Дакембрый — найстаражытнейшыя тоўшчы зямной кары і час, адпаведны іх утварэнню.

Папярэднічаў кембрыйскай сістэме (перыяду). Ахоплівае 6/7 геалагічнай гісторыі Зямлі. Працягласць фарміравання слаёў дакембрыя — ад узнікнення найстаражытнейшых парод з радыеметрычным узростам (больш за 3,9 млрд. гадоў назад) да пачатку кембрыю (каля 540— 530 млн. гадоў назад).

Падзяляецца на архей, які ўключае глыбокаметамарфізаваныя і гранітызаваныя пароды (гнейсы, мігматыты, крышталічныя сланцы, амфібаліты, кварцыты, мармуры і інш.), і пратэразой, што аб'ядноўвае менш змененыя асадкавыя і вулканагенныя тоўшчы. Мяжа паміж імі праходзіла прыкладна 2,5 млрд. гадоў назад. 3 1990 прынята больш дэталёвае стратыграфічнае расчляненне дакембрыя: архей падзелены на ніжні і верхні (з раздзелам каля 3150 млн. гадоў); ніжні пратэразой — на ніжні і верхні (з раздзелам каля 1900 млн. гадоў); верхні пратэразой — на рыфей (ніжні, сярэдні, верхні) і венд (ніжні і верхні) з раздзелам каля 650 млн. гадоў.

Адклады ранняга дакембрыя (архей і ніжні пратэразой) складаюць фундамент старажытных платформ. Яны выходзяць на паверхню шчытоў (Балтыйскага, Украінскага, Паўднёва-Афрыканскага, Канадскага і інш.), а таксама знаходзяцца ў ядрах складкавых утварэнняў геасінклінальных абласцей. дакембрый — час павышанай тэктанічнай актыўнасці (гл. дакембрыйская складкавасць).

Мяркуюць, што з дакембрыем звязаны пачатак працэсаў тэктонікі пліт, утварэнне асноўнага аб'ёму (60—80%) хантынентальнай зямной кары, узнікненне кіслароднай атмасферы, гідрасферы і зараджэнне жыцця, аб чым сведчаць шматлікія рэшткі блакітна-зялёных водарасцей, страматаліты, а таксама прыкметы існавання бесшкілетаых жывёл.

З дакембрыем звязаны буйнейшыя радовішчы жалезных, уранавых, марганцавых, хромавых, сульфідных нікелевых, кобальтавых і іншых руд, радовішчы алюміневай сыравіны, золата, поліметалаў. У верхніх слаях дакембрыя трапляюцца паклады нафты.

На тэр. Беларусі ўтварэнні дакембрыя развіты ўсюды. Тоўшчы ранняга дакембрыя падзяляюцца на серыі, шчучынскую і кулажынскую (архей); аколаўскую і жыткавіцкую (ранні пратэразой) і складаюць крышталічны фундамент, у якім выяўлены радовішчы рэдкіх металаў, 2 радовішчы будаўнічага каменю, 2 праяўленні жалеза (Аколаўскае і Навасёлкаўскае) і шэраг дробных — жалеза, каляровых і рэдкіх металаў, валастаніту, графіту. У верхнім дакембрыі выяўлены вялікія запасы падземных вод.

Літаратура правіць

шкала часу
Дакембрый
Дк Кембрый Ардовік Сіл. Дэвон Карбон Пер. Трыяс Юра Мел Палеаг. Нг Чц
542 488 443 416 359 299 251 200 146 66 23 2
 ◄ млн. гадоў назад