Жан Бадрыяр: Розніца паміж версіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

Лінейны

Версія ад 18:37, 6 сакавіка 2011

Жан Бадрыя́р (фр.: Jean Baudrillard; 29 ліпеня 1929 — 6 сакавіка 2007) — выбітны французскі філосаф-постмадэрніст, сацыёлаг, літаратар, гуру левых інтэлектуалаў. Адчуў на сабе ўплых неамарксізма і псіхааналіза, хаця ўжо з самых першых сваіх твораў ахвотна карыстаўся ідэямі структурнага аналізу.

Біяграфія

Жан Бадрыяр нарадзіўся ў 1929 годзе ў Рэймсе (Францыя). Вывучаў у Сарбоне нямецкую мову, якую затым выкладаў на працягу васьмі гадоў у адным з правінцыйных ліцэяў. З 1966 года атабарыўся ў Нантэрскім універсітэце (Парыж-Х), дзе выкладаў сацыялогію і паралельна займаўся напісаннем сваёй доктарскай працы, якая пад назвай «Сістэма рэчаў» з'явілася на свет у 1968 годзе. У 1986 Бадрыяр перавёўся на працу ў Інстытут сацыяльна-эканамічных даследванняў і інфармацыі (IRIS) у Парыжы-ІХ. На працягу сваёй кар’еры прафесара спарадычна чытаў лекцыі ў шматлікіх універсітэтах Еўропы, ЗША, Канады, Аўстраліі.

Памёр ад брушнога тыфу ў сваім доме ў Парыжы 6 сакавіка 2007.

Філасофія

Бадрыяр найперш вядомы сваёй крытыкай сучаснага спажывецкага грамадства, якая ў другой палове 70-х гадоў прывяла яго да разбудовы аўтарскай канцэпцыі сімулякру.

Паводле Бадрыяра, у сваіх паводзінах спажыўцы арыентуюцца не на функцынальную, маральную ці нават каштоўнасную карысць навакольных рэчаў, а на іх знакавую прыналежнасць, што вынікае з меркаванняў гонару і патрэбы адпавядаць наяўнаму сацыяльнаму статусу. Сябры заходніх «грамадстваў дабрабыту» маюць сёння мажлівасць карыстацца усімі найноўшымі і найдасканалейшымі рэчамі і паслугамі, а таксама валодаць аднолькава вольным доступам да адукацыі і крыніцаў інфармацыі. Аднак гэта не азначае, что паміж людзьмі няма ніякага падзелу. Сацыяльная дыферэнцыяцыя ў сучасным грамадстве будуецца выключна на асягненні пэўных элементаў прэстыжу, якія спакваля губляюць свой субстанцыяльны статус, навяртаючыся адно ў знакі рэчаў. Так, людзі ганарліва адрозніваюцца адзін ад аднаго ўжо не простай наяўнасцю пыласоса ў хаце, але магчымасцю карыстацца дакладнай маркай гэтага пыласоса ці проста канкрэтнай мадэллю, якой не маюць усе астатнія знаёмыя. Гэтаксама можна хадзіць да асабістага цырульніка, мыць галаву асаблівым шампунем ці ездзіць у адпачынак у незнаёмыя астатнім мясціны. Пры гэтым зусім ня важна, ці патрапляе канкрэтны пыласос вашым практычным патрэбам, значэнне мае адно яго прысутнасць у хаце. Каштоўнасць эксклюзыўных рэчаў ператварае іх функцыянальную карысць у парожні знак прэстыжу. Статычная колькасць кнопак на пульце кіравання асобнай тэхнічнай прылады замяняе сабой непасрэдны эфект ад іх націскання. У выніку вытворцы тавараў і паслуг атрымліваюць магчымасць штучна маніпуляваць попытам, пастаўляючы на рынак быццам бы новыя рэчы, якія напраўду з'яўляюцца адно камбінацыяй старых элементаў і не маюць у сабе ніякай навізны. Былая схема ўзаемадзеяння паміж попытам і прапановай стаецца перавёрнутай: ужо не попыт вызначае прапанову, а наадварот – наяўнасць як мага болей разнастайнага асартыменту прадукцыі спараджае неўтаймаваную патрэбу ў ейным спажыванні.

Навакольная рэчаіснасць у самых розных сваіх праявах (у эканоміцы, сацыяльным жыцці, палітыцы, спорце і г.д.) ператвараецца ў свет дастасоўных адзін да аднаго знакаў, узаемная гульня якіх нараджае сабой гіперрэальнасць – адмысловую прастору-час, у якой прадметы спажывання існуюць без спасылкі на свой выток ці на свае рэальныя правобразы. Па сутнасці, усе яны ўяўляюць сабой сімуляцыі, сапраўдныя абалонкі фіктыўных (не існых) аб’ектаў і працэсаў, свайго роду феномены без сутнасці, дэсігнаты без сваіх рэферэнцыйных падмуркаў. Аднак, у адрозненні ад сенсаўтваральнай ролі дэсыгнату, сімулякр наўмысна спажываецца як знак без значэння. У яго няма і не можа быць наяўнага прадмету, на які ён патрапіў бы спасылацца.

Красамоўным прыкладам непазбыўнай усюдыіснасці сімулякраў стала для Бадрыяра Вайна ў Персідскім заліве. У зборніку эсэ 1991 года («Вайны ў Заліве насамрэч не было») філосаф адмаўляў дэнататыўную рэальнасць далёкіх падзей, сцвярджаючы, што тая выява вайны, якую людзі мелі магчымасць аглядаць з дапамогай мас-медый, не адпавядае рэчаіснасці. У выніку атрымалася так, што ўвесь заходні свет патрапіў у пастку медыйнай сімуляцыі ваенных дзеянняў, пра сапраўдны характар якіх ён так нічога і не дазнаўся.

Уплыў на масавую свядомасць

Ужо на самым пачатку сваёй працы ў якасці выкладчыка Нантэрскага ўніверсітэту Бадрыяр спрычыніўся да ідэалагічнага абгрунтавання студэнцкіх бунтаў, што адбыліся ў Парыжы ў маі 1968 года. Яго крытыка буржуазных прынцыпаў бязлітаснага спажывання была пакладзеная студэнтамі ў падмурак ўласных патрабаванняў суцэльнай рэвізіі французскага грамадства.

А вось ідэі Бадрыяра пра сімуляцыю рэальнасці знайшлі свой водгук нават у Галівудзе. Там у 1999 годзе на экраны выйшаў фільм «Матрыца», сюжэт якога ў мастацкай манеры развівае распрацаваную французскім філосафам канцэпцыю гіперрэальнасці. Указаннем на творчасць Бадрыяра як на крыніцу інтэлектуальнага натхнення для стваральнікаў фільму стаў адзін з эпізодаў, у якім герой стужкі Неа дастае хакерскі дыск з вантробаў кнігі філосафа «Сімулякры і сімуляцыя».

Адзнака творчасці

Стыль філасофіі Бадрыяра вызначаецца неўнікнёнай літаратурнасцю, а таксама надзвычайнай вытанчанасцю і зграбнасцю яго думак і фармулёвак, эстэтычная асалода ад якіх часам хавае за сабой сур’ёзнасць намеру аўтара. З гэтай прычыны шмат якія даследчыкі (перадусім з англа-саксонскай аналітычнай традыцыі) не дазвалюць сабе меркаваць пра Бадрыяра як пра філосафа. На іх думку, яго творчасці хутчэй пасуе найменне «літаратуры» ці «публіцыстыкі».

Працягам гэтай крытыкі выглядае імкненне далучыць Бадрыяра да найбольш таленавітых правакатараў, а нават блазнаў сучаснай філасофіі. Так, напрыклад, Алан Сокал і Жан Брыкмон у сваёй працы «Інтэлектуальнае махлярства» (1997) зазначылі, што яго творы ўтрымліваюць вялікую колькасць навуковых і псеўданавуковых тэрмінаў, што ствараюць адно бачнасць мысленчай глыбіні, а насамрэч пазбаўлены ўсялякага сэнсу [1]. Зрэшты, гэты закід адрасуецца аўтарамі таксама і шмат якім іншым вядомым прадстаўнікам постмадэрнісцкай сцэны, аднак ён наўрад ці зможа абвергнуць той значны ўплыў, які творы Бадрыяра аказалі на фармаванне найноўшай сацыяльна-філасофскай думкі.

Галоўныя творы

Сістэма рэчаў (Le Système des objets, 1968)
Грамадства спажывання (La Société de consommation, 1970)
Пра крытыку палітычнай эканоміі знака (Pour une critique de l'économie politique du signe, 1972)
Люстэрка вытворчасці (Le Miroir de la production, 1973)
Сымбалічны абмен і смерць (L’Échange symbolique et la mort, 1976)
Спажыванне знакаў (La Consommation des signes, 1976)
Сімулякры і сімуляцыі (Simulacres et simulation, 1981)
Амерыка (Amérique, 1986)
Празрыстасць зла (La Transparence du mal, 1990)