Пскоў
Пскоў (руск.: Псков) — горад (з 903 года) у Расіі, адміністрацыйны цэнтр Пскоўскай вобласці. Насельніцтва 187,1 тыс. чалавек (2024). Упершыню згадваецца пад 903 годам.
Горад
 Пскоўскі кром
Пскоў на карце Расіі ±   | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
![Герб[d]](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Pskovgfull.svg)
![Сцяг[d]](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Pskov_(Pskov_oblast).svg)
Геаграфія
правіцьГорад размешчаны на рацэ Вялікай (упадае ў Пскоўскае возера) пры зліцці яе з Пскавой.
Клімат
правіць| Клімат Пскоў | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Паказчык | Сту | Лют | Сак | Кра | Май | Чэр | Ліп | Жні | Вер | Кас | Ліс | Сне | |
| Абсалютны максімум, °C | 11,0 | 11,3 | 18,5 | 27,6 | 32,0 | 33,6 | 35,0 | 34,6 | 30,3 | 22,6 | 14,1 | 12,4 | |
| Сярэдні максімум, °C | −3 | −2,3 | 2,9 | 11,3 | 18,0 | 21,3 | 23,6 | 21,8 | 16,0 | 9,2 | 2,5 | −1 | |
| Сярэдняя тэмпература, °C | −5,6 | −5,5 | −1 | 6,3 | 12,3 | 16,0 | 18,3 | 16,7 | 11,6 | 6,0 | 0,3 | −3,4 | |
| Сярэдні мінімум, °C | −8,3 | −8,8 | −4,9 | 1,3 | 6,5 | 10,6 | 13,0 | 11,6 | 7,2 | 2,7 | −1,9 | −5,8 | |
| Абсалютны мінімум, °C | −34,9 | −35,3 | −29 | −14,7 | −4,5 | 0,4 | 3,1 | 1,4 | −3,6 | −12,5 | −23 | −28,2 | |
| Норма ападкаў, мм | 48,0 | 35,2 | 35,4 | 34,7 | 54,8 | 87,1 | 75,6 | 90,6 | 65,6 | 62,1 | 53,4 | 47,0 | |
| Крыніца: Климат, погода г. Псков | |||||||||||||
Гісторыя
правіцьУпершыню ў летапісе згадваецца пад 903 годам. З X стагоддзя ў складзе Кіеўскай Русі, а з XII ст. належаў Наўгародскай дзяржаве. У 1240 годзе горад захапілі крыжакі, але ў 1242 годзе яго вызвалілі войскі наўгародскага князя Аляксандра Неўскага.
Самай старажытнай часткай горада з’яўляецца дзядзінец, што спачатку меў драўляныя, а потым (з XIII ст.) каменныя ўмацаванні і атрымаў назву Пскоўскі Крэмль, альбо Кром. У плане гэта неправільны шматграннік, абнесены каменнымі сценамі з вежамі, якія складзены з вапняковых пліт шэрага колеру. Найбольш вядомыя вежы маюць назвы Куцякрома (1400) і Смердзя. У сярэдзіне XIII ст. зрабілі каменную паўднёвую частку сцяны Крома, т. зв. Першы ці Персі. Сцяна выходзіць на р. Вялікая, адкуль пачынаюцца ўмацаванні іншых гарадскіх кварталаў.
З XIII ст. да Крома прыбудаваны яшчэ адзін умацаваны гарадскі квартал, які атрымаў назву Даўмонтаў горад. На працягу XIV—XV ст. тут узвялі шэсць каменных храмаў і каменныя палаты. Археолагі знайшлі рэшткі гэтых будынкаў, а таксама сляды старажытных вуліц, вымашчаных драўлянымі плахамі на лагах. Быў знойдзены і драўляны вадаправод у выглядзе труб, што складаліся з двух жолабаў, абгорнутых бяростай.
У 1309 годзе ўзводзяць трэцяе кола гарадскіх сцен і з’яўляецца ўмацаваны «Сярэдні горад». У кан. XIV — пач. XV ст. гарадскія сцены дабудавалі і павялічылі іх таўшчыню да 4 метраў, а таксама зрабілі 6 вежаў з байніцамі. У другой палове XIV ст. узводзіцца новы каменны сабор св. Троіцы, 20 каменных храмаў у розных частках горада і чацвёртае кола гарадскіх сцен, абнесенае глыбокім ірвом. Асобны раён горада называўся Запскоўскім і знаходзіўся на другім беразе рэчкі Пскавы.
У канцы XII ст. за рэчкай Вялікай, на адлегласці 1,5 км ад дзядзінца, быў узведзены першы мураваны Спаса-Міражскі сабор. Храм быў зроблены ў тэхніцы мяшанай муроўкі, дзе чаргаваліся рады тонкай цэглы — плінфы і каменных пліт. Сабор быў распісаны ўнікальнымі фрэскамі. Яшчэ адзін прыгожы сабор Нараджэння Багародзіцы быў узведзены ў 1310 ў Снетагорскім манастыры. Храм быў складзены з каменнай пліты і меў шыкоўны фрэскавы роспіс.
З XIV ст. склалася самастойная пскоўская будаўнічая школа. Пскоўскія дойліды стварылі аднакупальную, трохапсідную кубічную кампазіцыю храма, а таксама асобны тып бесслуповага храма з сістэмай прыступкавых скляпенняў. Плоскія пабеленыя сцены падзялялі плоскімі лапаткамі на тры часткі з паўкруглымі аркамі ў завяршэнні храма. У якасці прыкладу можна прывесці царкву Успення ў Мялетаве (1463). Адной з адметных рысаў пскоўскай школы былі высокія шматпралётныя званіцы.
Пазней, у XVI—XVII стагоддзях у Пскове будавалі вялікія, у некалькі паверхаў, купецкія дамы з тоўстымі сценамі. У сценах былі лесвіцы, пераходы, нішы і схованкі. Аконныя праёмы рабіліся ў выглядзе амбразур, зачыняліся каванымі аканіцамі і кратамі. З боку двара быў высокі ганак на шырокіх слупах з аркамі (да прыкладу — палаты Паганкіных, збудаваныя каля 1645). Пскоўскіх дойлідаў запрашалі на працу ў розныя гарады, у тым ліку, і ў Маскву.
У XIV—XV ст. расквітнела пскоўская школа жывапісу. Творы маюць павышаную экспрэсію вобразаў, падкрэсленасць блікаў і выразнасць мазка пэндзля (напр., фрэскі сабора Раства Багародзіцы і царквы Успення). Да другой паловы XIV ст. адносяцца ўнікальныя абразы «Сабор Маці Божай» і «Параскева Пятніца, Варвара і Улляна».
У XV ст. ўзнікае славуты пскоўска-пячорскі манастыр у мясцовасці Пячора, які меў абароннае значэнне. У 1473 збудавалі першую падземную пячорную Успенскую царкву. У XVI ст. вакол манастыра ўзнікае пасад, які абнеслі разам з манастыром каменнай сцяной з 9 вежамі. Уваход ішоў праз Святыя вароты з вежай. У XVI ст. у манастыры зрабілі шматпралётную двух’ярусную вежу-званіцу з гадзіннікам. У XVI—XVII стст. тут будуюць 4 цэрквы, якія дайшлі да нашых дзён.
У 1465 годзе ўзнікае пятае кола гарадскіх сцен Пскова. Горад дзяліўся на 7 канцоў. За межамі горада з’явіліся рамесныя слабоды. У цэнтрах канцоў альбо слабод пачалі будаваць храмы, якія адначасова былі і складамі зброі.
З 1510 у складзе Рускай дзяржавы. У XVI—XVII стст. горад працягваў стабільна развівацца, узрасла шчыльнасць забудовы ў межах сцен Акольнага горада, асвойваліся ўсе прыдатныя для пражывання ўчасткі. У XVI ст. гарадскія сцены мелі даўжыню 9 км і 37 вежаў, з якіх вылучалася вежа Грамячая, збудаваная ў 1524 годзе. За межамі гарадскіх сцен развіваўся пасад. Разам з пасадам тэрыторыя Пскова ў XVI—XVII стст. складала каля 428 га; у горадзе і на пасадзе налічвалася каля 40 парафіяльных цэркваў і 46 манастыроў. Насельніцтва Пскова да сяр. XVI ст. склала каля 30 тыс. чал. У Пскове дзейнічалі Нямецкі (Нямецка-шведскі) і Любецкі (Ганзейскі) гасціныя двары.
Пскоў — адна з баз рускіх войскаў падчас Лівонскай вайны 1558—1583, у кан. 1550-х — пач. 1560-х гг. па загадзе цара Івана IV Грознага ўзмоцнены крапасныя сцены Акольнага горада: з дапамогай драўляных прыбудоў пашыраны старыя вежы, з унутранага боку каменнай сцяны ўзведзена драўляная з забітых зямлёй драўляных зрубаў. Важнай старонкай у гісторыі горада стала Пскоўская абарона (1581—1582).
У Смутны час Пскоў да верасня 1608 г. заставаўся верным маскоўскаму ўраду, восенню — зімой 1607 г. у пскоўскія турмы былі дасланыя 400 удзельнікаў паўстання Балотнікава (1606—1607). З верасня 1608 г. да пач. 1610 ваяводамі Пскова былі стаўленікі Ілжэдзмітрыя II, у гэты час у горадзе перыядычна ўспыхвалі сацыяльныя канфлікты, у траўні 1609 горад пацярпеў ад наймацнейшага пажару. У снежні 1611 — маі 1612 у Пскоў знаходзіўся Лжэдзмітрый III. У 1613 на Пскоў і яго наваколлі здзяйснялі напады шведскія войскі і атрады А. І. Лісоўскага. У 1615 г. горад вытрымаў аблогу шведскіх войскаў пад камандаваннем караля Густава II Адольфа.
У XVII ст. Пскоў займаў важнае месца ў знешнім гандлі Рускай дзяржавы. У горадзе склаліся вядомыя купецкія прозвішчы (Карамышавы, Меншыкавы, Паганкіны, Падзноевы, Постнікавы, Русінавы). Тут адбылося адно буйное гарадское Пскоўскае паўстанне (1650).
Адзін з важных цэнтраў збору рускіх войскаў падчас руска-шведскай вайны (1656—1658) і Паўночнай вайны (1700—1721). У 1701—1705 пад асабістым кантролем цара Пятра I горад умацаваны абарончым поясам бастыёнаў, паўбастыёнаў і іншых збудаванняў, у складзе якіх выкарыстоўваліся ўмацаванні XVI—XVII стст. і царкоўныя будынкі, якія прымыкалі да крапасных сцен. Пасля завяршэння Паўночнай вайны і пераносу дзяржаўнай мяжы на захад Пскоў страціў сваё ранейшае ваеннае значэнне.
Цэнтр Пскоўскага павета і Пскоўскай правінцыі (1719—1776) Санкт-Пецярбургскай (да 1710 Інгерманландскай) губерні (1708—1727), Наўгародскай губерні (1727—1772), Пскоўскай губерні (1772—1776). Цэнтр Пскоўскай губерні (1776—1927; у 1777—1796 Пскоўскае намесніцтва). У 2-й пал. XIX — пач. XX ст. адкрыты рух па чыгуначных лініях: Луга — Пскоў (1859), Пскоў — Востраў (1860), Рыга — Валк — Пскоў (1889), Балагое — Пскоў (1897), Нарва — Пскоў — Полацк (1916; разбурана ў 1941—1944).
З 1915 года ў Пскове падчас Першай сусветнай вайны размяшчаўся штаб Паўночнага фронта.
Савецкая ўлада ўстаноўлена 26 кастрычніка (8 лістапада) 1917 года. 24—28 лютага 1918 года горад заняты германскімі войскамі, якія знаходзіліся ў ім да лістапада 1918 года. 25 лістапада 1918 года заняты часцямі РСЧА, 24-26 мая 1919 года — белымі войскамі (у т. л. атрадамі пад камандаваннем С. Булак-Балаховіча) і ваеннымі фарміраваннямі Эстонскай Рэспублікі. 26 жніўня 1919 года пасля жорсткага бою зноў заняты Чырвонай Арміяй[1].
Насельніцтва
правіць
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Адукацыя
правіцьГарады-пабрацімы
правіць
.svg){kind=small}
Вядомыя асобы
правіць- Мікіта Валер’евіч Васільеў (нар. 1992) — расійскі футбаліст.
- Сільвестр Ваявудзкі (1892—1938) — польскі грамадска-палітычны дзеяч.
- Веніямін Аляксандравіч Каверын — пісьменнік.
- Уладзілен Аляксандравіч Кузняцоў (1931—2008) — беларускі вучоны, доктар геолага-мінералагічных навук (1973).
- Павел Віктаравіч Трамповіч — беларускі навуковец і дыпламат.
- Сяргей Юр’евіч Шавялёў — Герой Расійскай Федэрацыі.
Гл. таксама
правіцьКрыніцы
правіць- ↑ Большая российская энциклопедия
- ↑ а б в г Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. — Т. 21. — С. 199.
- ↑ а б в г д е Знания, Большая российская энциклопедия — 2022. Праверана 5 снежня 2024.
- ↑ Географический энциклопедический словарь: Географические названия / под ред. В. М. Котляков — 3-е изд. — М.: Большая российская энциклопедия, 1989. — С. 386. — 903 с. — ISBN 5-85270-216-1
- ↑ Большой словарь географических названий / под ред. В. М. Котляков — Екатеринбург: Русское географическое общество, 2003. — С. 523. — 832 с. — ISBN 5-94799-148-9
- ↑ Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.13: Праміле — Рэлаксін — С. 106.
- ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Federal State Statistics Service. Праверана 23 студзеня 2019.
- ↑ https://pskovstat.gks.ru/storage/mediabank/nas200325_1.htm
- ↑ https://pskovstat.gks.ru/storage/mediabank/NAS230403_1.htm
- ↑ https://www.gera.de/sixcms/detail.php?id=17947
- ↑ https://old.daugavpils.lv/en/46
- ↑ https://www.daugavpils.lv/en/assets/upload/Daugavpils_majas_lapai_EN_18.pdf
- ↑ https://www.severodvinsk.info/?idmenu=237
- ↑ http://admsurgut.ru/rubric/120/Partnery-Surguta
Літаратура
правіць- Пскоў // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 13: Праміле — Рэлаксін / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2001. — Т. 13. — С. 106. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0216-4 (т. 13).
- Псков // Т. 21. Проба — Ременсы. — М. : Советская энциклопедия, 1975. — С. 199—200. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
- Псков // Города России: энциклопедия (руск.) / Гл. ред. Г. М. Лаппо. — М.: Научное издательство «Большая Российская энциклопедия»; ТЕРРА — Книжный клуб, 1998. — С. 523. — 559 с. — ISBN ISBN 5-300-01747-7.
- Псков // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 386. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.
Спасылкі
правіць
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Пскоў- А. Трусаў. Пскоўская рэспубліка // Наша Слова № 27 (662) 14 ліпеня 2004 Архівавана 20 лістапада 2008.
