Беларуская сістэма мер

Беларуская сістэма мер — неметрычная сістэма мер, якая ўжывалася ў Вялікім княстве Літоўскім, а пэўны час пасля раздзелаў Рэчы Паспалітай — і на былых землях ВКЛ.

• Адлегласць і даўжыня

  міля = 5 вёрст

  вярста = 798 сажняў = 1559,7 м

  вялікая вярста = 1000 сажняў = 1948,8 м

  сажань = 3 локці = 6 стоп = 72 цалі = 194,88 см

  локаць = 2 стапы = 24 цалі = 64,96 см

  стапа = 12 цаляў = 32,5 см

  цаля = 2,7 см

  гоні (гон) = 80—100 м (мера ніколі не была афіцыйнай)

  стая = каля 80 м

  страленне (стрэльбішча) = 60—70 м

  шнур (даўжыні) = 75 локцяў = 48,7 м

  прут (даўжыні) = 7,5 локця = 4,87 м

  прэнцік (даўжыні) = 48,7 см

• Плошча і пазямельныя вымярэнні

  валока = 30 маргоў = 9000 кв. прутоў = 67 500 кв. локцяў = 21,36 га

  морг = 3 кв. шнуры = 0,71 га

  кв. шнур = 100 кв. прутоў = 0,237 га

  кв. прут (прэнт) = 100 кв. прэнцікаў = 23,7 м²

  кв. прэнцік = 0,237 м²

  франконскі большы лан = 50 маргоў = 35,5 га

  франконскі меншы лан = 40 маргоў = 28,4 га

  нямецкі лан = 43 маргі = 30,5 га

  польскі кмецкі большы лан = 21 морг = 14,91 га

  польскі кмецкі меншы лан = 6 маргоў = 4,26 га

  польскі кмецкі большы лан = 21 морг = 14,91 га

  рэвізскі лан = 30 маргоў = 21,36 га

  хелмінскі (кракаўскі) лан = 90 маргоў = 63,9 га

• Сыпкія рэчывы і вадкасці

  віленская бочка (для сыпкіх рэчываў) = 4 чвэрці (карцы) = 8 асьмін = 16 шаснастак = 72 вялікія гарцы = 144 малыя гарцы = 406,7 л

  бочка (для вадкасці) = 4 чвэрці (карцы) = 12 чашаў = 144 малыя гарцы = 288 паўгарцаў = 376 квартаў = 752 паўкварты = 406,54 л

  паўбочак = 8 чвэрцяў (карцоў) = 813 л

  вядро = 4 гарцы = 11,28 л

  Пінск 16 ст.:

  вядро = 2 ліпечні = 20 каўшоў

  ліпечня = ½ вядра = 10 каўшоў

  коўш = 1/20 вядра

  Берасце 16 ст.?:

  вядро = 2 ручкі

  ручка = ½ вядра

  малы (шынковы) гарнец = 2,8237 л

  цэхавы гарнец = 5,6474 л

  кварта = ¼ гарца = 0,7057 л

  чвэрць (карэц) = ¼ бочкі = 2 асьміны = 36 гарцаў = 102 л

  лукно = 10 пудоў

  мядніца = 12 гарцаў

  салянка = 1/6 бочкі = 67,75 л

  чаша = 12 гарцаў = 33,84 л

  стары шанак = 48 гарцаў

  лаштавы шанак = 24 гарцы

  лашт = 8 віленскіх бочак

• Маса (вага)

  беркавец (цэнтнар) = 5 камянёў = 200 фунтаў = 74,96 кг

  камень = 40 фунтаў = 14,993 кг

  фунт = 32 лоты = 374,82 г

  лот = 1/32 фунта = 11,71 г

  пуд = 40—50 фунтаў

  бязмен = 5—6 фунтаў = 1,87—2,24 кг

  кантар = 100 фунтаў = 37,84 кг

  ока = 3 фунты = 1,02 кг

  грыўна = 195,5 г

  кап (вашчаны пуд) = 12 пудоў

  літра = 280,8 г

  пундзель = 25 фунтаў = 9,24 кг

• Лікавыя адзінкі

  капа = 60

  сорак = 40

  пара = 2

  саха (валы, нарогі для сох) = 2

  пасма = 30 нітак

  лібра = 25 аркушаў паперы

  рэз = 20 лібраў = 500 аркушаў паперы

  тузін, тахер = 12

  фаска = 500

  паўчварта (гістар. полчварта) = 3,5 (напрыклад, грашовых адзінак)

Літаратура

• Скурат К. У. Метралогія // Беларуская Савецкая Энцыклапедыя. У 12 т. Т. 7. Манцякі — Паддубічы / Рэдкал.: П. У. Броўка (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1973. — 608 с.: іл., карты. С.159.
• Сементовский А. М. (сост.) О мерах и весе, употребляемых в Витебской губернии, Витебск, 1874.
• Гольдштейн С. М. Польско-литовские древности, Спб, 1913.
• Скурат К. У. Метрычная сістэма на Беларусі, Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. — № 3. — Мн.: Полымя, 1971. — ISSN 0131-2669
• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.3: Беларусы — Варанец / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3. — 511 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0068-4 (т. 3).