Берн

Берн
Герб	Сцяг[d]
Краіна	Швейцарыя
Каардынаты	46°57′03″ пн. ш. 7°26′19″ у. д.HGЯO
Кіраўнік	Алек фон Графенрыд[d]
Заснаваны	1191
Плошча	51,6 км²
Вышыня цэнтра	542 м
Водныя аб’екты	Аарэ
Насельніцтва	136.988 чалавек (2023)
Часавы пояс	UTC+1, летам UTC+2
Тэлефонны код	031
Паштовыя індэксы	3000, 3001, 3003, 3004, 3005, 3006, 3007, 3008, 3010, 3011, 3012, 3013, 3014, 3015, 3018, 3019, 3020, 3024, 3027, 3029 і 3030
Аўтамабільны код	BE
Афіцыйны сайт	bern.ch; (ням.)(англ.)(італ.)(фр.)
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Берн (ням.: Bern, фр.: Berne, італ.: Berna, рэтарам.: Berna) — федэральны горад і фактычная сталіца Швейцарыі, таксама кантона Берн, на рацэ Аарэ. Насельніцтва 136 988 чалавек (2023^[2]).

Гісторыя

План Берна ў 1638 годзе

Заснаваны ў 1191 годзе герцагам Берхтольдам V з Цэрынгаў. Ёсць шмат як навуковых, так і народнаэтымалагічных версій паходжання назвы горада. Па адной з народнаэтымалагічных версій горад названы ў гонар мядзведзя (па-нямецку Bär), які быў першай жывёлай злоўленай у гэтых мясцінах падчас палявання заснавальнікам горада Берхтольдам фон Цэрынгенам.

Таксама ёсць версія пра пераносе з Італіі назвы Верона (Verona) з перапрацоўкай яе ў Берн; перанос матывуюць роднаснымі сувязямі мясцовых феадалаў з веронскімі.

Найбольш імавернай цяпер лічыцца паходжанне назвы Берн ад кельцкага bren 'гара' або brena 'шчыліна'.

Першы горад быў пабудаваны з дубовага лесу, але ў 1405 годзе пажар знішчыў драўляныя будынкі, было знішчана каля 550 дамоў, загінула каля 100 чалавек. Пасля ў горадзе будуць будаваць каменныя будынкі, самыя старыя з іх датуюцца XVI—XVII стагоддзямі. Горад хутка пераўтварыўся ў буйны гандлёвы цэнтр, захапіў многія тэрыторыі. Быў адным з удзельнікаў Швейцарскай Канфедэрацыі. У 1848 годзе стаў сталіцай Швейцарыі.

Геаграфія

Берн ляжыць на Швейцарскім плато ў кантоне Берн, на захад ад цэнтра Швейцарыі і за 20 км на поўнач ад Бернскіх Альп. Сельская мясцовасць вакол Берна сфарміравалася ледавікамі падчас апошняга ледавіковага перыяду. Сам жа горад быў пабудаваны на пагорыстым участку на беразе ракі Аарэ, але перарос натуральныя межы ў XIX стагоддзі.

Насельніцтва

Статыстыка колькасці насельніцтва з 1700 па 2022

Год	Колькасць
1700	14 219	^[3]
1730	15 932	^[3]
1764	14 515	^[3]
1798	12 186	^[3]
1818	18 997	^[3]
1837	24 362	^[3]
1850	29 670	^[3]
1880	44 087	^[3]
1910	90 937	^[3]
1930	111 783	^[3]
1950	146 499	^[3]
1968	166 800	^[4]
1970	162 405	^[3]
1981	145 285	^[5]

Год	Колькасць
1982	143 816	^[5]
1983	142 060	^[5]
1984	140 612	^[5]
1985	138 574	^[5]
1986	137 134	^[5]
1987	136 292	^[5]
1988	135 147	^[5]
1989	134 393	^[5]
1990	134 629	^[5]
1991	130 818	^[5]
1992	130 069
1993	129 423	^[5]
1994	128 422	^[5]
1995	127 469	^[5]

Год	Колькасць
1996	125 936	^[5]
1997	124 412	^[5]
1998	123 254	^[5]
1999	122 686	^[5]
2000	122 484	^[5]
2001	122 211	^[5]
2002	122 559	^[5]
2003	122 299	^[5]
2004	122 304	^[5]
2005	122 178	^[5]
2006	122 422	^[5]
2007	122 658	^[5]
2008	122 925	^[5]
2009	123 466	^[5]

Год	Колькасць
2010	123 841	^[5]
2011	125 681	^[5]
2012	127 515	^[6]^[5]
2013	128 848	^[5]
2014	130 015	^[5]
2015	131 554	^[5]
2016	133 115	^[5]
2017	133 798	^[5]
2018	133 883	^[5]
2019	134 591	^[7]
2020	134 794	^[8]
2021	134 290	^[8]
2022	134 506	^[9]