоцкіх пабываў вядомы авантурыст Джакама Казанова.

Пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай у 1772 годзе горад разам са ўсёй Галіцыяй адышоў да Габсбургаў. Вядома, што да сярэдзіны XIX стагоддзя горад меў чатырох уласнікаў (гаспадароў). Пасля заняцця польскімі войскамі у 1919 годзе належаў да Польшчы, быў цэнтрам гміны Сокальскага павета.

15 лютага 1951 горад перададзены СССР на падставе савецка-польскага міжурадавага пагаднення. Наўзамен Польшча атрымала 3 чэрвеня 1951 года Устрыкі Дольныя (пол. Ustrzyki Dolne) з прылеглым раёнам. Асновай, на якой пачаў развівацца савецкі Чэрванаград, сталі разведаныя радовішчы каменнага вугалю. У 1950 годзе пачалося будаўніцтва шахтаў.

З 30.12.1962 Чэрванаград (з пасёлкамі гарадскога тыпу Гарняк, Жвірка, Сасноўка) — горад абласнога падпарадкавання Львоўскай вобласці.

У 1990 годзе ў Чэрванаградзе ўпершыню ў СССР дэмантавалі помнік Леніну — на некалькі месяцаў раней, чым у Львове. Яшчэ ў 1988 годзе тут было створана аддзяленне Таварыства роднай мовы імя Тараса Шаўчэнкі, а ў 1989 годзе — Народнага руху Украіны.

19 верасня 2024 года Вярхоўная Рада Украіны пераіменавала горад Чэрванаград у Шаптыцкі ў межах дэрусіфікацыі.

Эканоміка

З 1951 года горад стаў адным з цэнтраў новастворанага Львоўска-Валынскага каменнавугальнага басейна. У горадзе дзейнічае больш за 4 тыс. суб’ектаў гаспадарчай дзейнасці — юрыдычных і фізічных асоб, у тым ліку 350 малых прадпрыемстваў. У рэгіёне працуе гатэльны комплекс, 7 АЗС, якія адпавядаюць еўрапейскім стандартам, СТА з аўтамыйкай. У горадзе ёсць 8 аўтастаянак, 275 крам, 66 гандлёвых павільёнаў і шапікаў, 114 прадпрыемстваў рэстараннай гаспадаркі з колькасцю кліенцкіх месцаў — 5,6 тысячы.

Буйнейшыя прадпрыемствы горада:

• Шахта «Чэрванаградская»
• Шахта «Вялікамастоўская»
• Шахта «Межырычанская»
• Шахта «Надзея»
• Шахта «Стэпавая»
• Шахта «Лясная»
• Шахта «Адраджэнне»
• Шахта «Зарэчная»
• Шахта «Візейская»
• завод жалезабетонных вырабаў ААТ «Чэрванаградскі завод жалезабетонных вырабаў»
• завод металічных канструкцый «ЧЗМК»
• дрэваапрацоўчы камбінат ТАА «Чэрванаградскі дрэваапрацоўчы камбінат»
• фабрыка жаночай бялізны АТ «ВАТ КАЛІНА»
• панчошна-шкарпэтачная фабрыка ТАА «Дзюна-Веста»
• ААТ «Чэрванаградскі АТП-14628»

Насельніцтва

Год Колькасць 1890 3 565 1900 3 522 1921 2 809 1939 1 800 1959 12 241 1970 44 008 Год Колькасць 1977 53 000 1979 54 921 1989 72 047 1992 75 200 1998 75 300 2001 70 568 Год Колькасць 2003 70 056 2004 69 751 2005 69 436 2009 68 508 2011 68 308 2013 68 006 Год Колькасць 2014 67 993 2016 67 492 2018 66 886 2020 65 871 2021 65 180 2022 64 297

Гарады-пабрацімы

•  Мар’ямполь, Літва (2021)
•  Пыскавіцы, Польшча (2019)

Вядомыя асобы

• Раман Лявіцкі (нар. 1973) — беларускі футбаліст і футбольны трэнер.
• Сяргей Канстанцінавіч Хмарук (нар. 1968) — беларускі дзяржаўны дзеяч.

Транспарт

Тэрыторыяй Чэрванаградскага раёна праходзяць дзве галоўныя транспартныя магістралі — аўтамабільная дарога Р-15 Ковель — Жоўква і Т-14-04 Чэрванаград — Рава-Руская. Таксама існуе дарога Чэрванаград — Радзехаў. У горадзе наладжана праца пасажырскага транспарту грамадскага карыстання.

Літаратура

• Червоногра́д // Т. 29. Чаган — Экс-ле-Бен. — М. : Советская энциклопедия, 1978. — С. 65. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)