Вікіпедыя

Вазуза

Вазуза — рака ў Смаленскай і Цвярской абласцях Расіі, правы прыток Волгі.

Вазуза
Від на Вазузу з моста каля вёскі Хляпень
Від на Вазузу з моста каля вёскі Хляпень
Характарыстыка
Даўжыня 162 км
Басейн 7 120 км²
Расход вады 35,9 м³/с
Вадацёк
Выток Смаленскае ўзвышша
 • Месцазнаходжанне в. Мар’іна Вяземскага раёна Смаленскай вобласці
 • Каардынаты 55°21′35″ пн. ш. 33°59′21″ у. д.HGЯO
Вусце рака Волга
 • Месцазнаходжанне г. Зубцоў
 • Каардынаты 56°10′05″ пн. ш. 34°35′27″ у. д.HGЯO
Размяшчэнне
Водная сістэма Волга → Каспійскае мора
Краіна
Рэгіёны Смаленская вобласць, Цвярская вобласць
Код у ДВР 08010100312110000000923
Басейн Волгі
Басейн Волгі
physical
выток
выток
вусце
вусце
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Назва Правіць

Назва балцкага паходжання.

Корань Vaz- у літоўскіх (паміж Рокішкісам і Уцяной) назвах ракі Vazajà і возера Vazajis (з-пад яго рака выцякае), у якіх пашыральнік -aj- (як у рачной назве Kamaja)[1].

У гэтых паўночналітоўскіх назвах корань Vaz- лічыцца балцкім дыялектызмам, моўнай спадчынай селаў (іх мова, як і яцвяжская, адрознівалася пераходам š > s, ž > z, адсюль назвы падзвінскіх азёраў Асвея, Вісяты, Золва), яму адпавядае «літоўскі» корань Važ- у рачной назве Važ-upė[2].

Да індаеўрапейскага *ṷegh- «рухацца, цягнуць, везці»[3]. Ад яго літоўскае vežti «везці», važiuoti «ехаць». Карнявое -z- (< -ž-) у прускіх *vazīs «воз (на чым вязуць)», *vezīs «возчык (хто вязе)»[4].

Корань Vež- у воднай назве Нявежа (нёманская рака, задзвінскае возера, таксама на Павоччы рака прыток Упы[5]).

Корань Vaz- пашыраны пашыральнікам -z-, які вядомы ў літоўскім словаўтварэнні: karvė «карова» — karviūzė «каравёнка». Роднасны яму пашыральнік -ž- у смаленскіх балцкіх рачных назвах Вяліжа, Буліжа, у літоўскіх гідронімах Gumyža, Gabižis[6].

Значэнне назвы Вазуза можна перадаць як «Хуткаплынная (рака)».

На смаленскай поўначы ў Вазузу ўцякаюць рэкі з балцкімі назвамі Гжаць («Бусловая»), Касня («Камарыная»).

Таго ж паходжання, што і ў назве Вазуза, і карнявое -z- у назве ракі Сезельда[ru] на Ніжнім Павоччы[7], дзе вядомая канцэнтрацыя балцкіх гідронімаў[8]. Корань Sez- таксама ў назве Сезема[9] на зусім «старабалцкім» Верхнім Павоччы (пашыральнік -em- як у літоўскім гідроніме Nerema[10]). Паралельны яму корань Sež- у рачной назве Сежа (двойчы на Павоччы)[11][12], ад вядомага ў стараеўрапейскай гідраніміі індаеўрапейскага *seĝh- «трымаць, утрымліваць» (канфігурацыйнага значэння, як у назвах тыпу Жлобін)[13][14].

Гідраграфія Правіць

Даўжыня ракі 162 км. Плошча вадазбору 7120 км². Выток ракі знаходзіцца на Смаленска-Маскоўскім узвышшы.

У сярэднім цячэнні размешчаны горад Сычоўка. Пры ўпадзенні ў Волгу — горад Зубцоў. На рацэ, за 5,1 км ад вусця, Вазузскае вадасховішча[15], створанае ў 1977 годзе.

Фатаграфіі Правіць

Заўвагі Правіць

  1. ↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 144, 368.
  2. ↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 368—369.
  3. ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1118—1120.
  4. ↑ V. Mažiulis. Prūsų kalbos etimologijos žodynas. Vilnius, 2013. C. 390, 942.
  5. ↑ Г. П. Смолицкая. Гидронимия бассейна Оки. Москва, 1976. С. 70.
  6. ↑ P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1996. C. 390—391.
  7. ↑ Г. П. Смолицкая. Гидронимия бассейна Оки. Москва, 1976. С. 238.
  8. ↑ Ю. В. Откупщиков. Древняя гидронимия в бассейне Оки // Балто-славянские исследования XVI. Москва, 2004. С. 83—114.
  9. ↑ Г. П. Смолицкая. Гидронимия бассейна Оки. Москва, 1976. С. 46.
  10. ↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 228.
  11. ↑ Топоров В. Н. Балтийский элемент в гидронимии Поочья III // Балто-славянские исследования 1988—1996. Москва, 1997. С. 301.
  12. ↑ Г. П. Смолицкая. Гидронимия бассейна Оки. Москва, 1976. С. 40, 82.
  13. ↑ H. Krahe. Unsere ältesten Flussnamen. Wiesbaden, 1964. C. 98.
  14. ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 888—889.
  15. ↑ Вазузское водохранилище // Научно-популярная энциклопедия «Вода России» (руск.)

Літаратура Правіць

  • Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 3: Беларусы — Варанец / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 3. — С. 449. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0068-4 (т. 3).
  • Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев, А. Г. Воронов и др. — М.: Сов. энциклопедия, 1983. — С. 80. — 538 с. — 100 000 экз.
  • Большой энциклопедический словарь: В 2-х т. / Гл. ред. А. М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1991. — Т. 1. — С. 186. — 863 с. — 2 000 000 экз. — ISBN 5-85270-042-8 (т. 1.). (руск.)

Спасылкі Правіць

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Вазуза&oldid=4521682"