Вікіпедыя:Зноскі

Зноска — спасылка з асноўнага тэкста артыкула на апісанне крыніцы інфармацыі, выкарыстанай для напісання артыкула, або на заўвагу, каментар. Зноска ствараецца адмысловым тэгам або шаблонам, якія ставяць пасля паяснянага фрагменту тэксту.

Апісальныя часткі зносак аўтаматычна змяшчаюцца ўнізе старонкі, або ў адмыслова створаным раздзеле «Зноскі» (гл. рэкамендацыі адносна структуры артыкула). Таксама аўтаматычна пасля паяснянага фрагменту тэксту ставіцца знак зноскі (лічба, літара або значок), які злучае паясняны фрагмент тэкста з апісальнай часткай зноскі, а ў раздзеле «Зноскі» перад апісальнай часткай зноскі аўтаматычна ставіцца значок вяртання да паяснянага тэксту. Калі націснуць мышкай на значок зноскі, прагляд перамесціцца ўніз да раздзела «Зноскі», калі на значок вяртання — да паяснянага тэксту.

У рухавік Вікіпедыі MediaWiki ўбудавана падтрымка зносак і шаблонаў для іх афармлення. Зноскі можна ствараць у артыкуле з дапамогай тэгу <ref>. А таксама спрошчана, праз кнопку панэлі інструментаў.

Ніжэй пададзены прыклады, як паставіць зноскі проста ў тэксце артыкула, а ў пазначаным месцы артыкула (звычайна ўнізе) будзе аўтаматычна створаны спіс усіх зносак са значкамі вяртання.

Выкарыстанне

Асноўная ідэя тэга <ref> у тым, што ён устаўляе змешчаны ў ім тэкст як зноску ў пэўны раздзел, зададзены тэгам <references /> (або, у беларускай Вікіпедыі, шаблонам {{зноскі}} ці ўніверсальным шаблонам {{reflist}}).

Калі вы забудзецеся ўставіць тэг <references /> або шаблон {{зноскі}} на старонку, зноскі будуць адкінутыя ў самы яе ніз. Пакідаць іх у такім выглядзе не варта.

Зноскі можна ствараць спрошчана, кнопкай панэлі інструментаў або панэлі хуткай устаўкі пад полем рэдагавання. У гэтым выпадку тэгі падставяцца аўтаматычна.

На гэтай старонцы таксама ўжываюцца зноскі — напрыклад, у канцы гэтага сказу. Калі вы праглядзіце зыходны тэкст гэтай старонкі, націснуўшы на закладку «правіць зыходнік», то зможаце ўбачыць прыклад стварэння гэтай зноскі.

Зноскі

Прыклад зноскі

Паводле навуковых звестак, Сонца вялікае<ref>''Иванов И. И.'' Солнце. — М. : Наука, 2005. — С. 23.</ref>.

А Месяц — не такі вялікі<ref>''Сидоров В. В.'' Размер Луны // Наука и жизнь : журнал. — 1973. — № 5.</ref>.

== Зноскі ==
{{reflist}}

Вынік:

Паводле навуковых звестак, Сонца вялікае.

А Месяц — не такі вялікі.

Зноскі

Зноскі

Паўторнае выкарыстанне адной і той жа зноскі

Часта ёсць патрэба некалькі разоў спаслацца на адну крыніцу ў розных месцах артыкула. Каб пры гэтым тэкст зноскі не паўтараўся шматразова ў спісе зносак, зносцы можна даць унікальнае імя і карыстацца ім у месцах паўторных спасылак. Для наймення зноскі карыстаюцца параметрам name тэга <ref>: <ref>, для паўтарэння зноскі ўжываецца кароткая форма тэга <ref>: <ref>.

У наступным прыкладзе на адну крыніцу спасылаемся двойчы:

Гэта прыклад шматразовай зноскі на адну і тую ж крыніцу<ref name="multiple">Тэкст зноскі, які шматразова выкарыстоўваецца.</ref>.

Такія спасылкі карысны, напрыклад, для прывядзення розных сцвярджэнняў з адной і той жа крыніцы. Каб рабіць шматразовыя зноскі, трэба ўжываць пустыя тэгі ref са слэшам у канцы<ref name="multiple" />.

== Зноскі ==
{{зноскі}}

Вышэйпрыведзены тэкст будзе выглядаць у артыкуле так:

Гэта прыклад шматразовай зноскі на адну і тую ж крыніцу.

Такія спасылкі карысны, напрыклад, для прывядзення розных сцвярджэнняў з адной і той жа крыніцы. Каб рабіць шматразовыя зноскі, трэба ўжываць пустыя тэгі ref са слэшам у канцы.

Зноскі

Зноскі

Падзел спісу зносак і тлумачальных заўваг

У некаторых выпадках можа быць пажаданым падзяліць зноскі на два або больш спісы — напрыклад, на спіс спасылак і тлумачальныя заўвагі. У такім выпадку можна выкарыстоўваць параметр group тэга <ref>. Прыклад:

Тэкст<ref group="заўвага">тэкст заўвагі</ref><ref group="зноска">тэкст зноскі</ref>

== Заўвагі ==
{{заўвагі|group="заўвага"}}

== Зноскі ==
{{заўвагі|group="зноска"}}

Вынік:

Тэкст

Заўвагі

Зноскі

З дапамогай падобнага падзелу магчымая таксама арганізацыя зносак да зносак, для чаго служыць шаблон {{ref+}} (гл. падрабязней яго дакументацыю).

Указанне тэксту зносак у раздзеле «Зноскі»

Гл. дакументацыю шаблона {{reflist}}

Без выкарыстання шаблонаў

Звычайная зноска

Зыходны код для выкарыстання звычайнай зноскі:

<poem>
Мороз и солнце; день чудесный!
Ещё ты дремлешь, друг прелестный…<ref name="pushkin" />
</poem>

== Зноскі ==
<references>

<ref name="pushkin">Стихотворение А. С. Пушкина.</ref>

</references>

Вынік:

Мороз и солнце; день чудесный!
Ещё ты дремлешь, друг прелестный…

Зноскі

Групоўка зносак

Зыходны код:

<poem>
На заре<ref name="zarya" group="А" /> ты её не буди<ref name="budit" group="А" />,
На заре она сладко<ref name="sladko" group="Б" /> так спит…<ref name="spit" group="Б" /><ref name="fet" group="В" />
</poem>

== Зноскі ==
'''Група зносак «А»'''
<references group="А">

<ref name="zarya">Заря — свечение неба перед восходом и после заката Солнца.</ref>

<ref name="budit">Будить — выводить кого-либо из сна в состояние бодрствования.</ref>

</references>

'''Група зносак «Б»'''
<references group="Б">

<ref name="sladko">Сладко — в значении «приятно».</ref>

<ref name="spit">Спать — находиться в состоянии сна.</ref>

</references>

'''Группа зносак «В»'''
<references group="В">

<ref name="fet">Стихотворение А. А. Фета.</ref>

</references>

Вынік:

На заре ты её не буди,
На заре она сладко так спит…

Зноскі

Група зносак «А»

Група зносак «Б»

Група зносак «В»

Зноскі і спіс літаратуры

Для афармлення зноскі ў раздзеле «Зноскі» ў выглядзе гіпертэкставай спасылкі на крыніцу, размешчаную ў спісе літаратуры (у выпадку, калі такіх спасылак больш адной і яны адрозніваюцца, напрыклад, нумарам старонкі), можна выкарыстоўваць шаблон {{sfn}} або яго аналагі. Для гэтага ў шаблоне {{кніга}}, {{артыкул}} або {{cite web}}, з дапамогай якога павінна быць аформлена крыніца, неабходна дадаць параметр ref. У якасці значэння параметру пазначыць прозвішча аўтара.

У тым месцы тэксту, дзе трэба спаслацца на канкрэтную старонку ў дадзенай крыніцы, трэба падставіць шаблон {{sfn}} з прозвішчам аўтара, годам выдання (абавязковы параметр, калі не пусты) і нумарам старонкі:

Пазней гэты факт атрымаў паясненне{{sfn|Иванов|1985|с=13}}.

== Зноскі ==
{{reflist}}

== Літаратура ==
* {{кніга
| аўтар = Иванов И. И.
| загаловак = О необходимости всего сущего
<!-- іншыя неабходныя параметры шаблона «кніга» -->
| год = 1985
| ref = Иванов
}}

Пасля захавання рэдагаванага тэксту на месцы шаблона {{sfn}} з’явіцца знак зноскі, у раздзеле «Заўвагі» з’явіцца гіпертэкст з прозвішчам аўтара, год выдання і нумар старонкі. Пры націску мышшу на знак зноскі тэкст перамесціцца на гіпертэкст у «Заўвагах», пры націску на які тэкст перамесціцца на афарбаваную назву крыніцы ў спісе літаратуры.

Шаблон {{sfn0}} фармуе спасылку на крыніцу без стварэння зноскі (карысна ў выпадку, калі неабходна даць спасылку на крыніцу ў іншай зносцы, якая акрамя спасылкі можа ўтрымліваць, напрыклад, цытату з крыніцы).

Рэкамендацыі па стылі

• Унутраныя спасылкі ў зносках можна рабіць як звычайна, напрыклад: Вікіпедыя.
• Спасылку на зноску варта ставіць ушчыльную да папярэдняга тэксту, без папярэдняга прагалу або разрыву радка.
• У тэксце паміж <ref> і </ref> пажадана выкарыстоўваць шаблоны, прызначаныя для фарматавання бібліяграфічных спасылак, гл.: Вікіпедыя:Шаблоны/Бібліяграфія. Калі вам прасцей набраць спасылку без шаблона, можаце яго не выкарыстоўваць.
• Выкарыстоўваючы дадатковы параметр шаблона {{зноскі}} (напрыклад, {{зноскі}} або {{зноскі}}), можна размясціць спіс заўваг у некалькі калонак, аднак варта мець на ўвазе, што такое размяшчэнне не заўсёды прыводзіць да большай кампактнасці спісу спасылак.
• Паводле ВП:РУБ, у загалоўках раздзелаў зноскі не ставяцца.

Месца знака зноскі ў тэксце

Знак зноскі ставіцца непасрэдна пасля слова або словазлучэння, да якога ён адносіцца. Знак зноскі ставіцца ў канцы сказа, да якога адносіцца заўвага або заканчваецца паясняемы дадзенай заўвагай тэкст. Пры выкананні правіла неабходна прымаць ва ўвагу кантэкст.

Становішча знака зноскі адносна знакаў прыпынку

Дызайнер Арцемій Лебедзеў адзначае, што ўдала выглядае становішча зноскі над знакам прыпынку. У Вікіпедыі можна ўключыць такое афармленне для сябе асабіста, паставіўшы галачку насупраць гаджэта «Размясціць спасылкі на зноскі над знакамі прыпынку, а не перад (Размясціць спасылкі на зноскі над знакамі прыпынку, а не перад (так.^[1], а не так^[1].)» у наладах.

Памылкі ў афармленні зносак

Імя зноскі не можа пачынацца з лічбы, гэта прычыніць памылку.

Дапускаюцца імёны зносак без двукоссяў, калі яны складаюцца толькі з сімвалаў ASCII, акрамя прагалу, кіруючых сімвалаў і знакаў "$%'+=\>. Аднак калі ў імя без двукоссяў будуць і іншыя знакі, то параметр name у тэгу <ref> будзе праігнараваны.

Распаўсюджаная памылка, калі зноскам, якія на самай справе не паўторныя, даюць адно і тое ж імя. Гэта можа быць вынікам капіравання імя зноскі і замены ў яе тэксце, напрыклад, нумара старонкі крыніцы. Праз гэта тэкст такіх зносак у спіс зносак не трапляе, а замест іх ідуць адсылкі да іншых, непадыходзячых зносак. Ніякай дыягностыкі для падобных выпадкаў не прадугледжана.

Таксама распаўсюджана памылка з пустымі імёнамі зносак: панэль хуткай устаўкі беларускай Вікіпедыі ўключае канструкцыю <ref name=""></ref>, прызначаную для наступнага запаўнення імя параметру і тэксту зноскі. Пустое імя дапушчальнае, але некаторыя ўдзельнікі не прыбіраюць параметр name="..." і не правяраюць вынік сваіх правак, праз гэта зноска не будзе працаваць. Фільтр правак папярэджвае пра недапушчальнасць такога афармлення зносак.

Спасылкі на крыніцы ў зносках

Спасылкі на вэб-сайты, ньюсгруппы, спісы рассылання, навіны, кнігі, артыкулы, юрыдычныя дакументы, фільмы, камп’ютарныя гульні, тэле- і радыёперадачы і да т.п. пажадана афармляць з дапамогай аднаго з адпаведных шаблонаў, якія палягчаюць афармленне ў адпаведнасці з правіламі. Больш падрабязную інфармацыю аб спасылках і цытатах гл. Вікіпедыя:Спасылкі на крыніцы і Вікіпедыя:Шаблоны/Бібліяграфія.

Як гэта працуе?

Для тэхнічных тлумачэнняў да тэгаў <ref> і <references> гл. mw:Extension:Cite/Cite.php.

Недахопы і тэхнічныя абмежаванні

• У старой сістэме і спасылкі, і аўтаматычна нумараваныя зноскі адлічваліся ад аднаго і таго ж лічыльніка, з-за чаго было цяжка падтрымліваць адпаведнасць з раздзелам спасылак. З новым модулем Cite.php узнікае іншая праблема: выпадковы чытач можа не заўважыць або не зразумець адрозненні паміж знешняй спасылкай і аўтаматычна нумараванай зноскай і можа заблытацца, палічыўшы, што нумары расстаўленыя па парадку. Таму некаторыя рэдактары лічаць, што на адной старонцы са зноскамі з аўтанумарацыяй лепш не карыстацца аўтаматычна нумараванымі знешнімі спасылкамі, чаго можна пазбегнуць, напрыклад, стварэннем знешніх спасылак з тэкстам, напрыклад kate’s Tool замест kate’s Tool [1].
• У большасці браўзераў верхнія індэксы выклікаюць павелічэнне міжрадковай адлегласці для таго радка, дзе яны знаходзяцца. Паколькі радкі без індэксаў расстаўляюцца са стандартнай адлегласцю, гэта надае нераўнамернасць адлегласці радкоў у тэксце і выглядае непрыгожа. Такая агульная праблема з верхнімі індэксамі, для вырашэння якой могуць спатрэбіцца змены ў CSS або нават паляпшэнні ў браўзерах або сістэмах адмалёўкі шрыфтоў у АС. Існуе выпраўленне, якое ліквідуе гэтую праблему без памяншэння памеру азначніка. Яно патрабуе ад карыстальніка дадаць CSS у свой style. sheet (monobook.css) і таму даступна толькі зарэгістраваным удзельнікам.
• Некаторым падабаецца ідэя бакавых зносак у дадатак да ніжніх зносак, асабліва калі гэтую магчымасць можна ўключаць у наладах MediaWiki. (Табліцу можна ператварыць у бакавую зноску з дапамогай style="float:right;".)
• Пры рэдагаванні зносак даводзіцца іх шукаць у тэксце артыкула, а не рэдагаваць адразу ўсе ў раздзеле «Заўвагі». Пры неабходнасці гэта вырашаецца выкарыстаннем канструкцыі {{заўвагі|refs=}} (больш падрабязную інфармацыю гл. у дакументацыі шаблона).
• Пры рэдагаванні раздзела, дзе выкарыстаны зноскі, у якіх зададзены параметр group, яны не паказваюцца ў стандартным папярэднім праглядзе; аднак можна часова дадаць {{зноскі}} у канец раздзела.
• Пры выкарыстанні некаторых шаблонаў для фарматавання ўсяго спісу зносак, напрыклад, у канструкцыі выгляду {{зноскі}}, фарматаванне распаўсюджваецца толькі на першую зноску. Для абыходу гэтай з’явы можна выконваць фарматаванне непасрэдна ўнутры тэгаў, як паказана тут: <ref>фарматаваны тэкст</ref>.
• Унутры <ref> не працуюць некаторыя магчымасці MediaWiki — напрыклад, <ref>{{{параметр}}}</ref> ўнутры шаблонаў (больш падрабязную інфармацыю гл. фаб:2257). У такіх выпадках варта выкарыстоўваць механізм зносак праз чароўнае слова {{#tag}}, замяняючы <ref>...</ref> на {{#tag:ref|...}}. Напрыклад, <ref name="Ran1912">J. Random, 1912.</ref> будзе выглядаць як {{#tag:ref|J. Random, 1912.|name=Ran1912}}, а калі з групамі, то {{#tag:ref|J. Random, 1912.|name=Ran1912|group="auth"}}.

У прыватнасці, такім чынам можна зрабіць зноску ўнутры зноскі — напрыклад, паказаць зноску на крыніцу (у прыкладзе ніжэй выдзелена колерам) у зносцы-каментары:

Агульнавядома, што Зямля абарочваецца вакол Сонца{{#tag:ref|Хаця ў [[Таварыства плоскай Зямлі|Таварыстве плоскай Зямлі]] з гэтым не згодны{{#tag:ref|[http://www.tfes.org Сайт сучаснага (з 2013 года) Таварыства плоскай Зямлі] |name=tfes}} |group=заўв.}}.
...

== Заўвагі ==
{{заўвагі|group=заўв.}}

== Зноскі ==
{{заўвагі}}

Іншыя абмежаванні апісаны ў en:Help:Footnotes#Issues and limitations (англ.).

Спасылкі

• ГОСТ Р 7.0.5—2008. Сістэма стандартаў па інфармацыі, бібліятэчнай і выдавецкай справе. Бібліяграфічная спасылка. Агульныя патрабаванні і правілы складання (уведзены ў дзеянне 1 студзеня 2009 года)