Мцэнск (руск.: Мценск) — горад (з 1146 года) у Расіі, адміністрацыйны цэнтр Мцэнскага раёна Арлоўскай вобласці. Насельніцтва 37,7 тыс. чалавек (2018). Заснаваны ў 1146 годзе.

Горад
Мцэнск
руск.: Мценск
Герб Сцяг[d]
Герб Сцяг[d]
Краіна
Рэгіён
Каардынаты
Першая згадка
Горад з
Плошча
20,81 км²
Вышыня цэнтра
160 м
Насельніцтва
37 725[1] чалавек (2018)
Шчыльнасць
1812,83 чал./км²
Часавы пояс
Тэлефонны код
48646
Паштовыя індэксы
303030
Аўтамабільны код
57
Афіцыйны сайт
Мцэнск на карце Расіі ±
Мцэнск (Расія)
Мцэнск
Мцэнск (Арлоўская вобласць)
Мцэнск

Мцэнск размешчаны на рацэ Зуша (прыток Акі), за 49 км ад Арла. У горадзе працуюць заводы — алюмініевага ліцця АМО «ЗІЛ», «Вторцветмет», камунальнага машынабудавання «Коммаш», «Текмаш», біяхімічны, мэблевая фабрыка, а таксама мяса-, харча-, хлебакамбінаты, маслазавод.

Назва правіць

У летапісах назва Мцэнска фігуруе як «Мъченескъ», «Мченъскъ», народная вусная назва да XIX стагоддзя — «Амченск». Тапонім гідранімічнага паходжання, паходзіць ад назвы ракі Мцэна / Мецна[2], якая старабалцкага паходжання.

Пярвейшая форма назвы аднаўляецца як *Мътъсна[3]. Корань як у рачных назвах Меча на Верхнім Падонні (< Met-i̯a), Меча і Мечань на Павоччы[4], у дняпроўскім гідроніме *Мецела (> Мецелка)[5], у літоўскай азёрнай назве Metelys, у назве яцвяжскай ракі *Meta (> Netta). Іх звязваюць з коранем са значэннем «кідаць», гэта назвы канфігурацыйнага значэння[6].

Тыпалагічная паралель — рачная назва *Скідзела, ад skidyti «разыходзіцца ў бакі; абтрэпвацца», kidyti «абтрэпвацца, ірвацца».

Той жа корань Met- у пазнейшай форме (А)Мч- (< Мъч-) таксама ў рачных назвах Амчасна (прыток волжскай Вазузы на тэрыторыі Смаленскай вобласці), Мчаўка / Мчаўна (< *Meta, прыток нёманскай Нёўды).

Корань пашыраны тыповым балцкім гідранімічным пашыральнікам -sn-, які таксама ў назве задзвінскага возера Мядзесна, у дняпроўскіх балцкіх гідронімах Опісна (прыток Вопі), Нерасна, Дабасна[7]. Гэты пашыральнік прысутны і ў літоўскім назва- і словаўтварэнні: upė «рака» — upėsnis «рачулка; месца, дзе цекла рэчка або дзе рэчка ўцякае ў возера»[8].

Назва ракі матываваная звілістасцю яе рэчышча.

Заўвагі правіць

  1. http://web.archive.org/web/20090828062338/http://www.gks.ru/wps/PA_1_0_S5/Documents/jsp/Detail_default.jsp?category=1112178611292&elementId=1140096199984 - Колькасць насельніцтва Расійскай Федэрацыі па гарадах, пасёлках гарадскога тыпу і раёнах на 1 студзеня 2010 года (руск.)
  2. Г. П. Смолицкая. Гидронимия бассейна Оки. Москва, 1976. С. 56.
  3. В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 255.
  4. В. Н. Топоров. Балтийские следы на Верхнем Дону // Балто-славянские исследования. 1988—1996. Москва, 1997. С. 318—319.
  5. В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 195—196.
  6. A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 212—213.
  7. В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 198.
  8. P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1996. C. 291—292.