Аперацыя «Работнік ранча»

Аперацыя «Работнік ранча» (англ.: Ranch Hand) — даўгачасная аперацыя ўзброеных сіл ЗША падчас вайны ў В’етнаме, накіраваная на знішчэнне расліннасці ў Паўднёвым В’етнаме і Лаосе.

Рыспыленне хімікатаў з амерыканскага самалёта. Паўднёвы В’етнам, 1966 год.

Мэтай распылення было знішчэнне расліннасці джунгляў, што палягчала выяўленне падраздзяленняў паўночнав’етнамскай арміі і партызан НФВПВ. Гэта адзін з самых вядомых выпадкаў прымянення тактыкі «выпаленай зямлі» і выкарыстання хімічнай (экалагічнай) зброі ў гісторыі чалавецтва.

Фотаздымкі распылення з самалётаў хімікатаў абышлі сусветныя СМІ. Каментуючы гэтыя навіны, прадстаўнікі ВПС ЗША заявілі, што хімікаты, якія распыляюцца, забяспечваюць павелічэнне ў два разы бачнасці з паветра таго, што адбываецца на зямлі скрозь лясны гушчар на працягу некалькіх тыдняў пасля распылення і ападу лістоты, пры гэтым камандаванне ВПС настойвала на тым, што яны «бясшкодныя для людзей і жывёльнага свету».

Правядзенне

Верталёт UH-1D 336-й авіяцыйнай роты распыляе дэфаліянты ў дэльце ракі Меконг, 26 ліпеня 1969 года.

Распыленне дэфаліянтаў з рачнога наліўнога судна для абязлесення тэрыторыі ў прыбярэжнай паласе.

У жніўні 1961 года прэзідэнт ЗША Д. Кенэдзі санкцыянаваў прымяненне хімікатаў для знішчэння расліннасці ў Паўднёвым В’етнаме. Першапачаткова ў эксперыментальных мэтах паўднёвав’етнамская авіяцыя пад кіраўніцтвам амерыканскіх ваенных ужыла распыленне дэфаліянтаў над невялікімі ляснымі масівамі ў раёне Сайгона (цяпер Хашымін). У 1963 годзе апрацоўцы дэфаліянтамі падвергнулася больш шырокая плошча на паўвостраве Камаі (цяперашняя тэрыторыя правінцыі Камаі). Атрымаўшы паспяховыя вынікі, амерыканскае камандаванне пачало масіраванае прымяненне дэфаліянтаў.

Для знішчэння расліннасці ўжываліся дэфаліянты, якія распыляліся з самалётаў C-123, верталётаў і з зямлі. Мэтай распылення было знішчэнне расліннасці джунгляў, што палягчала выяўленне падраздзяленняў паўночнав’етнамскай арміі і партызан. Акрамя таго, дэфаліянты выкарыстоўваліся для знішчэння пасеваў у раёнах, цалкам кантраляваных праціўнікам, пазбаўляючы яго тым самым значнай часткі пражытка.

Непасрэдна аперацыя «Ranch Hand» была пачата ў студзені 1962-га і працягвалася да 1971-га. Ужываліся хімічныя агенты, якія насілі назвы ружовы, зялёны, пурпурны, блакітны, аранжавы (назвы адбыліся ад колеру маркіроўкі кантэйнераў з хімікатамі). Найбольшую вядомасць атрымаў аранжавы агент (Агент «Оранж»), які апынуўся таксічным для чалавечага арганізма. Акрамя таго, распыленне адбывалася і над Лаосам, дзе пралягала асноўная частка «сцежкі Ха Шы Міна».

У рамках аперацыі «Ranch Hand» хімічнаму ўздзеянню падвергліся ўсе раёны Паўднёвага В’етнама, многія раёны Лаоса і Камбоджы. Акрамя лясных масіваў апрацоўваліся палі, сады і каўчукавыя плантацыі. З 1965 года дэфаліянты распыляліся над палямі Лаоса (асабліва ў яго паўднёвай і ўсходняй частках), з 1967 года — у паўночнай частцы дэмілітарызаванай зоны. У снежні 1971 года прэзідэнт Рычард Ніксан аддаў загад аб спыненні масавага прымянення гербіцыдаў, аднак іх прымяненне дазвалялася ўдалечыні ад амерыканскіх ваенных аб’ектаў і буйных населеных пунктаў.

Амерыканскія войскі пераважна выкарыстоўвалі чатыры гербіцыдные рэцэптуры: пурпуравую, аранжавую, белую і блакітную. Іх асноўнымі кампанентамі з’яўляліся: 2,4-дыхлорфенаксіуксусная кіслата, 2,4,5-трыхлорфенаксіуксусная кіслата, пікларам і какадзілавая (дыметыларсінавая) кіслата. Найбольш актыўна ўжывалася аранжавая рэцэптура (супраць лясоў) і блакітная (супраць пасеваў рысу і іншых сельскагаспадарчых культур). Для лепшага распылення хімікатаў да іх дадаецца газа або дызельнае паліва.

Наступствы

За час вайны армія ЗША распыліла на тэрыторыі Паўднёвага В’етнама 72 млн літраў «агента оранж» для знішчэння лясоў, у тым ліку 44 млн літраў, якія змяшчаюць 2,3,7,8-тэтрахлордыбензыдыаксін. Дыяксін з’яўляецца ўстойлівым рэчывам, трапляючы ў арганізм чалавека з вадой і ежай, ён выклікае розныя захворванні печані і крыві, масавыя прыроджаныя ўродства нованароджаных і парушэнні нармальнага праходжання цяжарнасці. Пасля прымянення амерыканскімі ваеннымі хімікатаў ўжо пасля вайны загінула некалькі дзесяткаў тысяч чалавек. Усяго ў В’етнаме налічваецца каля 4,8 мільёна ахвяр распылення дэфаліянтаў, у тым ліку тры мільёны непасрэдна пацярпелых.

Яшчэ ў ходзе вайны прымяненне дэфаліянтаў падвяргалася крытыцы; пасля высветлілася, што аранжавы агент прывёў да цяжкіх захворванняў у вялікай колькасці амерыканскіх і паўднёвав’етнамскіх салдат, а таксама мясцовага насельніцтва. У цяперашні час жыхары многіх раёнаў на поўдні В’етнама працягваюць выпрабоўваць на сабе наступствы аперацыі «Ranch Hand».

Маштабнае ўжыванне амерыканскімі войскамі хімікатаў прывяло да цяжкіх наступстваў. Практычна цалкам былі знішчаны мангравыя лясы (500 тыс. га), знішчана 60% (каля 1 млн га) джунгляў і 30% (больш за 100 тыс га) раўнінных лясоў. З 1960 года ўраджайнасць каўчукавых плантацый знізілася на 75%. Амерыканскія войскі знішчылі ад 40 да 100% пасеваў бананаў, рыса, салодкай бульбы, папаі, памідораў, 70% какосавых плантацый, 60% гевеі, 110 тыс га плантацый казуарыны.

У выніку прымянення хімікатаў сур’ёзна змяніўся экалагічны баланс В’етнама. У пацярпелых раёнах з 150 відаў птушак засталося 18, адбылося амаль поўнае знікненне земнаводных і насякомых, скарацілася колькасць рыб у рэках і адбылося змяненне іх складу. Быў парушаны мікрабіялагічны склад глебы, атручаны расліны. Рэзка скарацілася колькасць відаў драўняна-хмызняковых парод вільготнага трапічнага лесу: засталіся адзінкавыя віды дрэў і некалькі відаў калючых траў, не прыдатных ў корм скаціне.

Змены ў фауне В’етнама пацягнулі выцясненне аднаго віду чорных пацукоў іншымі відамі, якія з’яўляюцца разносчыкамі чумы ў Паўднёвай і Паўднёва-Усходняй Азіі. У краявідным складзе кляшчоў з’явіліся кляшчы-разносчыкі небяспечных хвароб. Падобныя змены адбыліся ў відавым складзе камароў: замест бясшкодных камароў-эндэмікаў з’явіліся камары-разносчыкі малярыі.

Гл. таксама

• Экацыд

Спасылкі

• Химическая война США в Индокитае
• Кунцевич А. Д., Назаркин Ю. К. Химическая война США в Индокитае, 1987
• Хозин Г. Необъявленная война природе // Вокруг света, № 10 (2625), 1977
• Scott-Clark C., Levy A. Spectre orange // The Guardian, 29 March 2003
• Vietnam: war and the environment // Green Left Weekly issue, № 106, 14 July 1993