Сярэднярускае ўзвышша
Сярэдняру́скае ўзвы́шша[1] — узвышша ў цэнтры Еўрапейскай часткі Расіі. Знаходзіцца ў межах Усходне-Еўрапейскай раўніны — ад шыротнага адрэзка даліны ракі Ака на поўначы да Данецкага кража на поўдні. Даўжыня каля 1000 км, шырыня да 500 км, вышыня 200—250 м (найбольшая — 293 м); паўднёва-ўсходняя частка завецца Калацкім узвышшам.
| Сярэднярускае ўзвышша | |
|---|---|
| руск. Среднерусская возвышенность, укр. Середньоруська височина | |
 Краявід у Бранскай вобласці Расіі, балка Каменны Лог. | |
| 52°36′ пн. ш. 36°48′ у. д.HGЯO | |
| Краіны | |
| Шырыня | 1 000 км |
| Даўжыня | 500 км |
Геалогія
правіцьДакембрыйскі крышталічны падмурак найбольш прыпадняты ў сярэдняй частцы ўзвышша і выходзіць на паверхню ў даліне ракі Дон, паміж гарадамі Паўлаўск і Богучар. На поўначы складзеная вапнякамі дэвона і карбону, перакрытымі пясчана-гліністымі адкладамі юрскага і ніжняга мелу, на поўдні — крэйдай і мергелем верхняга мелу з покрывам палеагенавых пяскоў, глін, пясчанікаў. На паверхні паўсюдна распаўсюджаныя лёсападобныя суглінкі і лёсы. Карысныя выкапні: жалезныя руды Курскай магнітнай анамаліі (найбольш значнае Міхайлаўскае радовішча), буры вугаль і інш.
Рэльеф і гідраграфія
правіць
Рэльеф эразійны — ярава-балачна-далінны, з гушчынёй раздзялення да 1,3—1,7 м на 1 км² і глыбінёй ад 50 м да 100—150 м, месцамі развіты карст.
Сярэднярускае ўзвышша з’яўляецца водападзелам паміж Каспійскім, Чорным і Азоўскім марамі. З узвышша сцякаюць буйныя рэкі — Ака (з прытокамі Зуша, Упа, Жыздра і інш.), Дзясна, Сейм, Псёл, Ворскла, Дон (з прытокам Северскі Данец).
Клімат
правіцьКлімат умерана кантынентальны з халоднай (сярэдняя тэмпература паветра студзеня каля −9 °C) зімой і цёплым (сярэдняя тэмпература ліпеня 21 °C) летам; ападкаў 450—550 мм у год.
Глебава-расліннае покрыва
правіцьСярэднярускае ўзвышша размяшчаецца ў падзоне шыракалістых лясоў лясной зоны, у лесастэпы і стэпы; пераважныя глебы — магутныя і вышчалачаныя чарназёмы, на поўначы — шэрыя лясныя, а на захадзе акрамя шэрых лясных — масівы падзолістых глебаў. Тэрыторыя моцна разараная. На Сярэднярускім узвышшы размешчаныя Цэнтральначарназёмны запаведнік імя В. В. Алехіна і запаведнік «Галічча Гара».
Зноскі
правіцьЛітаратура
правіць- Сярэдняру́скае ўзвы́шша // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 361. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
- Среднеру́сская возвы́шенность / Жучкова В. К. // Т. 24А. Собаки — Струна. — М. : Советская энциклопедия, 1976. — С. 372—373. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
- Среднеру́сская возвы́шенность // География. Современная иллюстрированная энциклопедия. Ч. 2: М—Я. / А. П. Горкин — М.: Росмэн, 2006. — 146 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-353-02443-5. (руск.) — (Современная иллюстрированная энциклопедия «Росмэн». География)
- Среднеру́сская возвы́шенность // Географические названия Росии: Топонимический словарь: более 4000 единиц / Е. М. Поспелов. — М.: АСТ; Астрель, 2008. — С. 416. — 523 с. — 3 000 экз. — ISBN 978-5-17-054966-5 (Аст), ISBN 978-5-271-20728-0 (Астрель). (руск.)
- Среднеру́сская возвы́шенность // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 452. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.
- Среднеру́сская возвы́шенность // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев, А. Г. Воронов и др. — М.: Сов. энциклопедия, 1983. — С. 636. — 538 с. — 100 000 экз.