Сямейства (біялогія)

Сямейства (лац.: familia, мн. ч. familiae) — адзін з асноўных рангаў іерархічнай класіфікацыі ў біялагічнай сістэматыцы.

Іерархія біялагічнай сістэматыкі васьмі асноўных таксонамічных рангаў. Прамежкавыя катэгорыі не паказаны

У іерархіі сістэматычных катэгорый сямейства стаіць ніжэй атрада (парадку) і вышэй трыбы і роду.

Прыклады: матылёк-капусніца (Pieris brassicae) адносіцца да сямейства бялянак (Pieridae).

Партрэт П’ера Маньоля, упершыню ўвёў ва ўжытак катэгорыю сямейства

Правілы ўтварэння назваў

Назвы сямействаў утвараюцца па правілах, якія рэгулююцца міжнароднымі кодэксам заалагічнай і батанічнай наменклатуры. У заалогіі назва сямейства ўтвараецца ад назвы тыпавога роду, на аснове якога дадаецца стандартны канчатак -idae, у батаніцы да аснове назвы тыпавога роду дадаецца стандартны канчатак -aceae.

Прыклады: род Canis (сабака) аснова Can- і канчатак -idae даюць назву Canidae (сабачыя). Род Rosa (ружа або шыпшыннік) аснова Ros- і канчатак -aceae даюць назва Rosaceae (ружовыя).

Часам выкарыстоўваюцца таксама вытворныя рангі: надсямейства і падсямейства.

Гісторыя фарміравання паняцця

Сучаснае разуменне сям’і як рангу, размешчанага паміж атрадам (парадкам) і родам, датуецца пачаткам XX стагоддзя.

Упершыню катэгорыя сямейства была ўведзена ва ўжытак французскім батанікам П’ерам Маньолем у працы Prodromus historiae generalis plantarum, in quo familiae plantarum per tabulas disponuntur (1689). Пасля гэтага слова сямейства (лац.: familiafamilia або фр.: famillefamille) выкарыстоўвалася рознымі аўтарамі для абазначэння груп самага рознага характару. Карл Ліней у Philosophia botanica (1751) называў сямействамі буйныя групы (пальмы, папараць), на якія ён дзяліў расліны толькі для выгоды апісання іх будынка, не выкарыстоўваючы іх у сваіх класіфікацыях. У некаторых працах па заалогіі сямействамі называлі падраздзялення родаў. Нарэшце, з сярэдзіны XVIII ст. ва франкамоўнай батанічнай літаратуры сямейства (фр.: famillefamille) разглядалі як эквівалент лацінскага слова ordo (парадак). Гэтая практыка была спынена толькі ў 1906 г., калі былі прынятыя міжнародныя правілы батанічнай наменклатуры. Згодна з гэтым правілам, сям’я (familia) і парадак (ordo) сталі разглядацца як розныя катэгорыі. Сямействамі сталі называць тое, што раней называлі сямействамі па-французску і парадкамі па-лацінску, а парадкамі — тое, што ў канцы XIX стагоддзя нярэдка называлі кагортамі (cohors pl. cohortes).

У заалагічнай літаратуры сямейства як катэгорыя рангу, прамежкавага паміж атрадам і родам, упершыню была ўведзена П’ерам Андрэ Латрэйлем у яго працы Précis des caractères génériques des канфігурацыі, disposés dans un ordre naturel (1796). Ён выкарыстаў сямейства (некаторыя з гэтых груп атрымалі імя, некаторыя былі проста пранумараваны) у некаторых з атрадаў сваёй класіфікацыі «насякомых» (у той час казуркамі называлі ўсіх членістаногіх). Прапанова Латрейля замацавалася ў заалагічнай літаратуры ўжо ў пачатку XIX стагоддзя.

Літаратура

Сяме́йства // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 344. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
Семе́йство // Т. 23. Сафлор — Соан. — М. : Советская энциклопедия, 1976. — С. 226. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
Семе́йство // Краткий словарь ботанических терминов / Сост. М. В. Буланая и др.; Под ред. А. Г. Еленевского. — Саратов: Изд-во Сарат. пед. ин-та, 1993. — С. 116. — 151 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-87077-064-5. (руск.)