Уладзімір Іосіфавіч Векслер

Уладзімір Іосіфавіч Векслер (19 лютага [4 сакавіка] 1907, Жытомір, Валынская губерня, Расійская імперыя — 22 верасня 1966, Масква, СССР) — савецкі фізік-эксперыментатар, прафесар. Заснавальнік паскаральнай тэхнікі ў СССР, стваральнік сінхрафазатрона АІЯД. Член-карэспандэнт АН СССР (1946), акадэмік АН СССР (1958), акадэмік-сакратар Аддзяленні ядзернай фізікі АН СССР (1963—1966). Лаўрэат Ленінскай прэміі і Сталінскай прэміі першай ступені.

Уладзімір Іосіфавіч Векслер
Дата нараджэння	19 лютага (4 сакавіка) 1907
Месца нараджэння	Жытомір, Валынская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	22 верасня 1966(1966-09-22) (59 гадоў)
Месца смерці	Масква, РСФСР, СССР
Месца пахавання	Новадзявочыя могілкі
Грамадзянства	СССР
Жонка	Q97317054?
Род дзейнасці	фізік, вучоны-ядзершчык
Навуковая сфера	фізіка элементарных часціц
Месца працы	ФІАН (1936—1966), АІЯД
Навуковая ступень	доктар фізіка-матэматычных навук (1940)
Навуковае званне	прафесар, акадэмік АН СССР (1958)
Альма-матар	Маскоўскі энергетычны інстытут (1931)
Навуковы кіраўнік	Я. С. Уманскі
Партыя	КПСС
Член у	Расійская акадэмія навук Акадэмія навук СССР
Прэміі
Узнагароды	Медаль «За доблесную працу ў Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гг.» Медаль «У памяць 800-годдзя Масквы»
Медыяфайлы на Вікісховішчы

магіла на Новадзявочых могілках

Біяграфія

Нарадзіўся ў сям’і інжынера-электрыка Іосіфа Векслера. Маці Рэгіна Уладзіславаўна пасля смерці мужа ў 1915 годзе выйшла замуж за санітарнага ўрача Н. М. Швейцэра. Падлеткам Векслер збег з дому (не зжыўся з айчымам), бадзяўся і ўрэшце быў накіраваны сваім біялагічным бацькам Д. П. Штэрэнбергам у Дзіцячы гарадок імя III Інтэрнацыянала, які курыраваў асабіста наркам асветы А. В. Луначарскі.

Пасля заканчэння школы паступіў на паркаленабіўную фабрыку вучнем манцёра ў электрамеханічнай майстэрні. У 1927 годзе кіраўніцтвам фабрыкі быў накіраваны на вучобу ў Інстытут народнай гаспадаркі імя Г. В. Пляханава.

Скончыў Маскоўскі энергетычны інстытут (1931). З 1930 года працаваў ва Усесаюзным электратэхнічным інстытуце, распрацоўваў метады рэгістрацыі рэнтгенаўскага выпраменьвання, абараніў кандыдацкую дысертацыю.

У 1937 годзе паступіў у дактарантуру Фізічнага інстытута АН СССР (ФІАН), у 1940 годзе абараніў доктарскую дысертацыю і працягваў працаваць у ФІАН, у тым ліку ў якасці намесніка дырэктара. Член УКП(б), партарг ФІАН.

У самым пачатку сваёй працы, працуючы на Эльбрусе і Паміры з касмічнымі прамянямі, Векслер адкрыў электронна-ядзерныя «ліўні».

У лютым — сакавіку 1944 года вынайшаў мікратрон і адкрыў прынцып аўтафазіроўкі, абгрунтаваўшы яго тэарэтычна (пры ўдзеле Я. Л. Фейнберга), а пасля пацвердзіўшы эксперыментальна. Паўтара года праз Эдвін Мак-Мілан нанова адкрыў прынцып аўтафазіроўкі. На аснове гэтага прынцыпу была створана цэлая серыя паскаральнікаў зараджаных часціц — фазатроны, сінхратроны, сінхрафазатроны.

Векслер неаднаразова высоўваўся на сушуканне Нобелеўскай прэміі, але так і не атрымаў яе.

У 1947 годзе пад кіраўніцтвам Векслера ў ФІАН быў пабудаваны першы савецкі сінхратрон.

У 1949 годзе Векслер удзельнічаў у падрыхтоўцы пуску першага савецкага пратоннага паскаральніка, які працаваў на прынцыпе аўтафазіроўкі ў Гідратэхнічнай лабараторыі (у 1956 годзе што ўвайшла ў склад Аб’яднанага інстытута ядзерных даследаванняў у г. Дубна як Лабараторыя ядзерных праблем).

Першы дырэктар Лабараторыі высокіх энергій АІЯД і навуковы кіраўнік стварэння пратоннага паскаральніка на 10 ГэВ, пуск якога адбыўся ў 1957 годзе; на працягу трох з паловай гадоў дубненскі сінхрафазатрон заставаўся найбуйнейшым у свеце.

Сааўтар адкрыцця антысігма-мінус гіперона, зробленага на дубненскім сінхрафазатроне вялікім калектывам навуковых краін сацыялістычнай садружнасці ў 1960 годзе.

Усебакова вывучыў працэсы нараджэння дзіўных часціц, выкліканыя π-мезонамі.

Векслер прапанаваў прынцып кагерэнтнага паскарэння часціц. У 1956—1957 гадах заклаў асновы калектыўных метадаў паскарэння часціц і быў адным з піянераў метаду іх паскарэння з дапамогай плазмы.

Стварыў сваю навуковую школу ў вобласці фізікі паскаральнікаў.

У гонар Уладзіміра Векслера Расійская акадэмія навук заснавала навуковую Прэмію імя У. І. Векслера (1994).

У. І. Векслер — аўтар двух навуковых адкрыццяў, якія ўключаны ў Дзяржаўны рэестр адкрыццяў СССР: «Аўтафазіроўка ў цыклічных рэзанансных паскаральніках.» пад № 10 з прыярытэтам ад 1944 г. і «Антысігма-мінус-гіперон.» пад № 59 з прыярытэтам ад 1960 г.

У гонар Векслера названы вуліцы ў Дубне, Жытоміры і ЦЭРНе (Спіс вуліц ЦЭРНа), завулак у Адэсе.

Узнагароды і прэміі

Марка Пошты Расіі з У. І. Векслерам

• 3 ордэны Леніна (10.06.1945; 1951; 1953)
• ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга (1962)
• медалі
• Лаўрэат Ленінскай прэміі (1959), Сталінскай прэміі першай ступені (1951).
• Лаўрэат Прэміі Амерыканскага камітэта «Атам для свету» (1963).

Сям’я

Першая жонка — Ніна Аляксандраўна Сідарава (1910—1961), гісторык-медыевіст, доктар гістарычных навук. Дачка — Кацярына Уладзіміраўна Сідарава (нар. 1932), біёлаг, доктар біялагічных навук.

Сын ад другога шлюбу — Міхаіл (нар. 1963).

Асноўныя працы

• Векслер В., Грошев Л., Добротин Н. Экспериментальные методы ядерной физики. — М.-Л.: Издательство Академии наук СССР, 1940. — 324 с.
• Векслер В., Грошев Л., Исаев Б. Ионизационные методы исследования излучений. — М.-Л.: Гос. изд-во техн.-теорет. лит., 1949. — 424 с.
• Ускорители атомных частиц. М., 1956.
• Вторичная эмиссия атомных частиц при бомбардировке металлов положительными ионами малых и средних энергий. — Ташкент: Фан, 1970. — 243 с.

Літаратура

• Рабинович М. С. Памяти В. И. Векслера // Успехи физических наук. 1967. Т. 91. Вып. 1.
• Храмов Ю. А. Векслер Владимир Иосифович // Физики : Биографический справочник (руск.) / Под ред. А. И. Ахиезера. — Изд. 2-е, испр. и доп. — М.: Наука, 1983. — С. 59. — 400 с. — 200 000 экз.
• Воспоминания о В. И. Векслере / сост. Марков М. А., Горбунов А. Н.. — М.: Наука, 1987. — 292 с.
• Владимир Иосифович Векслер — Дубна: ОИЯИ, 2003. — 407 с., 42 с. фото, ISBN 5-9530-0034-0

Спасылкі

• Уладзімір Іосіфавіч Векслер(руск.) // Энцыклапедыя «Кругасвет».
• Профіль Владимира Иосифовича Векслера на афіцыйным сайце РАН