Франкаправансальская мова
Франкаправанса́льская мова (арпіта́нская мова; фр.: francoprovençal, саманазва arpitan) — раманская мова (гала-раманская падгрупа), распаўсюджана на паўднёвым усходзе Францыі (па цячэнні Роны і ў раёне Савоі), у раманскай Швейцарыі і паўночна-заходняй Італіі, пераважна ў рэгіёне Вале-д’Аоста). Знаходзіцца на грані знікнення з-за пераходу носьбітаў на стандартную французскую мову ў другой палове XX стагоддзя. Афіцыйнага статусу не мае.
Франкаправансальская мова | |
---|---|
Саманазва | francoprovençâl [frɑ̃cɔprɔvɑ̃sɑːl]; arpitan [arpitɑ̃], arpetan [arpətɑ̃] |
Краіны | Францыя, Італія, Швейцарыя |
Рэгіёны | П’емонт, Фоджа, Вале-д’Аоста, Савоя, Апулія і інш. |
Афіцыйны статус | ахоўваецца ў вобласці Вале-д’Аоста |
Агульная колькасць носьбітаў | 140 000 |
Статус | пад пагрозай знікнення |
Класіфікацыя | |
Катэгорыя | Мовы Еўразіі |
Пісьменнасць | лацінскае пісьмо |
Моўныя коды | |
ISO 639-1 | — |
ISO 639-2 | roa |
ISO 639-3 | frp |
Atlas of the World’s Languages in Danger | 366 |
Ethnologue | frp |
LINGUIST List | frp |
ELCat | 3395 |
IETF | frp |
Glottolog | fran1269 |
Вікіпедыя на гэтай мове |
Гісторыя
правіцьСярэднявечная арпітанская мова можна разглядаць як мова-мост ці, дакладней, група пераходных дыялектаў паміж мовамі ойль паўночнай Францыі, паўднёвымі мовамі ок, а таксама мовамі паўночнай Італіі. Яго своеасаблівасць у плане фанетыкі і лексікі дае падставу меркаваць, што ён не адносіцца ні да першых, ні да апошніх дыялектаў, а ўяўляе сабой асобную галіну гала-раманскай, якая не атрымала істотнага развіцця. Згадванні пра характарыстыкі мовы адносяцца да VI стагоддзя, гэта значыць да дынастыі Меравінгаў.
Само абазначэнне «франкаправансальская мова» з'явілася дзякуючы італьянскаму лінгвісту Грацыядзіа Асколі, які ў 1873 годзе праз гэта паняцце пазначыў дыялекты, якія не падыходзяць паводле дыялекталагічных крытэрыяў ні пад мовы ойль (якія атаясамліваюцца з французскай), ні пад мовы ок (правансальскай).
Сучасны стан
правіцьУ сучаснай Францыі, з яе цэнтралізаванай моўнай палітыкай, часта разглядаецца як «гаворка», «мясцовы дыялект» (патуа), або ўключаецца ў аксітанскую мову, якая таксама вымірае. У Швейцарыі большасць носьбітаў арпітанскай перайшлі на французскую мову (з некаторымі мясцовымі асаблівасцямі), якая мае большы прэстыж у эканоміцы і сістэме адукацыі. Гэта сітуацыя дыяметральна процілеглая нямецкамоўным жыхарам краіны, якія з канца 1970-х практычна перасталі актыўна карыстацца стандартнай нямецкай мовай Германіі, стандартызаваўшы свой асаблівы швейцарскі дыялект (алеманская мова) нямецкай для ўсіх сфер жыцця.
Выкарыстанне франкаправансальскай у Францыі адзначана ў раёне Рона — Альпы (Бажале, Брэс, Дафінэ, Домб, Савоя), на поўдні Франш-Кантэ (Юра, Ду), а таксама на паўднёвым усходзе Бургундыі (Сона і Луара). Адсутнасць пісьмовай мовы прыводзіць да яе далейшага вымірання (перапісваліся толькі старадаўнія песні і казкі, элементы вуснай творчасці). У XXI стагоддзі з мэтай падтрымання мовы некаторыя пісьменнікі займаюцца стандартызацыяй правапісу і перакладамі сваіх сачыненняў.
У Швейцарыі да XIX стагоддзя ў Рамандыі ўжывалася толькі франкаправансальская (за выключэннем кантонаў Юра, збольшага Неўшатэль і Берн). З цягам часу яна амаль цалкам выцеснілася мясцовымі французскімі варыянтамі. Сляды франкаправансальскай у вуснай мове яшчэ адсочваюцца ў кантонах Фрыбур і Валіс. У Італіі франкаправансальскай валодае каля 70 тысяч чалавек, большая частка якіх пражывае ў рэгіёне Вале-д’Аоста, некаторых мясцовасцях П’емонта, а таксама ў Апуліі. Сукупнасць рэгіёнаў, дзе распаўсюджана (ці была распаўсюджана) арпітанская мова атрымала ў XX стагоддзі назву Арпітанія.
Для паляпшэння артыкула пажадана |
Спасылкі
правіць- Le franco(-)provençal entre morcellement et quête d’unité: histoire et état des lieux (фр.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 15 мая 2012. Праверана 1 красавіка 2012.
- Arpitania.eu :: Le Portail de l'Arpitan (фр.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 15 красавіка 2012. Праверана 1 красавіка 2012.
- francoprovencal.com (фр.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 11 ліпеня 2011. Праверана 1 красавіка 2012.