Засуха 2100-х гадоў да н.э.
Засуха 4200 гадоў таму[1][2] (2100-я гг. да н. э.) — адна з найбольш цяжкіх, па выкліканых ёю сацыяльных узрушэннях, кліматычных падзей галацэну[3]. Засуха доўжылася на працягу ўсяго XXII стагоддзя да н.э. і, імаверна, спрыяла падзенню Старога царства ў Егіпце і Акадскай імперыі ў Месапатаміі[4]. Засуха магла таксама прывесці да перасялення на паўднёвы ўсход носьбітаў Харапскай цывілізацыі[5].
Крыніца арыдызацыі ў Месапатаміі каля 2100 года да н.э. супадае з астуджэннем клімату ў Паўночнай Атлантыцы (адзін з цыклаў Бонда )[3][6][7]. Фаза інтэнсіўнай арыдызацыі каля 2200 года да н.э. мае свае маркеры ў Паўночнай Афрыцы[8], на Блізкім Усходзе[9], Чырвоным моры[10], Аравійскім паўвостраве[11], Персідскім заліве, Індыйскім субкантыненце[5] і цэнтральнай частцы Паўночнай Амерыкі[12], а таксама ледавіковых адкладах горнай часткі заходняй Канады[13].
Мяжа стэпаў і лесастэпаў на Сярэднярускім узвышшы 4000 гадоў таму знаходзілася на паўночны захад ад сучаснай на 140—200 км[14]. У стэпавай зоне Прычарнамор'я і Прыазоўя першая палова суббарэалу характарызавацца арыдызацыяй клімату. Найбольшая арыдызацыя адзначана 4200-3700 гадоў таму[15][16]. Паводле даных археолагаў, на тэрыторыі прычерноморскіх стэпаў і на Паўночным Каўказе няма ніводнага пахавання з датыроўкай паміж 4100 і 3900 гадоў таму[17]. Даныя краніялогіі сведчаць аб рэзкай змене насельніцтва ў паўднёварускіх стэпах: катакомбная культура практычна знікае, змяніўшыся прышлым насельніцтвам цэнтральнаеўрапейскага і каўказскага паходжання (бабінская і лолінская культуры)[18][19].
Каля 2150 года да н. з прычыны нізкага разліву Ніла спыніла сваё існаванне Старое царства у Егіпце[20]. Голад, грамадскія беспарадкі і раздробленасць працягваліся прыблізна 40 гадоў, пакуль Егіпет не быў паэтапна аб’яднаны ў Сярэдняе царства. У сярэдзіне таго ж стагоддзя горцы-гутыі спусціліся з хрыбтоў Загрос і разбурылі Акад. Мусоны перасталі дасягаць гарадоў Індскай цывілізацыі, што прывяло да перасыхання Гхагар і звязаных з ім ірыгацыйных каналаў, за якім рушыў услед адток насельніцтва з Пяцірэчча на ўсход.
У кітайскай пісьмовай традыцыі з гэтым часам звязана барацьба Юя Вялікага з катастрафічнымі разлівамі Хуанхэ. Археолагі фіксуюць у XXII стагоддзі да н. э. канчатковы заняпад неалітычных культур Кітая .
Як мяркуецца, з драматычнай мнагастагоддзевай засухай, якая адбылася на вялікім Блізкім Усходзе, звязаны масавы прыток генаў ад зебу (Bos taurus indicus) да блізкаўсходніх прыручаных свойскіх быкоў (Bos taurus taurus), які адбыўся каля 4 тысяч гадоў таму[21][22].
Зноскі
- ↑ ред. С. В. Ошибкина. Неолит Северной Евразии. — Москва: Наука, 1996.
- ↑ Блюмхен Сергей Иванович Становление династии Ся и «Событие 4200bp» в свете исследований китайских и западных учёных // Общество и государство в Китае. — 2012.
- ↑ а б deMenocal, Peter B. Cultural Responses to Climate Change During the Late Holocene(англ.) // Science : journal. — 2001. — Т. 292. — № 5517. — С. 667—673. — DOI:10.1126/science.1059827 — — PMID 11303088.
- ↑ Gibbons, Ann How the Akkadian Empire Was Hung Out to Dry(англ.) // Science : journal. — 1993. — Т. 261. — № 5124. — С. 985. — DOI:10.1126/science.261.5124.985 — — PMID 17739611.
- ↑ а б Staubwasser, M.; et al. Climate change at the 4.2 ka BP termination of the Indus valley civilization and Holocene south Asian monsoon variability(англ.) // Geophysical Research Letters : journal. — 2003. — Т. 30. — № 8. — С. 1425. — DOI:10.1029/2002GL016822 —
- ↑ Bond, G.; et al. A Pervasive Millennial-Scale Cycle in North Atlantic Holocene and Glacial Climates(англ.) // Science : journal. — 1997. — Т. 278. — № 5341. — DOI:10.1126/science.278.5341.1257 — Архівавана з першакрыніцы 27 лютага 2008. Архивированная копия(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 27 лютага 2008. Праверана 17 чэрвеня 2012.
- ↑ Two examples of abrupt climate change(нявызн.). — Lamont-Doherty Earth Observatory. Архівавана з першакрыніцы 23 жніўня 2007.
- ↑ Gasse, Françoise; Van Campo, Elise Abrupt post-glacial climate events in West Asia and North Africa monsoon domains(англ.) // Earth and Planetary Science Letters : journal. — 1994. — Т. 126. — № 4. — С. 435—456. — DOI:10.1016/0012-821X(94)90123-6 —
- ↑ Bar-Matthews, Miryam; Ayalon, Avner; Kaufman, Aaron Late Quaternary Paleoclimate in the Eastern Mediterranean Region from Stable Isotope Analysis of Speleothems at Soreq Cave, Israel(англ.) // Quaternary Research : journal. — 1997. — Т. 47. — № 2. — С. 155—168. — DOI:10.1006/qres.1997.1883 —
- ↑ Arz, Helge W.; et al. A pronounced dry event recorded around 4.2 ka in brine sediments from the northern Red Sea(англ.) // Quaternary Research : journal. — 2006. — Т. 66. — № 3. — С. 432—441. — DOI:10.1016/j.yqres.2006.05.006 —
- ↑ {{{загаловак}}}(англ.). — 2006. — Т. 66. — P. 465—476. — DOI:10.1016/j.yqres.2006.07.001 — Архівавана з першакрыніцы 29 кастрычніка 2008. Архивированная копия(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 10 верасня 2008. Праверана 17 чэрвеня 2012.
- ↑ Booth, Robert K.; et al. A severe centennial-scale drought in midcontinental North America 4200 years ago and apparent global linkages(англ.) // The Holocene : journal. — 2005. — Т. 15. — № 3. — С. 321—328. — DOI:10.1191/0959683605hl825ft
- ↑ Menounos, B.; et al. Western Canadian glaciers advance in concert with climate change circa 4.2 ka(англ.) // Geophysical Research Letters : journal. — 2008. — Т. 35. — № 7. — С. L07501. — DOI:10.1029/2008GL033172 —
- ↑ Чендев Ю. Г. Закономерности формирования лесостепного ландшафта на территории Среднерусской возвышенности (по результатам почвенно-эволюционных исследований) // Научные ведомости № 180 3 (43) 2008.
- ↑ Иванова С. В. Бронзовый век Северо-Западного Причерноморья(недаступная спасылка)Шаблон:Недоступная ссылка
- ↑ Лисецкий Ф. Н., Голеусов П. В., Чепелев О. А. Развитие чернозёмов днестровско-прутского междуречья в голоцене // Генезис и география // Почвоведение, 2013, № 5, с. 540—555.
- ↑ David W. Anthony. {{{загаловак}}}. — 2007. — ISBN 0-691-05887-3.
- ↑ Мимоход Р. А. и др. Палеоэкология-культурогенез-металлопроизводство: причины и механизмы смены эпох в культурном пространстве юга Восточной Европы в конце средней-начале поздней бронзы // Российская археология. 2022. №. 1. С. 24-38.
- ↑ Казарницкий А. А. Краниологические данные о миграциях с запада в Восточную Европу в посткатакомбное время // Camera praehistorica. 2022. № 2 (9). С. 134—144.
- ↑ Stanley, Jean-Daniel; et al. Nile flow failure at the end of the Old Kingdom, Egypt: Strontium isotopic and petrologic evidence(англ.) // Geoarchaeology : journal. — 2003. — Т. 18. — № 3. — С. 395—402. — DOI:10.1002/gea.10065
- ↑ Ancient genomics pinpoint origin and rapid turnover of cattle in the Fertile Crescent Архівавана 2 лістапада 2019., 2019
- ↑ Verdugo M. P. el al. Ancient cattle genomics, origins and rapid turnover in the Fertile Crescent Архівавана 26 кастрычніка 2019., Science (2019)