Беларусы ў грамадзянскай вайне ў Анголе
Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка, будучы часткай Савецкага Саюза, была ўцягнута ў ангольскі канфлікт. Немалая колькасць этнічных беларусаў, ураджэнцаў краіны розных нацыянальнасцяў і вайскоўцаў БВА прынялі ўдзел у гэтых падзеях у ролі ваенспецаў і ваенных саветнікаў на баку МПЛА.
Агляд
правіцьПа даных навуковага супрацоўніка Інстытута гісторыі НАН Беларусі і кандыдата гістарычных навук Аляксандры Кузняцовай-Ціманавай, на 2020 год вядомы імёны 167 удзельнікаў ангольскіх падзей, якія маюць дачыненне да краіны: ураджэнцы, беларусы па нацыянальнасці, грамадзяне Рэспубліка Беларусь з 1991 года. Па звестках, атрыманых з абласных і раённых ваенных камісарыятаў і ўласна ветэранаў вайны, у самой дзяржаве іх пражывала 145 чалавек. Сярод загінулых савецкіх вайскоўцаў прадстаўнікоў Беларусі выяўлена 6; трое пахаваны на тэрыторыі краіны, адзін – у Падмаскоўе, адзін – у Ленінградскай вобласці, адзін – у Крыме[1].
Катэгорыі і імёны
правіцьУ 1976–1977 гг. на пасадзе галоўнага ваеннага саветніка знаходзіўся генерал-лейтэнант Ілля Панамарэнка (Мінск). У 1977–1980 гг. гэту пасаду займаў генерал-лейтэнант, ветэран Вялікай Айчыннай вайны Васіль Шахновіч (Сярагі, Слуцкі раён). Характэрна, што да Анголы ён займаў аналагічную пасаду пры кантынгенце савецкіх ваенспецаў у Самалі. Як адзначалася на сайце арганізацыі «Саюз ветэранаў Анголы», менавіта Шахновічам была закладзена аснова ўрадавай арміі, сфармаваны структура і ўзбраенне, створаны паўнавартасны Генеральны штаб, ваенныя акругі і штабы акруг, сфарміраваны пяхотныя і механізаваныя брыгады, канчаткова аформіліся віды Узброеных Сіл[2].
З Беларускай ваеннай акругі ў Анголу ў якасці саветнікаў у розныя гады накіроўваліся прадстаўнікі ад: арганізацыйна-мабілізацыйнага ўпраўлення (АМУ) Міхаіл Нікалаеў і Васіль Цярэшчанка; артылерыі Пётр Бандарэнка, Валерый Барабаш, Анатоль Давыдоўскі; супрацьпаветранай абароны Валерый Сінянскі; ваенна-паветраных сіл Станіслаў Душанкоўскі, Іосіф Важнік (загінуў у баі 27 жніўня 1981 г.), Міхаіл Жарнасек (загінуў у авіякатастрофе 25 лістапада 1985 г.), Аляксандр Зайцаў (старшы выкладчык Ваеннай акадэміі УС Анголы). Ураджэнцы краіны і будучыя грамадзяне незалежнай рэспублікі накіроўваліся таксама з іншых ваенных акруг, як, напрыклад, Сяргей Бакун (працаваў з кубінскім кантынгентам ад ВПС СССР) і Уладзімір Альтшулер[3].
Як ваенспецы з БВА ў Анголе служылі Валянцін Авілаў ад АМУ (апошнія месяцы камандзіроўкі выконваў абавязкі ваеннага саветніка); Уладзімір Міхальчык ад танкавых войск; Віктар Бойка, Мікалай Аўчароў, Аляксандр Марозаў ад СПА; Віктар Магонаў ад войск сувязі. З іншых ваенных акруг — Аляксандр Развянкоў, Віктар Чарнянкоў, Валянцін Стасюкевіч ад ВПС; Міхаіл Паўлаў ад ПДВ; Юрый Марозаў, Генадзь Сергіенка ад СПА[3]. Апошні, гарадзенец, удзельнічаў у бітве пры Куіта-Кванавале[4].
У якасці авіяспецыялістаў у «гарачай кропцы» пабывалі Сяргей Лук’янаў (лётчык, камандзір экіпажа самалёта Ан-12 бартавы нумар 11747 Джанкойскага палка ВТА ВПС, які быў збіты 25 лістапада 1985 г.; загінуў), Барыс Собалеў (старшы інжынер самалётаў Ан-22 «Антэй»), Ігар Харын (борттэхнік па авіяцыйным і дэсантным абсталяванні самалётаў Ан-12). Ураджэнцы краіны таксама знаходзіліся сярод прадстаўнікоў ВМФ СССР, як, напрыклад, Пётр Ракіцкі (старшына 1 артыкула, эсмінец «Настойчывы»), Уладзімір Лякін (капітан 3 рангу на момант камандзіроўкі, служыў у пункце МТА), Павел Астровік (капітан 2 рангу на момант камандзіроўкі, таксама служыў у пункце МТА). Як мінімум адзін выхадзец Беларусі знаходзіўся ў Анголе падчас нясення тэрміновай службы. Ім быў Віктар Раманюк (Іванаўскі раён; служыў у правінцыі Уіла прыблізна ў 1985–1987 гг.)[3].
Досыць шматлікай групай сталі перакладчыкі як грамадзянскіх, так і ваенных ВНУ. У ліку выпускнікоў паскораных курсаў партугальскай мовы Ваеннага інстытута замежных моў у зоне канфлікту апынуліся Анатоль Аляксееўскі, Уладзімір Кастрачэнкаў, Ігар Ждаркін, Аляксандр Грыгаровіч, Пётр Іваноўскі, Міхаіл Маргелаў і Мікалай Захарчэня (усе яны, акрамя Аляксееўскага, у будучым узялі грамадзянства Расіі). У сваю чаргу ад Мінскага дзяржаўнага педагагічнага інстытута замежных моў працавалі Сяргей Баягін, Сяргей Дзямідчык, Аляксандр Хаванскі, Ігар Кавалевіч, Аляксандр Шлык, Сяргей Ерашоў, Алег Грыцук, Аляксандр Штукін і Андрэй Хаткевіч[3].
Пасля 1992
правіцьАдзін з беларусаў, І. Ждаркін, у 1996–1998 гг. паўторна прыбыў у Анголу як перакладчык міратворчых сіл ААН ад Расіі[5].
З 1993 года Рэспубліка Беларусь пачала пастаўкі ўзбраення ангольскай арміі. Першапачаткова ўрадавыя войскі купілі 21 БМП-1[6]. У 1998-м дзяржава набыла 28 адзінак беларускіх БМП-2. У 1999 годзе Ангола атрымала 62 Т-55, 22 Т-72, 62 БМП-2, 24 РСЗА БМ-21, 12 буйнакаліберных артсістэм 2С7 «Піён», 12 гаўбіц Д-30, 15 самалётаў МіГ-23 і 2 Су-22, у 2000 годзе — 1 Су-24 МК[7].
У мастацтве
правіцьГрамадзянская вайна, а менавіта ўдзел савецкіх спецыялістаў у канфлікце, знайшла сваё адлюстраванне ў вершы беларуса С. Ерашова. Твор запісаны яго калегам І. Ждаркіным у 1988 годзе[8].
Добры дзень, радзімая, добры дзень, каханая!
Зноў паштоўку шлю табе, можа як дайдзе…
Толькі не хвалюйся там – нават не паранен я,
Мы ўсе тут вучымся на чужой бядзе!
Ой-ёй-ёй, ой, Божа ж мой!
Ой-ёй-ёй, што ж тэта са мной?
А ў Анголе ўсё не так… у марах Беларусь мая!
Веру, што ўсё скончыцца, я звярнусь дамоў.
Моцна абдыму цябе, пацалую горача…
I пасля на чарачку запрашу сяброў
Ой-ёй-ёй, ой, Божа ж мой!
Ой-ёй-ёй, што ж тэта са мной?
Вось і ўсё, каханая, выбачай, што коратка.
Чую вой – заходзяць зноў з поўдня «Міражы»…
Дасылаю нітачку з абгарэлай вопраткі,
Калі што і здарыцца – маме не кажы!
Ой-ёй-ёй, ой, Божа ж мой!
Ой-ёй-ёй, што ж тэта са мной?
Гл. таксама
правіцьЗноскі
правіць- ↑ Кузнецова-Тимонова, статья 2020, стр. 86.
- ↑ Кузнецова-Тимонова, книга 2017, Глава «Введение».
- ↑ а б в г Александра Кузнецова-Тимонова. ГРАЖДАНСКАЯ ВОЙНА В АНГОЛЕ (1975 – 2002 ГГ.) В ИСТОРИИ БЕЛАРУСИ. // Региональная общественная организация «Союз ветеранов Анголы» : официальный сайт.
- ↑ Евгений Лебедь. «Направляем вас в одну из развивающихся стран…» Что гродненские офицеры делали на засекреченной войне в Африке // Вечерний Гродно : газета. — 16 ноября 2019.
- ↑ «...Спустя одиннадцать лет он меня вспомнил!» Игорь Анатольевич Ждаркин
- ↑ Белорусские поставки оружия в третьи страны — любопытные факты и цифры. Архівавана з першакрыніцы 6 снежня 2021.
- ↑ Завоюет ли Беларусь позиции на глобальных рынках оружия?. Архівавана з першакрыніцы 17 красавіка 2019.
- ↑ Кузнецова-Тимонова, книга 2017, Глава «Предисловие научного редактора».
Літаратура
правіць- Поваляев, М. Белорусский след в Анголе : [об участниках боевых действий времен гражд. войны] / М. Поваляев // Армия. – 2016. – № 4. – С. 40–43.
- Кузнецова-Тимонова, А. В. Воины-интернационалисты из Беларуси в гражданской войне в Анголе : 1975–1992 / А. В. Кузнецова-Тимонова ; науч. ред. А. М. Литвин. – Минск : Беларус. навука, 2017. – 354 с.
- Кузнецова-Тимонова А. В. Историческая память о "горячих точках холодной войны" в Беларуси: проблемы и перспективы (на примере войны в Анголе 1975–1992) / А. В. Кузнецова-Тимонова // Историческая память о Беларуси как фактор консолидации общества : материалы Междунар. науч.-практ. конф., г. Минск, 26‒27 сент. 2019 г. / Нац. акад. наук Беларуси, Ин-т социологии НАН Беларуси, Центр. науч. б-ка НАН Беларуси ; редкол: Г. П. Коршунов (гл. ред.), Н. В. Цыбульская (отв. ред.) [и др.]. ‒ Минск, 2019. ‒ С. 245‒247.
- Кузнецова-Тимонова, А. В. Белорусские воины-интернационалисты: на примере ветеранов войны в Анголе (1975 – 1992) / А. В. Кузнецова-Тимонова // Вестник Полоцкого государственного университета. Серия A, Гуманитарные науки. - 2020. - № 9. - С. 85-87.
Мемуары
правіць- Ждаркин И.А. «Такого не было даже в Афгане». Воспоминания участника войны в Анголе (1986–1988 гг.). – М.: «Memoris», 2008 – 516 с. : ил. ISBN 978-5-903116-57-7.