Лукі (Карэліцкі раён)

Лукі
Краіна	Беларусь
Вобласць	Гродзенская
Раён	Карэліцкі
Сельсавет	Лукскі
Каардынаты	53°28′39″ пн. ш. 26°14′17″ у. д.HGЯO
Першая згадка	пачатак XV ст.
Насельніцтва	▼645 чал. (2009);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 1596
Аўтамабільны код	4
СААТА	4233824026
	Лукі на Вікісховішчы

Лу́кі^[1] (трансліт.: Luki, руск.: Луки) — аграгарадок у Беларусі, у Карэліцкім раёне Гродзенскай вобласці. Уваходзіць у склад Лукскага сельсавета.

Паходжанне назвы

Назва населенага пункта выразна славянскага паходжання. Існуе дзве асноўныя версіі, адкуль яна пайшла. Паводле першай версіі заснавальнікам паселішча быў нейкі Лука, ад імя якога і атрымала назву вёска. Паводле другой — назва вёскі паходзіць ад формы ракі Бучы, на якой стаіць вёска. Формай рака нагадвае дугу сярэднявечнай зброі — лука.

Геаграфія

Краявід вёскі Лукі (сакавік 2019 г.)

Знаходзіцца за 16 км у напрамку на паўднёвы ўсход ад гарадскога пасёлка Карэлічы, за 201 км ад Гродна, за 39 км ад чыгуначнай станцыі Гарадзея^[2]. Праз вёску працякала рака Буча, якая ў цяперашні час уяўляе сабой неглыбокую крыніцу.

Гісторыя

Упершыню Лукі ў пісьмовых крыніцах узгаданы на пачатку XV ст. у перыяд існавання Вялікага княства Літоўскага як сяло-ўладанне вялікага князя Вітаўта, якое ён перадаў касцёлу ў г. Навагрудку. У 1518 г. вялікі князь літоўскі Жыгімонт I Стары пацвердзіў гэтае наданне. У XVIII ст. у складзе Мірскага графства князёў Радзівілаў. У 1757 г. 85 дымоў, 40 валок зямлі, карчма.

Пасля паглынання беларускіх зямель Расійскай імперыяй у ХІХ-ХХ стст. Лукі ў складзе Жухавіцкай воласці Навагрудскага павета Мінскай губерні. У 1858 г. 97 двароў, 577 жыхароў. Вёска адносілася да маёнтка Цетра, належала князю Вітгенштэйну. Паводле перапісу насельніцтва 1897 г., 144 двары, 1251 жыхар, дзейнічалі хлебазапасны магазін, карчма. У 1898 г. пабудавана царква. У 1908 г. 180 двароў, 928 жыхароў, народнае вучылішча.

Пад час Першай сусветнай вайны каля вёскі з 1915 г. пралягла франтавая паласа. У Луках стаялі расійскія войскі. Па заканчэнні вайны і пачатку рэвалюцыйных падзей, у лютым 1919 г. у вёсцы былымі батракамі на чале з бальшавіком Васілём Іосіфавічам Бучацкім створана сельскагаспадарчая «Камуна „Праца“ імя У. І. Ульянава-Леніна». Камуна праіснавала нядоўга. У красавіку 1919 г. Бучацкі В. І. быў забіты ў Міры праціўнікамі савецкай улады.

Паводле ўмоў Рыжскага міру 1921 г. Заходняя Беларусь, а разам з ёй і Лукі, перададзена бальшавікамі Польшчы. Вёска у 1921—1939 г. у Жухавіцкай гміне Нясвіжскагага, а затым Стаўбцоўскага павету Навагрудскага ваяводства. У 1920-х гг. у Луках дзейнічала польская школа, а з канца 1920-х гг. па сярэдзіну 1930-х гг. дзейнічала 6-цігадовая польская школа з беларускай мовай навучання ў якасці асобнага прадмету. Аднак затым польскімі ўладамі выкладанне па-беларуску было скасавана. Жыхары вёскі ўдзельнічалі ў падпольным антыпольскім руху. Дзейнічала ячэйка КПЗБ. У 1933 г. пяцёра яе актывістаў арыштаваны. Інфраструктура вёскі вызначалася ў той перыяд існаваннем спажывецкага кааператыву і 5 прыватных крам.

У 1939 г. Заходняя Беларусь далучана да БССР. Лукі (220 двароў, 1139 жыхароў) былі аднесены да Крышылоўшчынскага сельскага савету Мірскага раёна Баранавіцкай вобласці. У 1940 г. арганізаваны калгас імя Леніна.

У Вялікую Айчынную вайну многія жыхары вёскі пайшлі змагацца з нямецка-фашысцкімі захопнікамі ў партызанскія атрады. Аднак асноўная частка жыхароў вёскі — ўдзельнікаў вайны заклікана ў Чырвоную армію пасля вызвалення Беларусі ў 1944 г. Ваявалі выхадцы з Лук пераважна на франтах у Польшчы, Усходняй Прусіі, а затым у Манчжурыі супраць японскіх войскаў. Няпроста склаўся лёс некаторых лукскіх мужчын, закліканых у польскую армію напярэдадні Другой сусветнай вайны ў польскае войска. Ім давялося змагацца з немцамі ў складзе арміі генерала Андэрса ў Паўночнай Афрыцы і Італіі. Самая жахлівая ў беларускай гісторыі вайна забрала жыцці 42 жыхароў вёскі Лукі.

Калгас у Луках адноўлены 14.02.1949 і дзейнічае да цяперашняга часу, некалькі разоў змяніўшы назву і арганізацыйна-прававую форму. Таксама пасля Вялікай Айчыннай вайны Лукі сталі цэнтрам сельсавета.

Насельніцтва

1858 год — 577 жыхароў, 97 двароў;
1897 год — 1251 жыхар, 144 двары;
1908 год — 928 жыхароў, 180 двароў;
1940 год — 1139 жыхароў, 220 двароў;
1999 год — 770 жыхароў, 320 двароў^[2].

Інфраструктура

У Луках дзейнічае дзіцячы садок, сярэдняя школа, дом культуры, 4 крамы, амбулаторыя.

Цікавыя факты

На Карэліччыне жыхары Лук славяцца сваім непростым характарам. Нездарма дагэтуль вяскоўцы памятаюць прыказку: «Калі хочаш мукі — выйдзі замуж у Лукі». Таксама паводле мясцовай легенды, характар жыхароў звязаны з тым, што ў часы Радзівілаў у Лукі (тады забалочаную мясцовасць) перасяляліся самыя непакорлівыя сяляне з уладанняў князя.

Тыповымі ў Луках з’яўляюцца прозвішчы: Бучацкі, Буглак, Ваўчок, Гарон, Крапіўніцкі, Нямарскі, Ракач, Тананка, Шавейка, Ялак.

Славутасці

Свята-Уваскрасенская царква

Свята-Уваскрасенская царква (1898 г.)

Памятныя мясціны

Помнік землякам, загінуўшым у Вялікую Айчынную вайну.
Помнік у гонар сельскагаспадарчай камуны^[2].

Зноскі

↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).
↑ ^а ^б ^в Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 9: Кулібін — Малаіта / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 9.

Літаратура

Лукі // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 9: Кулібін — Малаіта / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 9. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0155-9 (т. 9). — С. 363.
Памяць: гіст.-дак. хроніка Карэліцкага раёна / В. К. Кунашка [і інш.]. — Мн. : Ураджай, 2000. — 654 с.
Вярбіцкі, І. І. Луцкі мерыдыян / І. І. Вярбіцкі. — Слонім : ГАУПП «Слонім. друк.», 2003. — 280 с.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Лукі (Карэліцкі раён)

[1] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).

[БЭ9-2] а ^б ^в Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 9: Кулібін — Малаіта / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 9.

[1]

[2]