Мілан Кундзера
Мі́лан Ку́ндзера (чэшск.: Milan Kundera; 1 красавіка 1929, Брно, Чэхаславакія — 11 ліпеня 2023) — чэшскі і французскі пісьменнік. Пісаў па-чэшску і па-французску. Найбольш знакаміты яго твор называецца «Невыносная лёгкасць быцця».
Жыццё і творчасць правіць
Чэхаславакія правіць
Бацькам Мілана быў Людвік Кундзера, музыказнаўца і пазней рэктар Музычнай Акадэміі ў Брно (з 1948 па 1961 год). Пісьменнік рана навучыўся граць на піяніна, музыка моцна паўплывала на ўсю яго творчасць. У 1945 годзе, будучы гімназістам, пераклаў верш Уладзіміра Маякоўскага, які быў апублікаваны ў часопісе «Гонг». Тады ж пачаў сам пісаць вершы.
Пасля вайны падпрацоўваў як рознарабочы і джазавы музыка. У 1948 годзе скончыў гімназію ў Брно і пачаў вывучаць музыку і літаратуру ў Пражскім Карлавым універсітэце. Аднак у хуткім часе пісьменнік перайшоў у Кінаакадэмію. У 1950 годзе па палітычных прычынах вымушаны быў прыпыніць навучанне на два гады (Кундзера і яго ўніверсітэцкі таварыш былі выключаныя з камуністычнай партыі, у якую Мілан уступіў у 1948 годзе, за антыпартыйныя дзеянні). Яго раман «Жарт», напісаны ў 1965—1967 гг., шмат у чым натхнёны падзеямі таго перыяду жыцця маладога пісьменніка. У 1956 годзе Кундзера зноў уступае ў кампартыю, аднак у 1970 годзе яго канчаткова выключаюць з яе.
Пасля заканчэння вучобы Мілан Кундзера выкладаў на факультэце кіно Пражскай акадэміі музыкі і драматургіі. У 1957 годзе ён выдаў лірычны зборнік «Маналогі», у які ўвайшлі інтэлектуальныя вершы пра каханне. Пісьменнік піша шэраг эсэ, прысвечаных авангарднай паэзіі, для перыядычных выданняў «Literarni noviny» і «Listy».
Як і шматлікія іншыя чэшскія інтэлектуалы, Кундзера прымаў актыўны ўдзел у падзеях Пражскай вясны. З-за гэтага ён быў пазбаўлены магчымасці выкладаць, яго кнігі былі забароненыя і выняты з усіх бібліятэк Чэхаславакіі.
Францыя правіць
У 1975 годзе Кундзера з жонкай Верай Грабанковай імігравалі ў Францыю, дзе пісьменнік атрымаў месца выкладчыка. У 1978 годзе, пасля выдання раману «Кніга смеху і забыцця» (Kniha smíchu a zapomnění), чэшскі ўрад пазбавіў пісьменніка чэшскага грамадзянства. З 1981 года ён з’яўляецца грамадзянінам Францыі. У 1978 годзе Кундзера пераехаў у Парыж, дзе ў 1984 годзе з’явіўся яго самы знакаміты твор — раман «Невыносная лёгкасць быцця» («Nesnesitelná lehkost bytí»).
Пачынаючы з выдадзенага ў 1994 годзе раману «La lenteur» Кундзера піша па-французску.
Трохі аб усім правіць
Сам Кундзера дзеліць сваю творчасць на два этапы: перыяд няспеласці (ад гэтай часткі сваёй творчасці дыстанцуецца і забараняе публікаваць творы гэтага перыяду), і на перыяд сваіх лепшых твораў.
Смешныя каханкі правіць
Кундзера сцвярджае, што ўпершыню «знайшоў сябе», калі пісаў аповед «Я сумны Бог» (1958), пазней уключаны ў першую з трох сшыткаў «Смешных каханак» (1963, 1965, 1968). Характэрная рыса «Смешных каханак» — анекдатычнасць, жартаўлівасць. Па прызнанні аўтара, ён пачаў пісаць аповеды для ўласнага задавальнення. Першае агульнае выданне ўсіх трох сшыткаў, якое складаецца з 8 аповедаў, выйшла ў Празе ў 1970 годзе, аднак пазней аўтар перапрацаваў зборнік, надаўшы яму новую форму і кампазіцыйнае адзінства, і ўключыў толькі 7 аповедаў. Тэматыка «Смешных каханак» засяроджана на містыфікацыі, гульні з каханнем і парадоксах донжуанства нашага часу. Кожны з аповедаў мае сваю апавядальную структуру, мадэль і тэму, якія аўтар развіў пазней у сваіх раманах.
Жарт правіць
Свой першы раман «Жарт» Кундзера пачаў пісаць яшчэ ў 1962 годзе, кніга была надрукавана ў 1967 годзе. Выкарыстоўваючы гратэскавую гісторыю пра чалавечае жыццё, сапсаванае з-за простага жарту, і пра няўдалую помсту героя, аўтар апісвае змены, якія адбываліся ў чэшскім грамадстве з сярэдзіны 1950-х, і прыводзіць свайго героя да адчування адчужанасці ад свету. Аўтар перапісаў раман у выглядзе сцэнарыя для фільма, які ён сам і паставіў.
Жыццё — не тут правіць
У рамане «Жыццё — не тут» (скончаны ў 1969 ці 1970, упершыню выйшаў у Парыжы на французскай мове ў 1973 годзе) апісваецца гісторыя маладога паэта, які паставіў свой мастацкі талент і юнацкае славалюбства на службу ідэалогіі. Менавіта таму яму не даецца ні самакрытыка, ні цвярозы погляд на грамадскае становішча, урэшце ён бесцырымонна ўмешваецца ў лёс іншых людзей, прыносячы ім няшчасці. Сама назва рамана з’яўляецца цытатай. Гэтай фразай, узятай з А.Рэмбо, А.Брэтон у 1924 годзе завяршыў Маніфест сюррэалізму. Той жа самы лозунг можна было ўбачыць у Парыжы ў 1968 падчас студэнцкіх хваляванняў.
Вальс на развітанне правіць
«Вальс на развітанне» (скончаны ў 1971 ці 1972, упершыню выйшаў на французскай мове ў Парыжы ў 1976 годзе) — апошні раман, напісаны ў Празе. На першы погляд ён здаецца проста камедыяй, якая апісвае калізіі паміж некалькімі любоўнымі парамі ў чэшскім курортным мястэчку. На самай жа справе гэта кніга поўная смутку і роспачы, выкліканымі безвыходнасцю сітуацыі. Галоўнага героя рамана прымушаюць з’ехаць з краіны абыякавасць людзей, пустэча, дробязнасць праблем.
Кніга смеху і забыцця правіць
«Кніга смеху і забыцця» была напісана ў першыя гады эміграцыі, і ўпершыню выйшла на французскай мове ў Парыжы ў 1979 годзе. Як і ў некаторых іншых творах Кундзеры, кампазіцыя тэксту інспіравана музычнай кампазіцыяй. У рамана няма скончанага сюжэту, асобныя эпізоды з’яўляюцца рознымі варыяцыямі на агульную тэму: героі змагаюцца з забыццём і прыходзяць да таго, што мінулае нельга заклікаць на дапамогу сучаснасці, мінулае нельга палепшыць.
Невыносная лёгкасць быцця правіць
Матывы эміграцыі і побытавай ідыліі Кундзера развівае ў рамане «Невыносная лёгкасць быцця» (скончаны ў 1972, упершыню апублікаваны на французскай мове ў 1984 годзе), героі якога пасля жніўня 1968 года з’яжджаюць у Швейцарыю, але потым вяртаюцца ў Чэхаславакію. У рамане шмат філасофскіх разважанняў, заснаваных па перавазе на тлумачэнні лёгкасці і цяжары ў духу старажытнагрэчаскага філосафа Пармеіда і ідэі Фрыдрыха Ніцшэ пра вечнае вяртанне. У 1988 годзе амерыканскі рэжысёр Філіп Каўфман зняў па гэтым рамане аднайменны фільм.
Несмяротнасць правіць
У рамане «Несмяротнасць» (дапісаны ў 1988, упершыню апублікаваны на французскай мове ў 1990 годзе), апошнім рамане, напісаным на чэшскай мове, Кундзера падкрэслівае фіктыўнасць усяго адбывалага. Яго галоўным чынам цікавяць агульныя пытанні быцця і характэрныя рысы еўрапейскай культуры. У кнізе рэфлексіўнасць настолькі пераважае над сюжэтнай лініяй, што яе можна лічыць нейкім сінтэзам рамана і эсэ.
Мастацтва рамана правіць
Ключом да глыбейшага разумення творчасці Кундзеры можа быць зборнік з сямі эсэ «Мастацтва рамана», напісаных на французскай мове і выдадзеных у 1986 годзе. Гэты зборнік не мае нічога агульнага з ранняй аднайменнай тэарэтычнай працай, акрамя назвы. Тут аўтар кажа пра свой метад пісьма, асабліва акцэнтуе ўвагу на сціплую ацэнку традыцыі цэнтральна-еўрапейскага рамана і выяўляе захапленне мадэрнізмам «кафкіянскай» традыцыі.
Парушаныя запаветы правіць
Наступныя эсэ апублікаваны ў зборніку «Парушаныя запаветы» (1993). Разважанні пра магчымасці рамана, а таксама апублікаваныя ў часопісах эсэ пра палітычнае і культурнае проціпастаўленне «Захаду» і «Усходу» і пра канцэпцыю Цэнтральнай Еўропы зрабілі Кундзеру папулярным публіцыстам яшчэ ў 1980-я. Ён таксама публікаваўся ў чэшскіх, французскіх, і нават у ісландскіх і мексіканскіх перыядычных выданнях.
Павольнасць. Сапраўднасць. Недасведчанасць. правіць
Кундзера не раз падкрэсліваў, што чэрпае натхненне ў творах еўрапейскай літаратуры перыяду Адраджэння і Асветы, асабліва ў раманах Дж. Бакача, Ф. Рабле, Л. Стэрна і Д. Дзідро. Сваю п’есу «Жак і яго спадар», якая прысвечана Дзідро і з’яўляецца варыяцыяй на тэму рамана самога Дзідро «Жак фаталіст» напісаў у гады, наступныя за савецкай акупацыяй. Упершыню п’еса была апублікавана ў Парыжы ў перакладзе аўтара ў 1981 годзе.
У 1990-я гады піша свае раманы на французскай мове. «Павольнасць» (1995) і «Сапраўднасць» (1997) уяўляюць хутчэй нейкія рэзюмэ, у якіх намёк на больш пэўную гісторыю толькі ілюструе абстрактныя разважанні, эсэ чаргуюцца з сюжэтнай лініяй, і ў свет рамана пранікаюць больш ці менш відавочныя алюзіі на традыцыі рамана мінулых стагоддзяў.
Апошні раман «Недасведчанасць» (2000) быў упершыню апублікаваны па жаданні аўтара на іспанскай мове. Тэмы рамана — эміграцыя, адзінота, памяць, забыццё, настальгія, абыякавасць.
Творы правіць
Раманы правіць
- 1967 — «Жарт» (Žert)
- 1972 — «Вальс на развітанне» (Valčík na rozloučenou)
- 1973 — «Жыццё не тут» (Život je jinde)
- 1978 — «Кніга смеху і забыцця» (Kniha smíchu a zapomnění)
- 1984 — «Невыносная лёгкасць быцця» (Nesnesitelná lehkost bytí)
- 1990 — «Несмяротнасць» (Nesmrtelnost)
- 1995 — «Павольнасць» (La lenteur)
- 1997 — «Сапраўднасць» (L’Identité)
- 2000 — «Недасведчанасць» (L’Ignorance)
Эсэ правіць
- 1955 — «Пра спрэчкі спадчыны» (O sporech dědických)
- 1960 — «Мастацтва рамана» (Umění románu: Cesta Vladislava Vančury za velkou epikou)
- 1968 — «Чэшскі дагавор» (Český úděl)
- 1969 — «Радыкалізм і эксгібіцыянізм» (Radikalismus a exhibicionismus)
- 1983 — «Выкрадзены Захад ці трагедыя Цэнтральнай Еўропы» (Únos západu aneb Tragédie střední Evropy)
- 1986 — «Мастацтва рамана» (L’art du Roman (Umění románu))
- 1992 — «Парушаныя запаветы» (Les testaments trahis (Zrazené testamenty))
- 1991—2004 — «Мой Яначак» (Můj Janáček))
- 2005 — «Невядомая спадчына Сервантэса» (Zneuznávané dědictví Cervantesovo)
- 2005 — «Заслона» (Le Rideau (Opona))
- 2006 — «Каструсь — цень святога Гарту» (Kastrující stín svatého Garty)
- 2006 — «Не тут, дома, мой сябра» (Nechovejte se tu jako doma, příteli)
- 2009 — «Сустрэча» (Une rencontre (Setkání))
Паэзія правіць
- 1953 — «Чалавек — неабсяжны сад» (Člověk zahrada širá)
- 1955 — «Апошні май» (Poslední máj)
- 1957 — «Маналогі» (Monology)
П’есы правіць
- 1962 — «Уладальнік ключоў» (Majitelé klíčů)
- 1966 — «Дзве плёткі, два вяселлі» (Dvě uši, dvě svatby)
- 1968 — «Прамашка» (Ptákovina)
- 1971 — «Жак і яго спадар» (Jakub a jeho pán: Pocta Denisu Diderotovi)
Зборнікі аповедаў правіць
- 1968 — «Смешныя каханкі» (Směšné lásky)
Заўвагі правіць
- ↑ Milan Kundera // Brockhaus Enzyklopädie Праверана 9 кастрычніка 2017.
- ↑ Czech National Authority Database Праверана 23 лістапада 2019.
- ↑ Boyer-Weinmann M. Milan Kundera, romancier de l’existence, est mort / J. Fenoglio — Paris: Société éditrice du Monde, 2023. — ISSN 0395-2037; 1284-1250; 2262-4694 Праверана 12 ліпеня 2023.
- ↑ Balucha M. Ve věku 94 let zemřel Milan Kundera. Ve světě patřil mezi nejznámější české spisovatele — Český rozhlas, 2023. Праверана 12 ліпеня 2023.
- ↑ Fichier des personnes décédées Праверана 22 жніўня 2023.
- ↑ Milan KUNDERA — Ústav pro českou literaturu AV ČR.
- ↑ а б Encyklopedie dějin města Brna — 2004. Праверана 12 лістапада 2021.
- ↑ Who's who — (untranslated), 1849. — ISSN 0083-937X
- ↑ а б в г д е Milan Kundera – iLiteratura.cz — 2006. Праверана 12 ліпеня 2023.
- ↑ а б в г д Vědecká knihovna v Olomouci REGO Праверана 1 красавіка 2024.
Літаратура правіць
- Кундзера Мілан // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 9: Кулібін — Малаіта / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 9. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0155-9 (т. 9).
Спасылкі правіць
- На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Мілан Кундзера
- Трагедыя Цэнтральнай Еўропы / М. Кундэра // Фрагмэнты: Сярэднееўрапейскі культурны агляд. — Мінск, 1996. — № 1. — С. 4-20.
- Якуб і яго пан. Ухвала Дэні Дыдро
- Дзесяць прычынаў, каб ня быць бацькам
- Няхай старыя мертвыя саступяць месца маладым мертвым (пераклад з чэшскай А. Вострыкавай) // Крыніца, 1998, № 10.С.51-64.
- Страчаныя лісты [IV частка рамана «Кніга смеху і забыцця»] (Пер. з чэшск. С. Сматрычэнка) // Крыніца, 1998, № 10.С.64-85
- Непрызнаная спадчына Сервантэса [Эсэ] (Пер. з чэшск. А. Вострыкава) // Крыніца, 1998, № 10.С.85-91
- Якуб і яго гаспадар [Эсэ] (Пер. з франц. Зм. Дзмітрук) // Крыніца, 1998, № 10.С.91-96
- Апавяданне «Эдуард і Бог» у часопісе ARCHE Архівавана 2 ліпеня 2007. ў перакладзе Аляксея Знаткевіча
- Супраць лірыкаў (з раману «Жыцьцё ня тут»)
- ЖЧ-супольнасць, прысвечаная Мілану Кундзеры (руск.)
- Мілан Кундзера на сайце The Electronic Literary Database (ELDb) Архівавана 13 сакавіка 2016.
- Мілан Кундзера, падборка інтэрв’ю Архівавана 7 снежня 2019. (руск.)
- Мілан Кундзера, падборка артыкулаў пра аўтара Архівавана 7 снежня 2019. (руск.)
- Мілан Кундзера, падборка цытат з твораў Архівавана 13 сакавіка 2017. (руск.)
- Мілан Кундзера : Мастацтва рамана і працяг роду («Le Monde», Францыя) (руск.)
- Мілан Кундзера : апавяданні і эсэ (руск.)
- Польскі сайт пра Кундзера (польск.)
- http://respekt.ihned.cz/c1-36370990-udani-milana-kundery Архівавана 25 кастрычніка 2009.