Чыншавік

Чыншавік (ад лац.: census, censeo, censitarius «раблю вопіс, ацэнкі»; фр.: censier, censiere, seigneur; ням.: Zins — «працэнт, падатак»; італ.: censuario, censitaire «аброчны, чыншавы, атрымлівае або плацілі чынш, цэнз»; польск.: czynsz; літ.: Činšas; ст.-слав: книсъ «падатак») — у Рэчы Паспалітай асоба, хто плаціць чынш (адбываецца ад «цэнз») з катэгорыі вольнага насельніцтва (мяшчан, сялян);

• падатак (руск.: подать), цэнзітарій, ўладальнік ўчастка зямлі на падставе «чыншевага права», у сілу якога ён можа распараджацца сваім валоданнем, як уласнік; у рэчаіснасці жа ён не мае права ўласнасці, і абавязаны, у карысць асобы, якую закон лічыць сапраўдным ўласнікам ўчастка, выконваць вызначаныя павіннасці, адмяніць якія не можа ні той, ні іншай бок.
• Бестэрміновы спадчынны арандатар зямлі або фруктовага сада, які выплачвае чынш ўласніку.
• Выгляд залежнай уласнасці (лац.: dominium utile), пры якой ўладальніку (чыншавіку) належыць права валодання у згодзе з вярхоўным ўладальнікам, карыстання і распараджэння маёнткам (адчужэння, закалотамі, завяшчанням і клопату сервітуту ад лац.: servitus, servitutis «паднявольны стан»).
• Які мае выбраць «цэнз» (чынш).

Памешчыкі былі зацікаўлены ў «ачыншаванні» арандатараў, таму што іх прыбытак вырастаў. Гадавы арэнднай платы 6 «мераў» і 3 «кошыкі збожжа» (дзве меры пшаніцы, жыта і аўса). Арэнда за грошы была ніжэй, чым арэндная плата ў натуральнай форме.

«Чыншавае права» дзейнічала ў Расійскай імперыі, у Беларускіх губернях. І у Беларускіх губернях цэлыя паселішчы (мястэчкі) былі пабудаваныя на «чыншаваму праве». Многія з якіх існуюць дагэтуль.

Гл. таксама

• Бенефіцыі
• Чынш
• Лен
• Феод
• Ландграф
• Маркграф
• Асада

Літаратура

• «Акты издаваемые Виленскою Археографическою Комиссиею для разбора Древних Актов», г. Вильна, 1865—1915, том I—XXXIX;
• «Полный церковно-словянский словарь», составил священник магистр протоиерей Григорий Дьяченко, 1900 г., c. 251;
• за ред. академіка АН УРСР О. С. Мельничука, «Словник іншомовних слів», м. Київ, 1985 р., с. 914—915;
• Попов М., «Полный словарь иностранных слов, вошедших в употребление в русском языке», 1907 г.;
• Ушаков Д. Н., «Толковый словарь», 1935—1940 гг.;
• Тришин В. Н., «Словарь синонимов ASIS», 2010 г.;
• Брокгауз Ф. А. и Ефрон И. А., «Энциклопедический словарь»;
• «Большой французско-русский и русско-французский словарь»;
• «Большой итальяно-русский и русско-итальянский словарь»;
• Гайдай Л., «Історія України в особах, термінах, назвах і поняттях», м. Луцьк, від. «Вежа», 2000 р.;
• за ред. І. Підкови та Р.Шуста, «Довідник з історії України», м. Київ, вид. «Генеза», 1993 р.;
• відпов. ред. Валерій Смолій, «Малий словник історії України», м. Київ, вид. «Либідь», 1997 р.;
• Juliusz Bardach, Gerard Labuda, opr. Tadeusz Manteuffel, «Rozwój gospodarki towarowej na wsi i w mieście, w: Historia Polski», «PWN», Warszawa, 1960 r., s.372.