Вікіпедыя

Аляксандр Вінербергер

Аляксандр Вінербергер (ням.: Alexander Wienerberger; 8 снежня 1891[3], Вена — 5 студзеня 1955 [4], Зальцбург) — аўстрыйскі інжынер-хімік, які на працягу 19 гадоў прапрацаваў на хімічных прадпрыемствах СССР. Вядомы тым, што, знаходзячыся ў Харкаве, стварыў і захаваў фатаграфіі Галадамору 1932—1933 гадоў, якія з’яўляюцца фотасведчаннямі масавай галоднай смерці жыхароў Украіны ў той перыяд.

Аляксандр Вінербергер
ням.: Alexander Wienerberger
Род дзейнасці інжынер, фатограф, салдат
Дата нараджэння 8 снежня 1891(1891-12-08)[1][2]
Месца нараджэння
Дата смерці 5 студзеня 1955(1955-01-05)[2] (63 гады)
Месца смерці
Грамадзянства
Альма-матар
Партыя
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія правіць

Аляксандр Вінербергер нарадзіўся ў 1891 годзе ў сталіцы Аўстра-Венгрыі горадзе Вена ў чэшска-яўрэйскай сям’і. Нягледзячы на тое, што яго бацька быў па нацыянальнасці яўрэем, сам Аляксандр, па сведчанні яго дачкі, лічыў сябе аўстрыйцам і атэістам[5].

З 1910 па 1914 навучаўся на філасофскім факультэце ў Венскім універсітэце.

Падчас Першай сусветнай вайны быў мабілізаваны ў аўстра-венгерскую армію, удзельнічаў у баях супраць расійскай арміі і ў 1915 годзе трапіў у палон.

У 1917 г. змог пераехаць у Маскву, дзе разам з сябрамі заснаваў хімічную лабараторыю. Увосень 1919 г. здзейсніў спробу ўцёкаў з Савецкай Расіі ў Аўстрыю праз Эстонію па падробленых дакументах, аднак пацярпеў няўдачу: у Пскове яго арыштавалі супрацоўнікі ЧК. Вінербергер быў асуджаны па абвінавачванні ў шпіянажы. Значную частку 1920-х гадоў ён правёў у Лубянскай турме ў Маскве[6]. У час знаходжання ў расійскай турме яго навыкі як хіміка ацаніла савецкая ўлада. Зняволеныя замежнікі працавалі на вытворчасці, Вінербергер быў прызначаны інжынерам на вытворчасць лакаў і фарбаў, а пасля ён працаваў на заводах па вытворчасці выбухоўкі [7].

У 1927 годзе распаўся яго шлюб з Язэфінай Рэнімайс, родам з балтыйскіх немцаў, якая разам з дачкой Аннемары і сынам Аляксандрам засталася ў Эстоніі (пазней Аннемары пераехала ў Аўстрыю).

У 1928 г. Вінербергер упершыню пасля палону наведвае родных у Вене і заключае новы шлюб з Лілі Цымерман, дачкой фабрыканта з Швехата. Па вяртанні ў Маскву з яго знятыя абмежаванні, што дазваляе яго жонцы пераехаць у Савецкі Саюз[6]. У 1931 годзе ў мужа і жонкі нараджаецца дачка Маргот (савецкая ўлада дазваляе жонцы інжынера на час родаў вярнуцца ў Вену)[5].

У пачатку 1930-х гадоў сям’я Вінербергер жыла ў Маскве, дзе Аляксандр займаў кіруючую пасаду на хімічным заводзе. У 1932 г. накіраваны ў Любучаны (Маскоўская вобласць), дзе быў тэхнічным дырэктарам пластмасавага завода, а ў 1933 годзе ён быў накіраваны ў Харкаў, дзе прызначаны на аналагічную пасаду.

Фотасведчанні голаду 1932—1933 гг. правіць

 
Фота галоднай дзяўчынкі з Харкава — адна з самых вядомых фатаграфій Галадамору. Аўтар — Аляксандр Вінербергер.

Жывучы ў Харкаве, тагачаснай сталіцы УССР, Вінербергер стаў сведкам масавага голаду і фатаграфаваў убачаныя ім сцэны на вуліцах горада, нягледзячы на пагрозу арышту з боку НКУС[6].

За час знаходжання ў Харкаве Аляксандр Вінербергер таемна стварыў каля 100 фотаздымкаў горада ў часы Галадамору. На яго фотаздымках адлюстраваны чарзе галодных людзей у прадуктовых крам, згаладалыя дзеці, целы памерлых ад голаду людзей сярод харкаўскіх вуліц, масавыя пахаванні ахвяр галоднай смерці. Свай фатаграфіі інжынер ствараў з дапамогай нямецкай фотакамеры Leica, якую, верагодна, яму перадалі сябры з-за мяжы[5].

Выязджаючы ў Аўстрыю ў 1934 годзе, Вінербергер пераправіў негатывы дыпламатычнай поштай праз пасольства Аўстрыі. На такі меры засцярогі настаялі аўстрыйскія дыпламаты, паколькі была высокая верагоднасць ператрусу асабістых рэчаў інжынера на мяжы, а выяўленне здымкаў магло пагражаць яго жыцця. Пасля вяртання ў Вену Вінербергер перадаў здымкі кардыналу Тэадору Ініцэру, які разам з генеральным сакратаром Міжнароднага камітэта нацыянальных меншасцей Эвальдам Амендэ прадставілі іх Лізе Нацый[5].

У 1934 г. Айчынны фронт у Аўстрыі выпусціў матэрыялы Вінербергера ў выглядзе невялікай брашуры пад назвай «Rußland, wie es wirklich ist» (Расія, як яна ёсць на самой справе), але без указання аўтарства [8].

Фатаграфіі Вінербергера ўпершыню сталі даступныя грамадскасці ў 1935 годзе, дзякуючы публікацыі ў кнізе «Ці павінна галадаць Расія?» (Muss Russland Hungern) Эвальда Амендэ без указання аўтарства фатаграфій з-за боязі за бяспеку іх стваральніка [9]. У 1939 г. у Аляксандр Вінербергер выдаў у Аўстрыі ўласную кнігу ўспамінаў пра жыццё ў Савецкім Саюзе, у якой дзве часткі прысвечаны Галадамору [10]. Таксама фатаграфіі былі ўключаны ў яго мемуары, выдадзеныя 1942 г.[11]

У 1944 г. Вінербергер займаў пасаду сувязнога афіцэра РВА. Пасля вайны яму ўдалося пазбегнуць перадачы савецкім войскам — ён апынуўся ў амерыканскай зоне акупацыі ў Зальцбургу, дзе і памёр у 1955 г.[3]

Зноскі

  1. ↑ Alexander Wienerberger // Photographers’ Identities Catalog Праверана 9 кастрычніка 2017.
  2. ↑ а б в г Gradwohl-Schlacher K. Literatur in Österreich 1938-1945, Band 6: Salzburg — Böhlau Verlag, 2021. — С. 173–176. — ISBN 978-3-205-21433-5
  3. ↑ а б Josef Vogl. Alexander Wienerberger — Fotograf des Holodomor. In: Dokumentationsarchiv des österreichischen Widerstandes (Hrsg.), Feindbilder, Wien 2015 (= Jahrbuch 2015), S. 259—272
  4. ↑ http://britishphotohistory.ning.com/profiles/blogs/alexander-wienerberger
  5. ↑ а б в г "Це був геноцид": історія британської фотохудожниці, яка ширить пам'ять про Голодомор. BBC Україна (23 листопада 2018). Праверана 23 листопада 2018.
  6. ↑ а б в «Рискуя попасть в застенки НКВД, мой прадед фотографировал жертв Голодомора». Факты (14 лютого 2018). Праверана 23 листопада 2018. (руск.)
  7. ↑ Александр Вінербергер у спогадах доньки(недаступная спасылка). Меморіал жертв Голодомору (7 лютого 2016). Архівавана з першакрыніцы 28 красавіка 2019. Праверана 23 листопада 2018.
  8. ↑ Rußland, wie es wirklich ist!, hrsg. v. der Vaterländischen Front, für den Inhalt verantwortlich: Dr. Ferdinand Krawiec, Wien 1934, 16 S.
  9. ↑ Dr. Ewald Ammende, Muß Rußland hungern? Menschen- und Völkerschicksale in der Sowjetunion, Wien 1935, XXIII, 355 Seiten. Mit 22 Abb
  10. ↑ Alexander Wienerberger, Hart auf hart. 15 Jahre Ingenieur in Sowjetrußland. Ein Tatsachenbericht, Salzburg 1939
  11. ↑ Alexander Wienerberger, Um eine Fuhre Salz im GPU-Keller. Erlebnisse eines deutschen Ingenieurs in Sowjetrussland, mit Zeichnungen von Günther Büsemeyer, Gütersloh [1942], 32 S.

Спасылкі правіць

На рускай мове правіць

На ўкраінскай мове правіць

На іншых мовах правіць

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Аляксандр_Вінербергер&oldid=4304642"