Арзамас
горад у Ніжагародскай вобласці Расіі
Арзамас (руск.: Арзамас) — горад (1719) у Расіі, гарадская акруга ў складзе Ніжагародскай вобласці. Насельніцтва 107,6 тыс. чалавек (2005). Заснаваны ў 1578 годзе.
Горад
Арзамас на карце Расіі ±   | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
![Герб[d]](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Arzamas_COA_(1993).svg)
![Сцяг[d]](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Arzamas_(Nizhny_Novgorod_oblast).svg)
.svg)
Горад размешчаны ў цэнтры правабярэжнай часткі вобласці, ва ўзгорыстай мясцовасці на высокім правым беразе ракі Цёша (прыток Акі) за 110 км ад Ніжняга Ноўгарада, за 410 км ад Масквы на скрыжаванні чыгуначных магістраляў.
Развіта машынабудаванне, радыё- і прыборабудаванне, будаўнічая індустрыя, харчовая прамысловасць.
Гісторыя
правіцьНазва горада эрзянскага паходжання (эрзянскай мова — адна з мардоўскіх моў фіна-угорскай сям’і) і азначае «мілы» або «родная зямля».
Арзамас быў закладзены як горад-крэпасць у 1552 годзе па загадзе Івана Грознага. Аднак афіцыйна быў заснаваны толькі ў 1578 годзе. Горад адыграў важную ролю ў абароне паўднёва-ўсходніх межаў Расіі. У XVII ст. праз Арзамас ішлі шляхі з Масквы на паўднёвы ўсход краіны. У 1669—1671 гадах ён быў адным з цэнтраў сялянскай вайны пад кіраўніцтвам Сцяпана Разіна. У XVIII ст. Арзамас становіцца правінцыяльным горадам, па колькасці насельніцтва толькі крыху саступаючы Ніжняму Ноўгараду. Дзякуючы выгаднаму геаграфічнаму становішчу, на скрыжаванні дзясятка шляхоў, Арзамас стаў хутка развівацца. З сярэдзіны XVIII ст. пачынаецца «залаты век» Арзамаса, значна павялічылася колькасць жыхароў, развіваецца гандаль і прамысловасць. Арзамаскія купцы хутка багацелі.
Цяперашняя горадабудаўнічая структура Арзамаса склалася ў канцы XVIII — 1-й палове XIX ст. У вялікай колькасці будаваліся цэрквы — да пачатку XIX ст. іх налічвалася 36, прычым многія з іх па памерах і багацці аздаблення не саступалі маскоўскім.
Насельніцтва
правіць
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Гарады-пабрацімы
правіць
.svg){kind=small}
Вядомыя асобы
правіцьЗ Арзамасам звязаны імёны многіх выдатных людзей. Тут нарадзіліся Патрыярх Маскоўскі і ўсяе Русі Сергій (1867—1944), архітэктар М. П. Карынфскі (1788—1851), жывапісец-педагог А. В. Ступін (1776—1861). У 1901 годзе ў Арзамасе адбываў ссылку Максім Горкі, у 1912—1918 гадах жыў Аркадзь Гайдар. Ураджэнцы Арзамаса таксама:
- Юрый Аляксандравіч Пуплікаў (1935—2006) — беларускі дзяржаўны дзеяч.
- Аляксандр Міхайлавіч Саржэўскі (1930—1983) — вучоны-фізік, Заслужаны дзеяч навукі і тэхнікі БССР.
Крыніцы
правіць- ↑ а б Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2023 года (с учётом итогов Всероссийской переписи населения 2020 г.). Федеральная служба государственной статистики (руск.) (18 жніўня 2023). Праверана 23 жніўня 2023.
- ↑ а б в г д е Народная энциклопедия «Мой город». Арзамас (руск.). Архівавана з першакрыніцы 5 красавіка 2014. Праверана 15 чэрвеня 2014.
- ↑ а б в Города с численностью населения 100 тысяч и более человек (руск.). Архівавана з першакрыніцы 10 лістапада 2013. Праверана 17 жніўня 2013.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу (руск.). Демоскоп Weekly. Архівавана з першакрыніцы 28 мая 2013. Праверана 25 верасня 2013.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. (руск.). Демоскоп Weekly. Архівавана з першакрыніцы 29 верасня 2013. Праверана 25 верасня 2013.
- ↑ Российский статистический ежегодник, 1998 год
- ↑ а б в г д Российский статистический ежегодник. 1994 (руск.). Архівавана з першакрыніцы 24 чэрвеня 2016. Праверана 18 мая 2016.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. (руск.). Демоскоп Weekly. Архівавана з першакрыніцы 7 лістапада 2021. Праверана 25 верасня 2013.
- ↑ Народное хозяйство СССР 1922-1982 (Юбилейный статистический ежегодник)
- ↑ а б в г д е Российский статистический ежегодник. Госкомстат, Москва, 2001 (руск.). Архівавана з першакрыніцы 16 лістапада 2014. Праверана 12 мая 2015.
- ↑ Шаблон:Публикация
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу (руск.). Архівавана з першакрыніцы 26 верасня 2011.
- ↑ Российский статистический ежегодник.2002 : Стат.сб. / Госкомстат России. – М. : Госкомстат России, 2002. – 690 с. – На рус. яз. – ISBN 5-89476-123-9 : 539.00.
- ↑ Российский статистический ежегодник. 1997 год (руск.). Архівавана з першакрыніцы 22 лістапада 2016. Праверана 22 мая 2016.
- ↑ Большой словарь географических названий / под ред. В. М. Котляков — Екатеринбург: Русское географическое общество, 2003. — С. 51. — 832 с. — ISBN 5-94799-148-9
- ↑ Российский статистический ежегодник. 1999 год (руск.). Архівавана з першакрыніцы 29 лістапада 2016. Праверана 14 чэрвеня 2016.
- ↑ Российский статистический ежегодник. 2000 год (руск.). Архівавана з першакрыніцы 25 лістапада 2016. Праверана 13 чэрвеня 2016.
- ↑ а б Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность и размещение населения Нижегородской области (руск.). Архівавана з першакрыніцы 16 ліпеня 2020. Праверана 30 ліпеня 2014.
- ↑ Российский статистический ежегодник. 2004 год (руск.). Архівавана з першакрыніцы 29 лістапада 2016. Праверана 9 чэрвеня 2016.
- ↑ Российский статистический ежегодник, 2005 год (руск.). Архівавана з першакрыніцы 30 ліпеня 2016. Праверана 9 мая 2016.
- ↑ Российский статистический ежегодник, 2006 год (руск.). Архівавана з першакрыніцы 30 ліпеня 2016. Праверана 10 мая 2016.
- ↑ Российский статистический ежегодник, 2007 год (руск.). Архівавана з першакрыніцы 5 сакавіка 2016. Праверана 11 мая 2016.
- ↑ а б Нижегородская область. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2008-2016 годов
- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года (руск.). Архівавана з першакрыніцы 18 мая 2015. Праверана 2 студзеня 2014.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года (руск.). Архівавана з першакрыніцы 16 мая 2013. Праверана 31 мая 2014.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года (руск.)(недаступная спасылка). М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат (2013). — Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов. Архівавана з першакрыніцы 12 кастрычніка 2013. Праверана 16 лістапада 2013.
- ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года (руск.). Архівавана з першакрыніцы 10 жніўня 2014. Праверана 2 жніўня 2014.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года (руск.). Архівавана з першакрыніцы 23 верасня 2015. Праверана 6 жніўня 2015.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года (руск.) (5 кастрычніка 2018). Архівавана з першакрыніцы 8 мая 2021. Праверана 15 мая 2021.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (руск.) (31 ліпеня 2017). Архівавана з першакрыніцы 31 ліпеня 2017. Праверана 31 ліпеня 2017.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года (руск.). Архівавана з першакрыніцы 26 ліпеня 2018. Праверана 25 ліпеня 2018.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года (руск.). Архівавана з першакрыніцы 2 мая 2021. Праверана 31 ліпеня 2019.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года (руск.). Архівавана з першакрыніцы 17 кастрычніка 2020. Праверана 17 кастрычніка 2020.
- ↑ Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более. Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года. На 1 октября 2021 года. Том 1. Численность и размещения населения (руск.) (XLSX). Архівавана з першакрыніцы 1 верасня 2022. Праверана 1 верасня 2022.
- ↑ https://web.archive.org/web/20180826214522/http://arzbiblio.ru/index.php/2009-10-07-06-13-00/2009-11-29-17-05-15/939-goroda-pobratimy-arzamasa
Літаратура
правіць- Арзама́с // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 1. — С. 477. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1).
- Арзама́с // Большой словарь географических названий (руск.) / Гл. ред. В. М. Котляков. — Екатеринбург: У-Фактория, 2003. — С. 51. — 832 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-94799-148-9.
- Арзама́с // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 39. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.
Спасылкі
правіць
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Арзамас
