Юзаф Ядкоўскі
Юзаф Ядкоўскі (польск.: Jόzef Jodkowski, руск.: Юзеф Иодковский; 20 снежня 1890, Гродна — 2 студзеня 1950) — беларускі і польскі археолаг, нумізмат, архітэктар. Вучыўся ў Я. Ф. Арлоўскага.
| Юзаф Ядкоўскі | |
|---|---|
| польск.: Jόzef Jodkowski | |
 | |
| Дата нараджэння | 20 снежня 1890[1] |
| Месца нараджэння | |
| Дата смерці | 2 студзеня 1950[1] (59 гадоў) |
| Месца смерці | |
| Месца пахавання | |
| Грамадзянства | |
| Род дзейнасці | мастацтвазнавец, археолаг, нумізмат, музеязнавец, рэстаўратар, гісторык |
| Навуковая сфера | археалогія, нумізматыка |
| Месца працы | |
| Альма-матар | |
| Навуковы кіраўнік | Яўстафій Філарэтавіч Арлоўскі |
| Узнагароды |
 |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
.svg){kind=small}
Біяграфія правіць
Паходзіў са шляхецкага роду Гродзенскага павета. Нарадзіўся 20 снежня 1890 г. у Гродне ў небагатай сям’і рамеснікаў Юзафа Ядкоўскага і Зоф’і Занеўскай[2]. Сям’я жыла ў двухпавярховым доме № 16 на вул. Паштовай[3].
Вучыўся ў Гродзенскай гімназіі, дзе ўдзельнічаў у 1905 г. у школьнай забастоўцы. У гэтыя гады ён захапіўся гісторыяй Гродзеншчыны і пачаў збіраць разнастайныя друкаваныя і рукапісныя матэрыялы, а таксама пісаць свае першыя навуковыя працы. У выглядзе невялікіх нарысаў і артыкулаў яны з 1907 г. друкаваліся ў выданнях «Віленская газета» («Dziennik Wileński») і «Святавіт» («Światowit»). Апынуўшыся пад пагрозай выключэння з гімназіі, патэнцыяльнага арышту за палітычную дзейнасць і атрымання так званага «воўчага білета», які б зрабіў немагчымым паступленне ў іншую навучальную ўстанову ў Расійскай імперыі, у 1906 ці 1907 годзе Ядкоўскі перабраўся ў Варшаву, дзе працягваў вучобу і адначасова працаваў у археалагічным музеі[2].
Скончыў у 1913 годзе Маскоўскі археалагічны інстытут[4]. Працаваў у гэтым жа інстытуце і ў Імператарскім Маскоўскім і Румянцаўскім музеі. У 1910—1914 гг. як сябра Маскоўскага археалагічнага таварыства шмат падарожнічаў па Віленскай, Гродзенскай і Мінскай губернях (у тым ліку рабіў раскопкі ў Міры на тэрыторыі замка ў 1912 годзе) для фіксацыі і кансервацыі помнікаў гісторыі і правядзення археалагічных прац[2].
У 1920 годзе вярнуўся ў Гродна, дзе заняўся пачатковым зборам помнікаў гісторыі. Аднак пры пагрозе заняцця горада бальшавіцкімі войскамі, значную частку сабранага давялося эвакуіраваць. Пасля службы ў польскім войску і ўдзелу ў савецка-польскай вайне, за што быў узнагароджаны залатым крыжам, Ядкоўскі зноў вярнуўся ў Гродна[2].
Па яго ініцыятыве створаны Дзяржаўны музей у Гродне (цяпер Гродзенскі гісторыка-археалагічны музей), які і ўзначальваў у 1922—1936 гадах[4]. Да пераезду ў былы замак Баторыя музей Ядкоўскага размяшчаўся ў палацы віцэ-губернатара.
Рабіў раскопкі ў Ваўкавыску (1925), даследаваў княжацкія хорамы, Верхнюю і Ніжнюю цэрквы на тэрыторыі Старога замка ў Гродне (1931—1936)[4]. Раскопкі ў 1930-х года каля Каложскай царквы, Новага і Старога замкаў выклікалі канфлікт з польскімі археолагамі, якія вінавацілі Ядкоўскага ў іх бессістэмнасці і парушэнні методыкі правядзення. У выніку ён быў адхілены ад правядзення раскопак[2].
У 1936 годзе пакінуў Гродна і пераехаў ў Варшаву, дзе да Другой сусветнай вайны працуючы ў Дзяржаўных зборах мастацтва ў Каралеўскім замку[2]. З 1945 хавальнік фондаў Народнага музея[4], дзе аднаўляў амаль цалкам знішчаны Нумізматычны кабінет[2].
Памёр 2 студзеня 1950 года. Пахаваны на могілках Старыя Павонзкі ў Варшаве.
Творы правіць
Аўтар прац «Гродна» (Вільня, 1923), «Гарадзішча Ваўкавыска» (Гродна, 1925), «Раннесярэдневяковае Гродна ў святле археалагічных раскопак у Гродзенскім Старым каралеўскім замку ў 1932 і 1933 гг.» (Варшава, 1934), «Абарончы храм на Каложы ў Гродне» (Гродна, 1936) і інш. Засталася нявыдадзенай шматтомная праца Ядкоўскага «Польскія рэліквіі ў Расіі»[3].
Сям’я правіць
У шлюбе з Галінай Баброўскай меў дачку Альжбету[2].
Памяць правіць
- Прэмія імя Юзафа Ядкоўскага, уручаецца з 2012.
- Напачатку 2000-х грамадскасць Гродна сабрала подпісы за наданне імя Ядкоўскага адрэзку Нёманскай набярэжнай, якая з’явілася дзякуючы Ядкоўскаму, для аховы ад затаплення пагоркаў, на якіх знаходзяцца Стары і Новы замкі і Каложская царква. Улада зварот грамадскасці праігнаравала.
Бібліяграфія правіць
- Замок в Мире // Древности: Тр. комиссии по сохранению древних памятников… М., 1915. Т. 6;
- Церкви, приспособленные к обороне в Литве и Литовской Руси // М.;
- Grodno. Wilno, 1923;
- Grodzisko Wołkowyskie. Grodno, 1925;
- Świątynia warowna na Kołoży w Grodnie; Grodno, 1936.
Зноскі
- ↑ а б Bibliothèque nationale de France JÓzef Jodkowski // data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011.
- ↑ а б в г д е ё ж Дзейнасць Юзафа Ядкоўскага па даследаванні і папулярызацыі гісторыі паўстання 1863—1864 гг.
- ↑ а б Ядкоўскі Юзаф Юзэфавіч. Легенды Гродзеншчыны: галерэя знакамітых асоб
- ↑ а б в г Ядкоўскі Юзаф // Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Мн.: БелЭн, 1993. — 620 с. — ISBN 5-85700-078-5.
Літаратура правіць
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 2: Усвея — Яшын; Дадатак / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2003. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0276-8. С. 288
- Ядкоўскі Юзаф // Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Мн.: БелЭн, 1993. — 620 с. — ISBN 5-85700-078-5.
- Беларусь: энцыкл. давед. — Мн., 1995. — С. 787.
- Беларуская ССР: кароткая энцикл. Т. 5. — Мн., 1981. — С. 691.
- Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі. Т. 5. — Мн., 1987. — С. 678.
- Беларуская энцыклапедыя. Т. 18. Кн.1. — Мн., 2004. — С. 242.
Спасылкі правіць
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Юзаф Ядкоўскі- Віктар Какарека «Юзеф Иодковский — страницы жизни»
- Вячаслаў ШВЕД. Юзаф Ядкоўскі: вядомы і невядомы(недаступная спасылка)
- Ядкоўскі Ю. «Баторыеўка і былы езуіцкі касцёл у першай чвэрці ХІХ стагоддзя» Архівавана 22 снежня 2015.
