Вікіпедыя

Сцяпан Сямёнавіч Кутарга

Сцяпан Сямёнавіч Куторга (1805—1861) — заолаг і мінералог; прафесар Імператарскага Санкт-Пецярбургскага універсітэта (з 1837)[2]. Сапраўдны стацкі саветнік (з 1856).

Сцяпан Сямёнавіч Кутарга
Дата нараджэння 12 (24) лютага 1805[1]
Месца нараджэння
Дата смерці 25 красавіка (7 мая) 1861[1] (56 гадоў)
Месца пахавання
Грамадзянства
Род дзейнасці заолаг, палеантолаг, батанік
Навуковая сфера заалогія і мінералогія
Месца працы
Альма-матар
Вядомыя вучні Q27032385?, Karl Fedorovich Kessler[d] і Nicolai Ivanovich Zheleznov[d]
Узнагароды
Подпіс Выява аўтографа
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія правіць

Нарадзіўся 12 (24) лютага 1805 года ў г. Мсціслаў Магілёўскай губерні. Бацькі яго былі не багатыя, але далі сваім сынам, Сцяпану і Міхаілу, добрую адукацыю. Першапачатковае выхаванне атрымаў дома, пад кіраўніцтвам свайго бацькі, Сямёна Мартынавіча Кутаргі, які з 1813 года служыў у Санкт-Пецярбургу. З 1818 года ён у якасці вольнага слухача наведваў Пецярбургскую губернскую гімназію. У 1820 годзе, калі быў заснаваны Настаўніцкі інстытут сярод 30 выхаванцаў за казённы кошт, значыўся і С. Куторга. Пасля закрыцця настаўніцкага інстытута працягнуў навучанне ў 3-й Пецярбургскай гімназіі, пасля заканчэння якой у студзені 1827 года паступіў на фізіка-матэматычны факультэт Санкт-Пецярбургскага універсітэта. Аднак неўзабаве, на падставе найвышэйшага загаду аб абранні ў універсітэтах Пецярбургскім, Маскоўскім, Казанскім, Віленскім і Харкаўскім 20 маладых людзей, каб, адправіць іх у Дэрпцкі ўніверсітэт, трапіў у лік абраных і ў ліпені 1828 года перайшоў у Дэрпцкі ўніверсітэт, дзе прадметам сваіх заняткаў выбраў заалогію, але, з мэтай грунтоўнага ведання анатоміі і фізіялогіі, ён перайшоў на медыцынскі і па ім і скончыў курс, атрымаўшы ў 1832 годзе ступень доктара медыцыны за працу «De organis vocis psittaci erytaci».

Восенню 1833 года С. Кутарга заняў кафедру заалогіі ў Пецярбургскім універсітэце і заставаўся на ёй да самай смерці; звыш таго ён з 1848 года выкладаў мінералогію і геалогію ў Галоўным педагагічным інстытуце да яго закрыцця. У 1835 годзе ён быў зацверджаны ў званні экстраардынарнага, а ў 1837 годзе — у званні ардынарнага прафесара. У 1835 годзе ён быў прызначаны цэнзарам Пецярбургскага цэнзурнага камітэта і быў на гэтай пасадзе да 1848 года.

С. Кутарга стаў адным з першых і лепшых папулярызатараў натуральна-гістарычных ведаў; яго артыкулы ў «Бібліятэцы для чытання» і «Часопісе міністэрства народнага асветы» знаёмілі з многімі актуальнымі пытаннямі прыродазнаўчых навук. У студэнтаў, сцякаліся на яго лекцыі з усіх факультэтаў, ён стараўся ўзбудзіць цікавасць і любоў да прадмета і звярнуць іх да самастойнага працы.

3-за непаўнаты калекцый i недахопу памочнікаў быў вымушаны выкладаць i такія аддзелы прыродазнаўства, як зоатамія, заалогія, анатомія i палеанталогія. Як таленавіты вучоны, выдатны папулярызатар, педагог i лектар ён узняў гэту галіну ведаў на новую ступень. Не абцяжарваючы слухачоў дэталізацыяй і дробнымі фактамі, Кутарга імкнуўся абудзіць у ix цікавасць i любоў да прадмета, заахвоціць ix да самастойнай працы. Першы ў Расіі пазнаёміў студэнтаў (1860) з эвалюцыйным вучэннем Ч. Дарвіна. Многія з яго вучняў потым сталі вядомымі натуралістамі.

Навуковая дзейнасць С. Кутаргі была даволі разнастайная, хоць па значэнні яна саступае яго выкладчыцкай дзейнасці. У першы перыяд яго навуковай дзейнасці з’явіліся працы па заалогіі: «Scolopendrae morsitantis anatome» (СПб. 1834); «Натуральная гісторыя налівачных жывёл», пасля перакладзеная на нямецкую мову.; «Einige Worte gegen die Theorie der Stufenweise Enstehungder Organismen»; «Zur Naturgeschichte der Phoca communis» і «Zwei Beobachtungen der Knochenbrüche bei den Heerschnepfen» (усё ў 1839 годзе); «Апісанне некалькіх новых відаў закамянеласцяў з даліны Салгіра» (1834); «Beiträge zur Geognosie und paléontologie dorpats und seiner Umgebungen» (1835 і 1837); «Beitrag ZAR Kenntniss der organischen Ueberreste der kupfersandsteines am westlichen Abhange des Urals» (1838). У 1840-х гадах Куторга звярнуўся да палеанталогіі і геалогіі: «Beiträge zur Palaeontologie Russlands» (1842—1846); «Neues Orthisarten» (1843); «Ueber die Siphonotreten» (1850); "Geogn. Beobachtungen in sudl. Finland " (1851) і інш. Самым буйной працай С. Кутаргі стала выдадзеная ім у 1852 годзе 10-вёрстная геалагічная карта Пецярбургскай губерні — вынік шматгадовых даследаванняў, адзначаны Дзямідаўскай прэміяй і Залатым Канстанцінаўскім медалём. З 1842 года быў дырэктарам Санкт-Пецярбургскага мінералагічнага таварыства.

Шмат папулярных твораў ім было надрукавана ў «Бібліятэцы для Чытання» у 1845—1860 гадах: «Аб сістэме Лафатэра і Галля», «Нага i рука чалавека», «Геалагічны нарыс дарогі да вадаспада Іматра», «Агульны закон паяўлення, існавання і знікнення арганізмаў» і шмат іншых.

Разам з братам М. Кутаргам ён вёў культурна-асветную работу сярод насельніцтва Мсціслава i наваколля[2].

Памер 25 красавіка (7 мая) 1861 года і быў пахаваны на Смаленскіх праваслаўных могілках.

Быў жанаты. Яго сын Уладзімір (1844—1873), які скончыў у 1862 годзе Ларынскую гімназію выкладаў ва Уладзімірскай жаночай гімназіі і 2-й прагімназіі Санкт-Пецярбурга.

Памяць правіць

У гонар вучонага названы выкапні арганізмы і расліны:[3]

Зноскі

  1. ↑ а б в Куторга, Степан Семенович // Русский биографический словарь — СПб.: 1903. — Т. 9. — С. 621–625.
  2. ↑ а б Мысліцелі і асветнікі Беларусі. X—XIX стагоддзі: энцыкл. даведнік. Мінск: Беларуская энцыклапедыя, 1995. — С. 471—472.
  3. ↑ Крымгольц Г. Я., Крымгольц Н. Г. Имена отечественных геологов в палеонтологических названиях / Российская академия наук; Палеонтологическое общество. — Санкт-Петербург, 2000. — С. 56. — 139 с.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Сцяпан_Сямёнавіч_Кутарга&oldid=4298531"