Міхаіл Іванавіч Туган-Бараноўскі

Міхаіл Іванавіч Туган-Бараноўскі (укр.: Михайло Іванович Туган-Барановський; 8 (20) студзеня 1865, с. Салонэ, Харкаўская губерня, Расійская імперыя — 21 студзеня 1919, Затышша, Херсонская губерня) — выбітны ўкраінскі эканаміст. Першы эканаміст з Усходняй Еўропы, навуковыя тэорыі якога прызналі замежныя навукоўцы розных школ і напрамкаў. Адзін з лепшых знаўцаў кан’юнктурных эканамічных цыклаў, аўтар шматлікіх прац па пытаннях тэорыі кошту, размеркаванні грамадскага даходу, гісторыі гаспадарчага развіцця і кааператыўных асноў гаспадарчай дзейнасці. Доктар эканомікі. Генеральны сакратар фінансаў Украінскай цэнтральнай рады.

Міхаіл Туган-Бараноўскі
укр.: Михайло Туган-Барановський
2-і Генеральны сакратар фінансаў Украінскай Цэнтральнай Рады 21 жніўня 1917 — лістапад 1917
Папярэднік	Хрыстафор Бараноўскі
Пераемнік	Васіль Мазурэнка
Нараджэнне	20 студзеня 1865(1865-01-20) Саляныкіўка[d], Купянскі павет[d], Харкаўская губерня, Расійская імперыя
Смерць	21 студзеня 1919(1919-01-21) (54 гады) Затышша, Захар’еўская воласць[d], Ціраспальскі павет[d], Херсонская губерня, Украінская Народная Рэспубліка
Месца пахавання	Адэса
Імя пры нараджэнні	укр.: Туган-Барановський Михайло Іванович
Жонка	Lydia Tugan-Baranovskaya[d]
Веравызнанне	Праваслаўе
Партыя	1) Канстытуцыйна-дэмакратычная партыя (1905—1917) 2) Украінская партыя сацыялістаў-федэралістаў (1917—1919)
Член у	Нацыянальная акадэмія навук Украіны
Адукацыя	фізіка-матэматычны факультэт Імператарскага Харкаўскага ўніверсітэта[d] (1888) юрыдычны факультэт Імператарскага Харкаўскага ўніверсітэта[d]
Дзейнасць	эканоміка
Месца працы	Імператарскі Санкт-Пецярбургскі ўніверсітэт Санкт-Пецярбургскі політэхнічны інстытут[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Навуковая спадчына

Яго канцэпцыі сталі асновай распрацаванай Дж. М. Кейнсам тэорыі прагназавання рынкавай кан’юнктуры, правядзення эфектыўнай эканамічнай палітыкі. Прадстаўнік «легальнага марксізму». Адзін з самых яркіх прадстаўнікоў ліберальнага руху ва Украіне. Удзельнічаў у заснаванні Нацыянальнай акадэміі навук Украіны. Галоўны праца — «Прамысловыя крызісы ў сучаснай Англіі, іх прычыны і блізкі ўплыў на народнае жыцце» (1894 г.). Кніга тройчы перавыдавалася з рознымі дапаўненнямі і была вельмі станоўча ўспрынятая навуковымі коламі ва ўсёй Еўропе. Навуковая спадчына Туган-Бараноўскага складае каля 140 работ, якія ахопліваюць амаль усе раздзелы эканамічнай навукі. Найбольшае значэнне мае яго тэорыя перыядычных крызісаў, вывучэнню якіх ён прысвяціў шэраг работ, якія з’явіліся і ў перакладах на нямецкай і французскай мовах і прынеслі яму сусветную славу. На аснове яго канцэпцыі кан’юнктурных цыклаў ў Францыі дзейнічаў Пастаянны камітэт для прадбачання прамысловых крызісаў. Менш папулярна яго дуалістычная тэорыя кошту, якая грунтуецца на крытыцы працоўных тэорый Давіда Рыкарда і Карла Маркса і тэорыі гранічнай карыснасці аўстрыйскай эканамічнай школы. Туган-Бараноўскі шмат увагі прысвяціў кааперацыі, дзякуючы даследаванню якой ён увайшоў у шэраг выдатных тэарэтыкаў кааператыўнага руху.

Біяграфія

Нарадзіўся на Харкаўшчыне, у вёсцы Салонэ ў шляхецкай сям’і. Род бацькі паходзіў з татараў ВКЛ (поўнае прозвішча — Туган-Мірза-Бараноўскі), маці — шляхцянка з Палтаўшчыны.

Адукацыю пачаў у Другой Маскоўскай гімназіі, працягнуў У Першай Кіеўскай і скончыў у Другой Харкаўскай. У 1884 г. паступіў на фізіка-матэматычны факультэт Харкаўскага ўніверсітэта. Скончыў у 1888 г. экстэрнам натуральна-матэматычны факультэт, атрымаў ступень кандыдата навук; а ў 1890 г. — і юрыдычна-эканамічны факультэт Харкаўскага ўніверсітэта, дапаўняў адукацыю ў Вялікабрытаніі (1892 г.).

У 1890 г. у журнале «Юрыдычны Веснік» апублікаваў першую навуковую працу «Вучэнне аб гранічнай карыснасці гаспадарчых дабротаў як прычына іх каштоўнасці», у якой выступіў з крытыкай тэорый працоўнага кошту і гранічнай карыснасці. Вывучаючы эканамічныя тэорыі, апублікаваў біяграфічныя нарысы: «Прудон, яго жыццё і дзейнасць» (1891 г.) і «Д. С. Міль, яго жыццё і навукова-літаратурная дзейнасць» (1892 г.).

З 1893 г. працаваў у Дэпартаменце гандлю і мануфактур Міністэрства фінансаў. У 1894 г. апублікаваў знакамітую працу «Прамысловыя крызісы ў сучаснай Англіі, іх прычыны і ўплыў на народнае жыццё», за якую атрымаў у Маскоўскім універсітэце ступень магістра палітычнай эканоміі.

У 1895 г. уступіў у Вольнае Эканамічнае Таварыства (старшыня яго з 1896 г.) і браў актыўны ўдзел у эканамічных дыскусіях народнікаў і марксістаў. Разам з П. Струвэ стаў найбольш выдатным прыхільнікам т.зв. легальнага марксізму і ў 1890-х гг. надрукаваў шэраг артыкулаў, нярэдка палемічнага характару. З 1895 г. — прыват-дацэнт палітычнай эканоміі ў Пецярбургскім універсітэце, у 1899 г. звольнены за «вальнадумства». У 1898 г. з’явілася яго праца «Руская фабрыка ў мінулым і сучаснасці», у якой пададзеная сінтэза капіталістычнага развіцця Расіі і крытыка поглядаў народнікаў і славянафілаў на ролю сацыяльна-эканамічных інстытутаў, у прыватнасці дробнай прамысловай вытворчасці. За гэтую працу атрымаў дактарат Маскоўскага ўніверсітэта.

У 1901—1905 гг. знаходзіўся ў Палтаўскай губерні і прымаў некаторы ўдзел ва ўкраінскім грамадскім жыцці, у прыватнасці ў Палтаўскім земстве. З 1905 г. — другі раз прыват-дацэнт Пецярбургскага уўніверсітэта, адначасова — прафесар эканамічнага факультэта Пецярбургскага палітэха і камерцыйнага інстытутаў; таксама прыватнага ўніверсітэта Шаняўскага ў Маскве (кафедра кааперацыі). З 1901 г. цалкам адмовіўся ад папярэдніх поглядаў і спыніў супрацоўніцтва з прадстаўнікамі папулярнага тады ў Расіі «легальнага марксізму». У гэты другі перыяд дзейнасці ён схіляўся да поглядаў неакантыянцаў і апублікаваў шмат тэарэтычных і гістарычных прац, у якіх складаныя з’явы грамадска-эканамічнага жыцця звязваў з ідэаламі сацыяльнай справядлівасці, што выразна адбілася ў яго працах кааператывізму.

У 1905 г. звярнуўся да Палтаўскага губернскага земскага сходу з прапановай аб усталёўцы першага ва Украіне помніка Тарасу Шаўчэнку ў Палтаве і пачаў збор сродкаў для гэтай мэты, якую ў будучыні было рэалізавана. Быў аўтарам дэкларацыі УНР «Эканамічная палітыка» (1917 г.).

Улетку 1917 вярнуўся ва Украіну і як член УПСФ (да гэтага быў кадэтам) прымаў актыўны ўдзел ва ўкраінскім грамадскім і дзяржаўным жыцці; нядоўгі час (жнівень-лістапад 1917 г.) быў генеральным сакратаром фінансаў УНР, але больш за ўсё ўвагі прысвяціў кааператыўнай справе. Адстойваў стварэнне ўласнай ўкраінскай валюты, рэдагаваў часопіс «Украінская кааперацыя» і ўзначальваў Украінскае таварыства эканамістаў, удзельнічаў у стварэнні НАН Украіны і ў стварэнні ўкраінскага дзяржаўнага ўніверсітэта ў Кіеве. Узначальвае створаны па яго ініцыятыве 5 снежня 1918 г. Інстытут па вывучэнні эканамічнай кан’юнктуры і народнай гаспадаркі; інстытут прапрацаваў да 1922 г. Становіцца заснавальнікам дэмаграфічнага інстытута. 28 (15) лістапада 1918 г. загадам гетмана Паўла Скарападскага Туган-Бараноўскі зацверджаны на пасадзе старшыні аддзела сацыяльных навук. Сапраўдны член ВУАН (1918 г.), старшыня сацыяльна-эканамічнага аддзялення (1919 г.).

Памёр раптоўна ў цягніку па дарозе ў Парыж на станцыі Зацішша паблізу Адэсы ад сардэчнага прыступу. Пахаваны ў Адэсе.

Ушанаванне памяці

• Яго імем названы Данецкі нацыянальны ўніверсітэт эканомікі і гандлю. У гэтага універсітэта адкрыты помнік яму.
• Акадэмія эканамічных навук Украіны заснавала медаль імя М. І. Туган-Бараноўскага.
• Іменем Туган-Бараноўскага названыя вуліцы ў Львове, Палтаве і Першамайску.