Вяркалы

Вяркалы
Краіна	Беларусь
Вобласць	Мінская
Раён	Пухавіцкі
Сельсавет	Шацкі
Каардынаты	53°21′04″ пн. ш. 27°44′23″ у. д.HGЯO
Насельніцтва	▼20 чал. (2019);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 1713
Аўтамабільны код	5

Вярка́лы^[1] (трансліт.: Viarkaly) — вёска ў Пухавіцкім раёне Мінскай вобласці. Уваходзіць у склад Шацкага сельсавета.

Назва

Верагодна, назва мае балцкую аснову, звязаную з літоўскім словам verkauti — плакаць, ліць слёзы^[2]. Паводле географа Вадзіма Жучкевіча, у тапаніміі такія назвы звязаны з мянушкамі ці прозвішчамі^[3].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Соф’я Радзівіл з Алелькавічаў

У XVI стагоддзі ўласнасць князёў Алелькавічаў (Слуцкіх). Вяркалы вядомы прынамсі з 1572 года, калі ад Яна Шчарбіны (відаць, паўнамоцнага прадстаўніка Слуцкіх) яны былі атрыманы ў заставу нейкім Шаблавінскім. У 1601 годзе Януш Радзівіл, як муж Соф’і Алелькавіч, аддаваў Вяркалы ў заставу Прушыцкаму^[4].

У 1612 годзе, па смерці Соф’і Алелькавіч, праз вена да мужа Януша перайшлі Радзівілам^[4]. У 1626 годзе Вяркалы былі ў заставе ў Грабніцкіх. У 1680 годзе былі ў заставе ў Корсакаў, якія здавалі іх Яну Душэўскаму. У 1694 годзе Корсакі перадалі свае правы на Вяркалы сужэнцам Войнам, каторыя ў 1695 годзе атрымалі інтрамісію Вяркалаў (увайшлі ў валоданне). У 1733 годзе Войны перадалі свае правы Хадароўскаму, але ненадоўга, у 1736 годзе тут былі як вечныя ўласнікі Бандынэлі^[4]. У 1739 годзе Петранэля Бандынэлава перапрадае Вяркалы Аскерку, уласніку Шацка^[4]. У той час Вяркалы ўваходзілі ў склад Менскага павета Менскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага^[5].

У 1755 годзе Аскерка аддаваў Вяркалы ў заставу Паўловічу, у 1778 годзе Юзаф Гервазы Аскерка перадаў у дажывотнае валоданне Людвіку Грушвіцкаму і яго жонцы Соф’і з Яварынскіх. Пазней Грушвіцкія выкупілі Вяркалы^[4]. У сярэдзіне XVIII стагоддзя ішлі доўгія памежныя спрэчкі паміж Вяркаламі (уласнасць Аскеркаў) і Вецярэвічамі (уласнасць Радзівілаў)^[6].

Пад уладай Расійскай імперыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай 1793 года тэрыторыя апынулася ў складзе Расійскай імперыі, у Ігуменскім павеце Мінскай губерні. У 1795 годзе сяло, былі царква, млын, карчма. У 1800 годзе былі касцёл і млын.

Міхал Грушвіцкі, адзін з трох сыноў Людвіка, пасяліўся ў Вяркалах і фундаваў тут філіяльны касцёльчык, каторы быў закрыты каля 1850 года^[4]. Па смерці Міхала Грушвіцкага Вяркаламі валодала яго дачка Міхаліна, жонка Тадэвуша Абранпальскага, іх сын Рудольф атрымаў фальварак Міхалоў, аддзелены ад Вяркал. Міхаліна Абранпальская па смерці мужа ажанілася з Аркадыюшам Шыстоўскім, па смерці Міхаліны ўласнасць перайшла да іх сына Мечыслава Шыстоўскага, прафесара акадэміі інжынераў. Мечыслаў Шыстоўскі правёў тут значную меліярацыю балот^[4].

Пасля 1861 года ў Шацкай воласці Ігуменскага павета. У 1884 годзе ў вёсцы адкрыта школа граматы. Паводле перапісу 1897 года ў вёсцы быў хлебазапасны магазін. Краязнавец Аляксандр Ельскі згадваў у другой палове XIX стагоддзя, што маёнтак Вяркалы з дзясятак гадоў таму быў значна большы, пакуль частка, званая Ванячы, не перайшла ў спадчыну Юзафа Абранпальскага^[4].

У 1889 годзе маёнтак ва ўласнасці двараніна рыма-каталіцкага веравызнання Аркадыюша Шыстоўскага, была 1061 дзесяціна зямлі^[7]. У 1913 годзе маёнтак ва ўласнасць Мечыслава Шыстоўскага, было 700 дзесяцін^[8].

У 1916 годзе ў вёсцы адкрыта народнае вучылішча.

Найноўшы час

Карта ваколіц Шацка 1927 года, на якой пазначана вёска Вяркалы.

З канца лютага 1918 года тэрыторыя акупаваная войскамі Германскай імперыі. 25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай абвешчана часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. У снежні 1918 года занята Чырвонай Арміяй, з 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Савецкай Беларусі, з 27 лютага 1919 года — у ЛітБел ССР. У час польска-савецкай вайны ў жніўні 1919 — ліпені 1920 гадоў пад акупацыяй Польшчы (Мінская акруга ГУУЗ).

З 31 ліпеня 1920 года ў Беларускай ССР. У пачатку 1920-х гадоў працавала школа 1-й ступені, дзе ў 1922 годзе было 40 вучняў. У пачатку 1930-х гадоў праведзена прымусовая калектывізацыя, створаны калгас «Перамога», была кузня.

У Другую сусветную вайну з канца чэрвеня 1941 года да пачатку ліпеня 1944 года пад акупацыяй Германіі.

Да 1 красавіка 1960 года вёска ў складзе Слабадскога сельсавета^[9], з 1 красавіка 1960 года да 5 траўня 1962 года — у складзе Шацкага сельсавета, пасля — зноў у складзе Слабадскога сельсавета^[10]. Да 28 траўня 2013 года вёска ўваходзіла ў склад Вецярэвіцкага сельсавета^[11].

Насельніцтва

1795 год — 48 жыхароў
1800 год — 4 двары, 37 жыхароў
1858 год — 120 жыхароў
1897 год — вёска, 253 жыхары; маёнтак, 3 двары, 33 жыхары
1908 год — вёска, 50 двароў, 341 жыхар; маёнтак, 1 двор, 42 жыхары^[12]
1917 год — вёска, 50 двароў, 286 жыхароў; маёнтак, 1 двор, 16 жыхароў, усе беларусы^[13]
1960 год — 140 жыхароў

2002 год — 25 двароў, 53 жыхары
2009 год — 31 жыхар^[14]
2019 год — 20 жыхароў^[15]

Крыніцы

↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU)
↑ Lietuvių kalbos išteklių informacinė sistema E. KALBA (нявызн.). ekalba.lt. Праверана 8 красавіка 2025.
↑ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В. А. Жучкевич. — Минск: Издательство Белорусского государственного университета, 1974. — 447 с. — 12 700 экз. С. 48
↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж SgKP 1893, s. 231.
↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 4 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Мінск: Белкартаграфія. — Т. 2 / [складзены і падрыхтаваны да друку ў 2012 г. ; спецыяльны змест распрацавалі: Я. К. Анішчанка і інш.]. — 1 атлас (347, [4] с.) : каляр., карты, тэкст, іл., паказальнік с. — ISBN 978-985-508-245-4. С. 202.
↑ Mapy sądów podkomorskich, komisarskich, referendarskich, asesorskich i trybunałów, cz. II (польск.). — «Mapa wsi Wieszczerzewicze i Werkały, 1754 r., AGAD, Zb. Kart. 446-39»
↑ Памяць 2003, с. 98.
↑ Nad Świsłoczą 1914, s. 101.
↑ Рашэнне выканкома Мінскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 1 красавіка 1960 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1960, № 10.
↑ Рашэнне выканкома Мінскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 5 мая 1962 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1962, № 19 (978).
↑ «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234 Архівавана 31 сакавіка 2016. (руск.)
↑ Ярмоловичъ В. 1909, с. 26.
↑ Список населенных мест Б.С.С.Р. (б. Минской губернии) 1924, с. 125.
↑ Итоговые данные перепеси населения Республики Беларусь 2009 года Архівавана 2 кастрычніка 2019.
↑ Belarus (нявызн.). pop-stat.mashke.org. Праверана 7 красавіка 2025.

Літаратура

Вяркалы // Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 8: Мінская вобласць, кн. 4 / рэдкал.: Т. У. Бялова (дырэктар) і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2013. — С. 128. — 2 000 экз. — ISBN 978-985-11-0735-9.
Памяць: Пухавіцкі раён: Гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / Укл. А. А. Прановіч; Рэдкал.: А. М. Карлюкевіч і інш.. — Мінск: Беларусь, 2003. — 749 с. — ISBN 985-01-0251-9.
Ярмоловичъ В. С. Списокъ населенныхъ мѣстъ Минской губерніи. — Минскъ: Изданіе Минскаго Губернскаго Статистическаго Комитета, 1909. — 231 с.
Список населенных мест Б.С.С.Р. (б. Минской губернии) / Центральное Статистическое Бюро Б.С.С.Р.. — Минск: Белтрестпечать, 1924.
Jelski A. Werkały, białorus. Warkały // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIII: Warmbrun — Worowo (польск.). — Warszawa, 1893. — S. 231.
Spis ziemian mińskich, posiadających 100 i więcej dziesięcin ziemi // Nad Świsłoczą : kalendarz miński informacyjny na rok 1914 / pod redakcją W. Dworzaczka. — Wilno: Znicz, 1914. — 130 S.

Спасылкі

На Вікісховішчы пакуль няма медыяфайлаў па тэме, але Вы можаце загрузіць іх

[1] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU)

[2] Lietuvių kalbos išteklių informacinė sistema E. KALBA (нявызн.). ekalba.lt. Праверана 8 красавіка 2025.

[3] Краткий топонимический словарь Белоруссии / В. А. Жучкевич. — Минск: Издательство Белорусского государственного университета, 1974. — 447 с. — 12 700 экз. С. 48

[FOOTNOTESgKP1893231-4] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж SgKP 1893, s. 231.

[atlas2-5] Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 4 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Мінск: Белкартаграфія. — Т. 2 / [складзены і падрыхтаваны да друку ў 2012 г. ; спецыяльны змест распрацавалі: Я. К. Анішчанка і інш.]. — 1 атлас (347, [4] с.) : каляр., карты, тэкст, іл., паказальнік с. — ISBN 978-985-508-245-4. С. 202.

[6] Mapy sądów podkomorskich, komisarskich, referendarskich, asesorskich i trybunałów, cz. II (польск.). — «Mapa wsi Wieszczerzewicze i Werkały, 1754 r., AGAD, Zb. Kart. 446-39»

[FOOTNOTEПамяць200398-7] Памяць 2003, с. 98.

[FOOTNOTENad_Świsłoczą1914101-8] Nad Świsłoczą 1914, s. 101.

[9] Рашэнне выканкома Мінскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 1 красавіка 1960 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1960, № 10.

[10] Рашэнне выканкома Мінскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 5 мая 1962 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1962, № 19 (978).

[11] «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234 Архівавана 31 сакавіка 2016. (руск.)

[FOOTNOTEЯрмоловичъ_В.190926-12] Ярмоловичъ В. 1909, с. 26.

[FOOTNOTEСписок_населенных_мест_Б.С.С.Р._(б._Минской_губернии)1924125-13] Список населенных мест Б.С.С.Р. (б. Минской губернии) 1924, с. 125.

[14] Итоговые данные перепеси населения Республики Беларусь 2009 года Архівавана 2 кастрычніка 2019.

[15] Belarus (нявызн.). pop-stat.mashke.org. Праверана 7 красавіка 2025.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]