Ашхарацуйц

	Ашхарацуйц
	Старонкі з рукапісу «Ашхарацуйца» 1178 года
Аўтар(ы)	Ананія Шыракацы
Дата напісання	VII стагоддзе
Тэма	геаграфія
Першае выданне	1683
Арыгінал	армянская
	Электронны тэкст твора

Ашхарацу́йц (арм.: Աշխարհացույց, літар. «Паказ свету») — помнік геаграфіі і картаграфіі старажытнай Арменіі. Доўгі час аўтарам твора лічыўся Маўсес Харэнацы, аднак у наш час большасць гісторыкаў схільныя лічыць аўтарам «Ашхарацуйца» Ананія Шыракацы, мысляра VII стагоддзя.

Утрыманне правіць

«Ашхарацуйц», напісаны па традыцыі антычнай геаграфіі, заснаваны на Геаграфіі Клаўдыя Пталемея. У першай частцы «Ашхарацуйц» прыводзяцца агульныя звесткі пра свет, аб яго рэльефе, кліматычных зонах, морах і да т.п. Другая, больш вялізная частка, утрымвае апісанне вядомых у той час мацерыкоў — Еўропы, Лівіі (Афрыкі) і Азіі. Паказваецца іх размяшчэнне, завуцца народы, якія насяляюць гэтыя мацерыкі, адзначаны галоўныя моры, горы, рэкі, карысныя выкапні, флора, фаўна і інш. Асноўная ўвага ў «Ашхарацуйц» нададзена апісанню краін Пярэдняй Азіі — Арменіі, Іберыі, Алуанку, Малой Азіі, Сірыі, Ірана, Месапатаміі, Азіяцкай Сарматыі.

Аўтарства правіць

Ва ўступным артыкуле «Запіска пра эпоху стварэння „Геаграфіі“, што прыпісваецца Майсею Харэнскаму» (фр.: Mémoire sur ľépoque de la composition de la Géographie attribuée à Moyse de Khoren), Сен-Мартэн паказвае, што «Геаграфія» ўтрымвае цэлы шэраг звестак, назваў і словаўжыванняў, якія не маглі з'явіцца раней X стагоддзя, а таму не магла быць напісана Харэнацы; Сен-Мартэн датаваў тэкст каля 950 года. З пярэчаннямі Сен-Мартэну выступіў Гукас Інчычян, аднак Патканаў не знаходзіць гэтыя пярэчанні пераканаўчымі.

Цверджанні Сен-Мартэна падштурхнулі мхітарыстаў падрыхтаваць і выпусціць у 1843 г. у Венецыі, у складзе зборкі складанняў Маўсеса Харэнацы, выверанае выданне «Геаграфіі», заснаванае на параўноўванні шасці захаваных спісаў. У выніку гэтай працы значная частка анахранізмаў, што выклікала высновы Сен-Мартэна, была ўхілена. Тым не менш, і вывераны тэкст пакідаў шэраг неадхільных сведчанняў таго, што Харэнацы, які жыў у V стагоддзі, напісаць яго не мог, — прыкладам, простыя спасылкі на Казьму Індыкаплова, які жыў у VI стагоддзі. У той жа час, паводле думкі Патканава, у «Геаграфіі» не знайшоў адлюстравання ўвесь мацнейшы ўплыў арабаў на Персію, пачынаючы з VII стагоддзя, і гэта, разам з рознымі прыватнымі меркаваннямі, дало яму падставы датаваць кнігу першай паловай VII стагоддзя, а ў якасці яе аўтара прапанаваць Ананію Шыракацы.

Спасылкі правіць

«Армянская География VII века по Р.Х (приписывавшаяся Моисею Хоренскому)» / Перевод и подготовка издания К. П. Патканова. — СПб., 1877.
Новый список Армянской Географии: Из нового списка географии, приписываемого Моисею Хоренскому // Журнал министерства народного просвещения. Ч. 226. 1883
The Geography, to which is added a selection of Vardan's fables called Aluesagirk., 1668, Amsterdam