Хакасы

Хакасы (саманазва: тадарлар) — цюркскі народ у Расіі, які пражывае на поўдні Сібіры (Мінусінская катлавіна). Тытульны этнас Рэспублікі Хакасія. Колькасць — 72 959 (2010 г.). Рэлігія — праваслаўе, таксама захаваўся шаманізм.

Хакасы (тадарлар)
Агульная колькасць	72 959 (2010 г.)
Рэгіёны пражывання	Хакасія, Расія
Мова	хакаская
Рэлігія	шаманізм, татэмізм, праваслаўе
Блізкія этнічныя групы	шорцы, алтайцы, кіргізы

Да хакасаў па культуры і мове блізкія целенгіты, целеуты, чулымцы, шорцы. Хакаская мова адносіцца да ўйгурскай групы ўсходне-хунскай галіны цюркскіх моў, мае чатыры дыялекты: качынскі, сагайскі, кызыльскі і шорскі. Сучасная пісьменнасць створаная на аснове кірыліцы.

Культ мядзведзя ў хакасаў

Культ мядзведзя ў хакасаў — абрады, звязаныя з глыбокай пашанай мядзведзя ў хакасаў.

Сярод хакасаў мядзведзь (аба) лічыўся адным з самых ушанаваных звяроў, якога ўяўлялі далёкім братам чалавека. Мядзведзь быў таксама татэмнай жывёлай. Напрыклад, хакаскае племя сяок «аба» вяло сваё паходжанне ад яго.

У кожнай юрце знаходзіўся мядзведжы фетыш — «аба цёс», які ставіўся ля парога і служыў абярэгам. Да яго паважна звярталіся «аzа» — дзядуля. Аба цёс складаўся з жалезнага ці меднага колца, усталяванага на ракітавым скрыжаванні. Да колца прывязвалі шкуру правай пярэдняй лапы мядзведзя і камусовую шкуру чорна-гнядога каня. Праз кожныя дзевяць гадоў аба цёсу прыносілі ў ахвяру чорнага баранчыка.

Кайбалы

Кайбалы (хойбал) — субэтнічная група хакасаў, што паходзяць ад саянскіх самадыйцаў і па некаторых дадзеных — ад енісейцаў. Жывуць па праваму берагу ракі Абакан, на Енісее і іншых рэках Хакасіі. Назва паходзіць ад главы буйного рода Кайбала. Астатнія хакасы лічаць кайбалаў найбольш старажытнымі насельнікамі Мінусінскай катлавіны.

У XVII ст. кайбалы-самаеды з'яўляліся кыштымамі кіргізаў-тубінцаў. Займаліся качавой жывёлагадоўляй, паляваннем і земляробствам. Пасля разгрому Тубінскага княства ў 1707 г. правадыры кайбалаў прысягнулі на вернасць Расіі. Тубінскі ўлус пачаў звацца Кайбальскім, і назва кайбалаў пашырылася на іншыя групы мясцовага насельніцтва, у тым ліку цюркаў і енісейцаў. Ужо ў 1769 г. узгадвалася пра тое, што кайбалы размаўляюць на цюркскай мове. У XX ст. значная колькасць кайбалаў была асімілявана рускімі.

Спасылкі

• Хакасы — Народы и народности, населяющие Красноярский край Архівавана 18 верасня 2013.
• Хакасы — Поддержка прав коренных народов Cибири Архівавана 29 чэрвеня 2012.