Юр’еў дзень (асенні)
Асенні (зімні) Юрай, ці Юр'еў дзень — дзень народнага календара ва ўсходніх славян, прымеркаваны да царкоўнага свята 26 лістапада (9 снежня) ў гонар асвячэння храма Велікамучаніка Георгія ў Кіеве.
| Юр'еў дзень, асенні | |
|---|---|
.jpg) |
|
| Св. Юрый — апекун свойскай і лясной жывёлы, ваўкоў | |
| Тып | народна-хрысціянскі |
| інакш | Юр'е, Юрый Асенні |
| Значэнне | у гэты дзень Юрый нібыта выпускаў ваўкоў |
| Адзначаецца | славянамі |
| Дата | 26 лістапада (9 снежня) |
| Традыцыі | падстрыгаюць грывы і хвасты коням |
У іншых мясцовых традыцыях таксама ёсць асеннія святы ў гонар Георгія Перамаганосца, напрыклад, дзень абнаўлення (асвячэння) яго храма ў Лідзе 3 (16) лістапада ці грузінскі Гіяргоба 10 лістапада ( 23 лістапада) у памяць калесавання велікамучаніка.
Гістарычная аснова правіць
У рускіх князёў, пачынаючы з князя Уладзіміра, існаваў звычай будаваць храмы ў гонар іх нябесных ахоўнікаў — святых, імёны якіх яны насілі. Вялікі князь Яраслаў Мудры (1019—1054), які пры хрышчэнні атрымаў імя Георгій, прытрымліваючыся гэтай традыцыі, заснаваў храм і манастыр ў імя святога велікамучаніка Георгія Пераможца.
Георгіеўскі храм знаходзіўся перад брамай Святой Сафіі Кіеўскай. На яго будаўніцтва князь Яраслаў адпусціў шмат сродкаў, а ў яго стварэнні ўдзельнічала вялікая колькасць будаўнікоў. Асвяціў узведзены храм свяціцель Іларыён, мітрапаліт Кіеўскі, 9 снежня 1054 года, пасля чаго было прызначана царкоўнае святкаванне гэтай падзеі. Свята прыжылося і глыбока ўкаранілася ў народзе, увабраўшы ў сябе народныя звычаі і вераванні.
Народная міфалогія і прыкметы правіць
Юрый лічыўся апекуном свойскай і лясной жывёлы, ваўкоў. У гэты дзень ён нібыта выпускаў ваўкоў аж да вясенняга Юр'я: «Асенні Юрай адмыкае раты ваўкам, такім чынам, з гэтага дня крыважэрныя ваўкі пачынаюць хадзіць табунамі і нападаць на скаціну».
Юрый і надвор'е правіць
На Юр'я зіма ўбіраецца ў поўную сілу:
- «Ёсць на свеце два Юр'і і абодва дурні: адзін халодны, другі галодны»,
- «Юрый (Ягорый) мосціць, а Мікола гвоздзіць»,
- «Колькі на асенняга Юр'я снегу, столькі на вясенняга — травы».
Пра Юр'я гаварылі, што ён «грудай гвоздзіць». Юрай і Мікола святкуюцца і вясною, і восенню з невялікім перапынкам адзін пасля другога. Гэтыя святыя разам пастаўлены і ў шматлікіх веснавых і восеньскіх прыказках:
- «Вясною Георгій, летам Мікалай — з кормам; увосень — з мостам, зімою — з гвоздам»
- або «Юрай масціць, а Мікола гваздзіць (грудзіць)».
Перагукваўся асенні Юр'я (халодны) са сваім вясеннім цёзкам (галодным) і ў народнай прыкмеце: «Колькі на асенняга Юр'я снегу, столькі на вясенняга — травы».
У побыце правіць
Пасля свята больш не выганялі на пашу кароў, даглядалі коней. У дзень зімняга Юр'я падстрыгаюць грывы і хвасты коням, а таксама аднімаюць ад кабыл жарабят-смактуноў і ставяць іх у асобныя хлявы да вясны.
Феадальныя звычаі правіць
Да сярэдзіны XV ст. сяляне мелі права пераходзіць ад аднаго гаспадара да другога пасля заканчэння ўсіх палявых работ, перад пачаткам зімы. Затым гэта права было абмежавана строга акрэсленым тэрмінам — за тыдзень да Юр'евага дня (26 лістапада па старым стылі) ці тыдзень пасля яго. А ў канцы XVI ст. быў забаронены пераход сялян і ў Юр'еў дзень, яны былі канчаткова замацаваны за феадаламі. У гэтай сувязі і ўзнік выраз «Вось табе, бабка, і Юр'еў дзень»[1], які пасля, як вокліч расчаравання, стаў прымяняцца і ў іншых маўленчых сітуацыях.
Гл. таксама правіць
Зноскі правіць
Літаратура правіць
- Васілевіч Ул. Беларускі народны каляндар Архівавана 29 жніўня 2013. // Паэзія беларускага земляробчага календара / Склад. А. С. Ліс. Мн., 1992. С. 554—612.
- Лозка, А. Ю. Беларускі народны каляндар. — 2-е выд., перапрац. і дап. — Мн.: Полымя, 2002. — С. 215—216.
- Георгий святой, великомученик, победоносец // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
- Юр'еў дзень // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 18. Кн. 1: Дадатак: Шчытнікі — Яя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2004. — Т. 18. Кн. 1. С. 214.
Спасылкі правіць
- Протаіерэй Георгій Сакалоў. «У гонар святога Георгія»(недаступная спасылка) // «Прысожскі край».
- Зімовы Юрый (Юр'еў дзень) // «Наша ніва», 9.12.2008.