Арзамас

горад у Ніжагародскай вобласці Расіі

Арзамас (руск.: Арзамас) — горад (1719) у Расіі, гарадская акруга ў складзе Ніжагародскай вобласці. Насельніцтва 107,6 тыс. чалавек (2005). Заснаваны ў 1578 годзе.

Горад
Арзамас
руск.: Арзамас
Герб[d] Сцяг[d]
Герб[d] Сцяг[d]
Краіна
Рэгіён
Каардынаты
Мэр
Міхаіл Міхайлавіч Бузін
Заснаваны
1578
Першая згадка
Горад з
Плошча
51,7 км²
Вышыня цэнтра
150 ± 1 м
Насельніцтва
  • 103 629 чал. (2024)[1]
Часавы пояс
Тэлефонны код
83147
Паштовы індэкс
607220
Аўтамабільны код
52, 152
Афіцыйны сайт
Арзамас на карце Расіі ±
Арзамас (Расія)
Арзамас
Арзамас (Ніжагародская вобласць)
Арзамас

Горад размешчаны ў цэнтры правабярэжнай часткі вобласці, ва ўзгорыстай мясцовасці на высокім правым беразе ракі Цёша (прыток Акі) за 110 км ад Ніжняга Ноўгарада, за 410 км ад Масквы на скрыжаванні чыгуначных магістраляў.

Развіта машынабудаванне, радыё- і прыборабудаванне, будаўнічая індустрыя, харчовая прамысловасць.

Гісторыя

правіць

Назва горада эрзянскага паходжання (эрзянскай мова — адна з мардоўскіх моў фіна-угорскай сям’і) і азначае «мілы» або «родная зямля».

Арзамас быў закладзены як горад-крэпасць у 1552 годзе па загадзе Івана Грознага. Аднак афіцыйна быў заснаваны толькі ў 1578 годзе. Горад адыграў важную ролю ў абароне паўднёва-ўсходніх межаў Расіі. У XVII ст. праз Арзамас ішлі шляхі з Масквы на паўднёвы ўсход краіны. У 1669—1671 гадах ён быў адным з цэнтраў сялянскай вайны пад кіраўніцтвам Сцяпана Разіна. У XVIII ст. Арзамас становіцца правінцыяльным горадам, па колькасці насельніцтва толькі крыху саступаючы Ніжняму Ноўгараду. Дзякуючы выгаднаму геаграфічнаму становішчу, на скрыжаванні дзясятка шляхоў, Арзамас стаў хутка развівацца. З сярэдзіны XVIII ст. пачынаецца «залаты век» Арзамаса, значна павялічылася колькасць жыхароў, развіваецца гандаль і прамысловасць. Арзамаскія купцы хутка багацелі.

Цяперашняя горадабудаўнічая структура Арзамаса склалася ў канцы XVIII — 1-й палове XIX ст. У вялікай колькасці будаваліся цэрквы — да пачатку XIX ст. іх налічвалася 36, прычым многія з іх па памерах і багацці аздаблення не саступалі маскоўскім.

Насельніцтва

правіць

Гарады-пабрацімы

правіць

Вядомыя асобы

правіць

З Арзамасам звязаны імёны многіх выдатных людзей. Тут нарадзіліся Патрыярх Маскоўскі і ўсяе Русі Сергій (1867—1944), архітэктар М. П. Карынфскі (1788—1851), жывапісец-педагог А. В. Ступін (1776—1861). У 1901 годзе ў Арзамасе адбываў ссылку Максім Горкі, у 1912—1918 гадах жыў Аркадзь Гайдар. Ураджэнцы Арзамаса таксама:

Крыніцы

правіць
  1. а б https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Сhisl_MO_01-01-2024.xlsxРосстат, 2024.
  2. а б в г д е http://www.MojGorod.ru/nizhegor_obl/arzamas/index.html
  3. а б в http://www.gks.ru/free_doc/doc_2011/year/year2011.rar
  4. http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg2.phpДемоскоп Weekly.
  5. http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg2.phpДемоскоп Weekly.
  6. Российский статистический ежегодник, 1998 год
  7. а б в г д http://istmat.info/files/uploads/18276/stat._ezh._rf_1994_demografiya.pdf
  8. http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg2.phpДемоскоп Weekly.
  9. Народное хозяйство СССР 1922-1982 (Юбилейный статистический ежегодник)
  10. а б в г д е http://istmat.info/files/uploads/21317/nx_5.pdf
  11. http://alcdata.narod.ru/USSR_70_1987М.: ЦСУ РСФСР. — 766 с.
  12. http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg2.php
  13. Российский статистический ежегодник.2002 : Стат.сб. / Госкомстат России. – М. : Госкомстат России, 2002. – 690 с. – На рус. яз. – ISBN 5-89476-123-9 : 539.00.
  14. https://istmat.org/files/uploads/45329/4naselenie.pdf
  15. Большой словарь географических названий / под ред. В. М. КотляковЕкатеринбург: Русское географическое общество, 2003. — С. 51. — 832 с. — ISBN 5-94799-148-9
  16. https://istmat.org/files/uploads/45390/07naselenie.pdf
  17. http://istmat.info/files/uploads/45859/07_naselenie.pdf
  18. а б http://nizhstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/nizhstat/resources/33f515804f636dedaa6baf9b972d8349/ЧИСЛЕННОСТЬ%20%20И%20%20РАЗМЕЩЕНИЕ%20%20НАСЕЛЕНИЯ%20НИЖЕГОРОДСКОЙ%20ОБЛАСТИ.rar
  19. http://istmat.info/files/uploads/46358/r_05.doc
  20. http://www.gks.ru/doc_2005/year05.zip
  21. http://www.gks.ru/doc_2006/year06.zip
  22. http://www.gks.ru/doc_2007/year07.zip
  23. а б Нижегородская область. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2008-2016 годов
  24. http://www.gks.ru/bgd/regl/B09_109/IssWWW.exe/Stg/d01/tabl-21-09.xls
  25. http://www.gks.ru/free_doc/doc_2012/bul_dr/mun_obr2012.rar
  26. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. Таблица 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктовРосстат, 2013. — 528 с.
  27. http://www.gks.ru/free_doc/doc_2014/bul_dr/mun_obr2014.rar
  28. http://www.gks.ru/free_doc/doc_2015/bul_dr/mun_obr2015.rar
  29. http://www.gks.ru/free_doc/doc_2016/bul_dr/mun_obr2016.rar — 2018.
  30. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 годаМ.: Росстат, 2017.
  31. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 годаМ.: Росстат, 2018.
  32. http://www.gks.ru/free_doc/doc_2019/bul_dr/mun_obr2019.rar
  33. https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/CcG8qBhP/mun_obr2020.rar
  34. https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/tab-5_VPN-2020.xlsx
  35. https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Bul_MO_2023.xlsx — 2023.
  36. https://web.archive.org/web/20180826214522/http://arzbiblio.ru/index.php/2009-10-07-06-13-00/2009-11-29-17-05-15/939-goroda-pobratimy-arzamasa

Літаратура

правіць

Спасылкі

правіць