Вольга Юльянаўна Кабылянская

Во́льга Юлья́наўна Кабыля́нская (укр.: О́льга Юліа́нівна Кобиля́нська; 27 лістапада 1863, Гура-Гумора, цяпер Румынія — 21 сакавіка 1941, Чарнаўцы, цяпер Украіна) — украінская пісьменніца, удзельніца феміністычнага руху ў Букавіне.

Вольга Юльянаўна Кабылянская
укр.: Ольга Юліанівна Кобилянська
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння	27 лістапада 1863(1863-11-27)
Месца нараджэння	Гура-Гумарулуй[d], Герцагства Букавіна, Аўстра-Венгрыя[…]
Дата смерці	21 сакавіка 1942(1942-03-21)[…] (78 гадоў)
Месца смерці	Чарнаўцы, Cernăuți County[d], Каралеўства Румынія[…]
Грамадзянства	Аўстра-Венгрыя  Заходне-Украінская Народная Рэспубліка  Украінская Народная Рэспубліка  Каралеўства Румынія  СССР
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	пісьменніца, актывіст за права жанчын, публіцыстка, перакладчыца
Мова твораў	украінская, нямецкая
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Паходжанне

Вольга Кабылянская

Бацька, дробны чыноўнік Юльян Якаўлевіч Кабылянскі, нарадзіўся ў Галічыне (вучыўся ў школе Бучача). Належаў да шляхецкага роду, які меў свой герб і паходзіў з Прыдняпроўя. Аднак паперы пра шляхецтва з легкадумнай рукі Якава Кабылянскага (бацькі Юльяна і дзеда Вольгі Кабылянскай, які жыў у Бучачы) не былі натарыяльна пацверджаны, бо той лічыў, што сыну будзе дастаткова для заработку яго разумнай галавы. Гэта моцна паўплывала на лёс пісьменніцы. Маці, Марыя Іосіфаўна Вернер, паходзіла з апалячанай нямецкай сям'і. Яе сваяком быў вядомы нямецкі паэт-рамантык Захарыяс Вернер. Праз любоў да свайго мужа Марыя Вернер вывучыла ўкраінскую мову, прыняла грэка-каталіцкую веру і выхоўвала ўсіх дзяцей у павазе і любові да Украіны. Леся Украінка вельмі любіла і глыбока паважала Марыю Вернер, называла яе «наша лагодная Святая Ганна».

Брат Вольгі Сцяпан быў жывапісцам (сярод яго твораў — партрэты сястры). Яшчэ адзін брат — Юльян — праславіўся як філолаг, аўтар некалькіх падручнікаў лацінскай мовы. Сястра Вольгі Яўгенія мела музычны талент, па-майстэрску грала на фартэпіяна.

Дзяцінства і юнацтва

Нарадзілася Вольга Кабылянская 27 лістапада 1863 г. у мястэчку Гура-Гумора ў Паўднёвай Букавіне ў шматдзетнай сям'і (7 дзяцей, Вольга — чацвёртае дзіця).

Калі Вользе было 5 гадоў, бацькі пераяжджаюць у горад Сучава. Там Кабылянскія пасябравалі з мясцовым святаром і ўкраінскім пісьменнікам Міколам Устыяновічам. Як паміж сем'ямі ў цэлым, так і паміж іх дочкамі, у прыватнасці Вольгай Кабылянскай і Вольгай Устыяновіч, зарадзілася шчырае сяброўства, якоя працягвалася да канца жыцця пісьменніцы.

У 1875 г. сям'я Кабылянскага пераязджае ў горнае мястэчка Кымпулунг, дзе бацька атрымаў пасаду сакратара пры старостве. Тут Вольгу аддаюць у нямецкую пачатковую школу, вучаць граць на фартэпіяна. Украінскую мову Вольга вывучыла дома, у школе — толькі нямецкую і румынскую. У Кымпулунгу галоўным культурным асяродкам быў дом гарадскога старасты Ёзэфа Каханоўскага. У гэтым доме Вольга пазычала кнігі, слухала музыку, «знаёмілася з добрымі людзьмі і сустракалася з прыхільнасцю ўкраінцаў». Сяброўкай Вольгі Кабылянскай назаўсёды становіцца Аўгуста Каханоўская. «Яна мой" анёл», як я яе заўсёды называю, і ў ёй я спазнала адну з тых нямногіх таварышак, якія мяне сапраўды любяць», — згадвае пасля Вольга Кабылянская. Паміж імі было моцнае душэўнае сваяцтва.

Вольга скончыла 4 класы пачатковай школы, яе не пакідаюць лятункі аб далейшай адукацыі, якая ў той час была недаступнай для жанчын. Таму яна настойліва набывае веды самастойна: пазычае кнігі, карыстаецца падручнікамі братоў, прыслухоўваецца да іх гутарак і дыскусій, шмат чытае. Яе пачынае цікавіць жаночае пытанне і праблемы эмансіпацыі. Тады ж Вольга Кабылянская робіць першыя літаратурныя вопыты — вядзе дзённік (на нямецкай мове), піша адзінкавыя вершы (на польскай і нямецкай), празаічныя нарысы. Акрамя таго, яна яшчэ і патроху малюе, грае ў аматарскіх спектаклях.

У 1881 г. у Кымпалунг прыязджае лекар Афанасій Акунеўскі з 17-гадовай дачкой Сафіяй Акунеўскай, з якой Вольга пачынае сябраваць. «Загаварыла са мной па-ўкраінску, пераконваючы, што мне трэба пісаць не па-нямецку, а для свайго народа — па-ўкраінску, навучыла фанетыкай пісаць, надавала ўкраінскіх кніг», — згадвае Вольга Кабылянская ў аўтабіяграфіі. У 1883 г. Сафія Акунеўская знаёміць Вольгу з феміністкай і пісьменніцай Наталляй Кобрынскай, чыя асоба вельмі паўплывае на фарміраванне поглядаў Вольгі Кабылянскай.

У 1889 г. Вольга на некаторы час пераязджае ў Дымкі, а з 1891 года жыве ў Чарнаўцах.

Творчая дзейнасць

Вольга Кабылянская з Лесяй Украінкай, 1901 г.

У Паўднёвай Букавіне, заселенай пераважна румынамі і ўкраінцамі, украінскіх школ або культурна-адукацыйных устаноў у 1860—1880 гг. не было. Нямецкая школа не магла даць Кабылянскай ведаў па гісторыі і культуры ўкраінскага народа. Першыя яе літаратурныя творы, напісаныя на нямецкай мове яшчэ без дакладнага ўяўлення, што значыць слова «літаратура», прыпадаюць на пачатак 1880-х гадоў («Гартэнзія, ці Нарыс з жыцця адной дзяўчыны», «Лёс ці воля?»). Раннія неапублікаваныя творы Кабылянскай («Гартэнзіі», «Нарыс з народнага жыцця на Букавіне», «Бачанне», «Чалавек з народу» і інш.) сёння захоўваюць пераважна пазнавальнае значэнне, адлюстроўваючы асобныя сцэны з жыцця местачковай інтэлігенцыі, людзей з народу.

Успрыманне Кабылянскай нямецкай культуры праходзіць праз яе асабістыя сувязі з вядомымі нямецкімі і аўстрыйскімі рэдактарамі і выдаўцамі часопісаў і газет. Гэтыя сувязі далі ёй надрукаваць на нямецкай мове такія творы як «Прырода», «Бітва», «Некультурная», «Мужык».

Асаблівае значэнне мелі працяглыя кантакты Вольгі Кабылянскай з нямецкім пісьменнікам Людвігам Якабоўскім (1868—1900 гг.), якія адлюстроўвалі пэўныя заканамернасці развіцця міжлітаратурных узаемаадносін украінскай і аўстрыйска-нямецкай літаратуры канца XIX — пачатку XX стагоддзя. У 1890-я гады, калі актывізуецца супрацоўніцтва з Якабоўскім, Кабылянская публікуе на нямецкай мове свой артыкул «Марка Ваўчок і яе апавяданні», цэлы шэраг перакладзеных на нямецкую мову апавяданняў украінскіх пісьменнікаў. У той жа час гэтыя кантакты спрыялі таму, што творы нямецкіх аўтараў друкаваліся на ўкраінскай мове. Леся Украінка, Восіп Макавей, Дзяніс Лукіяновіч, Антон Крушальніцкі перакладалі творы Якабоўскага і друкавалі іх у чарнавіцкай «Букавіне», у львоўскім «Літаратурна-навуковым весніку».

Нямецкая мова, як і нямецкая культура, забілі станоўчы ўплыў у жыцці і творчасці Кабылянскай. Яны, як справядліва заўважыла Леся Украінка, дапамаглі Кабылянскай выйсці ў шырокі свет агульначалавечай культуры. Але для зацвярджэння Кабылянскай як украінскай пісьменніцы трэба было глыбока ведаць не толькі ўкраінскую мову, але і здабытак украінскай літаратуры. Гэтую ісціну яна ўсё ясней усведамляла і з канца 1880-х гадоў настойліва вывучала культурную спадчына свайго народа, выяўляла ўсё большую цікавасць да яго жыцця.

Пад уплывам свайго атачэння — пісьменніцы і дзеячкі жаночага руху Наталлі Кобрынскай, першай украінскай жанчыны-лекара ў Аўстра-Венгрыі Сафіі Акунеўскай (стала правобразам гераіні твора «Лёс ці воля?»), Мастачкі Аўгусты Каханоўскай (ілюстравала навелы пісьменніцы «Некультурная», «Прырода», «Бітва», «Пад голым небам») — яна пачала пісаць на ўкраінскай мове. Адным з імпульсаў да гэтага стала закаханасць Вольгі ў Яўгена Азаркевіча, брата Наталлі Кобрынскай.

Тады ж яна прыняла актыўны ўдзел у феміністычным руху. Стаўшы ў 1894 г. адной з ініцыятараў стварэння «Таварыства рускіх жанчын на Букавіне», Кабылянская абгрунтавала мэта гэтага руху ў брашуры «Колькі слоў пра ідэю жаночага руху». Пісьменніца паставіла пытанне аб цяжкім становішчы жанчыны «сярэдняга класу», актыўна выступіла за раўнапраўе жанчыны і мужчыны, за права жанчыны на годнае жыццё.

Гэтыя думкі выказаныя ў ранніх творах пісьменніцы. У некаторых з іх («Гартэнзія», «Яна выйшла замуж» і інш.), Апісваючы духоўны свет сваіх гераінь, пісьменніца рабіла ўпор на іх пошуках асабістага шчасця. У «Чалавеку» (а яшчэ больш у «Царэўне») асабістае шчасце гераінь Кабылянскай больш ці менш звязваецца з сацыяльнымі праблемамі, актыўнай пазіцыяй чалавека ў жыцці, з неабходнасцю змагацца з неспрыяльнымі абставінамі.

Працягваючы праблематыку «Чалавека», аповесць «Царэўна» (1895 г .) сведчылі аб пашырэнні светапогляду пісьменніцы, паглыблення яе рэалістычнай манеры, сродкаў псіхалагічнага аналізу. Аповесць мае складаную творчую гісторыю. Яе стварэнне і дапрацоўкі было доўгімі (1888—1893), першапачатковы тэкст быў нямецкі, пазней — украінскі. Надрукавалі аповесць у газеце «Букавіна» (1895 г.) І ў тым жа годзе яна выйшла ў Чарнаўцах асобным выданнем.

Крануўшы маральна-этычныя праблемы жыцця інтэлігенцыі ў навелах, як «Арыстакратка» (1896), «Impromptu phantasie», Кабылянская працягнула распрацоўваць іх у наступных творах і стварыла тры цэласныя вобразы жанчын-інтэлегентак у апавяданні «Valse melancolique» (1898). Пасля яна вярнулася да гэтай тэмы ў аповесцях «Ніёба» (1905 г .), «Праз мур», «У сітуацыях» (1913).

Тэма інтэлігенцыі праходзіць праз усю творчасць Кабылянскай — ад яе ранніх апавяданняў і аповесцяў да «Апостала чэрні».

Адлюстраванне жыцця вёскі, яго сацыяльна-псіхалагічных і маральна-этычных праблем — другая вядучая лінія творчасці Кабылянскай. «Штодзённікі» пісьменніцы пераканаўча сведчаць, што ў 2-й палове 1880-х гг. яна задумвалася над лёсам народа, звязваючы пранікненне ў яго жыцця з засваеннем сацыялістычных ідэй. У навеле «Жабрачка» (1895) пісьменніца ўпершыню паказала чалавека з народа, які апынуўся без сродкаў на існаванне, жыве з міласціны. У сярэдзіне 1890-х гг. Пісьменніца паглыбіла веды сялянскага жыцця, чаму спрыялі яе цесныя кантакты з жыхарамі вёсак, у прыватнасці Дымкі (пасля гэтае сяло ўвайшло ў яе творчасць карцінай страшнага братазабойства ў аповесці «Зямля»).

Глыбока праўдзівыя карціны з жыцця вёскі Кабылянская дала ў навелах «Банк рустыкальны», «На палях», «У св. Івана», «Час», «Некультурная». Выбітным дасягненнем украінскай літаратуры, важкім укладам пісьменніцы ў распрацоўку тэмы зямлі ў сусветнай літаратуры ёсць аповесць «Зямля».

У пачатку 1890-х гг., распрацоўваючы праблемы, намечаныя ў ранніх творах, пісьменніца імкнецца пашырыць сферу сваіх мастацкіх пошукаў, звяртаецца да абстрактна-сімвалічных тэм і вобразаў («Акорды», «Крыж», «Месяц» і інш.), піша шэраг вершаў у прозе, сярод якіх ёсць мастацкія мініяцюры. Кабылянская публікавала асобныя творы ў мадэрнісцкіх часопісах «Свет», «Украінская хата».

Рэалістычныя і рамантычныя тэндэнцыі творчасці Кабылянскай своеасабліва спалучаюцца ў адным з яе лепшых твораў — аповесці «У нядзелю рана зелле капала», у аснове якой — матыў рамантычнай балады «Ой не ходи, Грицю, та й на вечорниці», неаднаразова апрацаванай украінскімі пісьменнікамі, у прыватнасці Міхайлам Старыцкім — у аднайменнай драме. Аповесць перакладзеная на многія мовы, была інсцэніраваная, з поспехам ішла на сцэне.

Творчасць Кабылянскай 1920—1930-х гг., Калі Букавіна апынулася пад уладай Румыніі, праходзіла ў складаных умовах. Украінская мова і культура была аб'ектам пераследаў, але і ў такіх умовах Кабылянская наладжвала кантакты з украінскай літаратурнай моладдзю часопіса «Промінь» (1921—1923 гг.), З месячнікам «Нові шляхи»» (Львоў), з выдавецтвам «Рух» (Харкаў), дзе на працягу 1927—1929 гг. выйшлі яе «Творы» у 9 тамах.

У творах Кабылянскай перыяду Першай сусветнай вайны і часоў румынскага панавання з'явіліся некаторыя новыя матывы. У аповед пісьменніцы ўвайшла тэма вайны («Юда», «Ліст асуджанага салдата сваёй жонцы», «Насустрач лёсу» (1917), «Звар'яцеў» (1923) і інш.).

У некаторых апавяданнях і навелах пасляваеннага перыяду Кабылянская вярнулася да тых маральна-этычных праблем, якія былі прадметам мастацкага аналізу ў яе творах канца 19 — пачатку 20 стст. Так, матывы «Зямлі» знайшлі своеасаблівы працяг і паглыбленне ў аповедзе «Ваўчыха». Творчасць Кабылянскай 1920—1930-х гг. Падпадае пад уплыў сімвалізму («Сніцца», «Найсвяцейшая Багародзіца, памілуй нас!»).

Кабылянская на працягу амаль паўстагоддзя стварыла дзесяткі апавяданняў, нарысаў, навел, аповесцяў, крытычных і публіцыстычных артыкулаў, перакладаў, пакінула значнае паводле аб'ёму ліставанне. Частка яе твораў напісана на нямецкай мове. З іх толькі некаторыя былі надрукаваныя ў перыядычных выданнях; у 1901 г. яны выйшлі асобнай кнігай пад назвай «Kleinrussische Novellen».

Лепшыя творы пісьменніцы выйшлі ў перакладах на шматлікія мовы, у тым ліку славянскія.

Творы

Гортенза, або Нарис з життя одної дівчини (1880) — апавяданне на нямецкай мове. Воля чи доля? (1883) — апавяданне на нямецкай мова. Картинки з життя Буковини (1885) — апавяданне. Видиво (1885) — алегарычная замалёўка. Голубка і дуб (1886) — алегарычная замалёўка. Вона вийшла заміж (1886–1887) — апавяданне. Людина (1886) — аповесць. Природа (1887) — навела. Жебрачка (1888). У св. Івана (1890) — апавяданне. Impromtu phantasie (1894). Valse melancolique (1894). Рожі (1896) — мініяцюра. Він і вона (1895) — апавяданне. Час (1895). Битва (1895). У св. Івана (1895) — апавяданне. Банк рустикальний (1895) — апавяданне. Земля (1895–1901) — аповесць. Аристократка (1896). Некультурна (1897) — навела. Поети (1897) — мініяцюра. Слово зворушенного серця. Царівна (1895) — аповесць, якая пачала пісацца як нямецкамоўная аповесць Lorelei (1888). Що я любив (1896) — мініяцюра, апавяданне. Покора (1898).

Акорди (1898). На полях (1898) — апавяданне. Там звізди пробивались (1900) — мініяцюра. Під голим небом (1900) — нарыс. Смутно колишуться сосни (1901) — мініяцюра. Мої лілеї (1901) — мініяцюра. Самітно мені на Русі (1902) — мініяцюра. Осінню (1902). За готар (1903) — апавяданне. До світа (1903). Ніоба (1905) — аповесць. Через кладку (1905) — апавяданне. В долах (1907) — мініяцюра. В неділю рано зілля копала… (1908). Весняний акорд (1910) — мініяцюра. За ситуаціями (1913). Юда (1917). Лист засудженого вояка до своєї жінки (1917). Назустріч долі (1917). Сниться (1917). Василка (1922). Вовчиха (1923) — апавяданне. Зійшов з розуму (1923). Апостол черні (1926). Але Господь мовчить… (1927). Пресвятая Богородиця, помилуй нас! (1928). Не смійтесь (1933).

Літаратура

• Тамара Гундорова. Femina melancholica. Стать і культура в гендерній утопії Ольги Кобилянської. — К.: Критика, 2002. — 272 с.
• Тамара Гундорова. Ольга Кобилянська contra Ніцше, або Народження жінки з духу природи // Гендер і культура. Збірник статей. — К.: Факт, 2001. — С. 34-52.
• Тамара Гундорова. Марлітівський стиль: жіноче читання, масова література і Ольга Кобилянська // Гендерна перспектива. — К.: Факт, 2004. — С. 19-35.
• Тамара Гундорова. Неоромантичні тенденції творчості О.Кобилянської // Радянське літературознавство. — 1988. — № 11. — С. 32-42.
• Гоцур Л. В. Ольга Кобилянська в українсько-німецьких взаєминах: дис. канд. філол. наук: 10.01.03 / Л. В. Гоцур ; КДПІ ім. М. П. Драгоманова. — Київ, 1992. — 172 с.
• Яна Дубинянська про Джері Даррела, Машу Єрмолову, Олю Кобилянську, Ованеса Айвазовського, Рея Бредбері(недаступная спасылка) — Київ: Грані-Т, 2008. — 104 c.: іл. — («Життя видатних дітей»). — ISBN 978-966-465-139-1
• Марко Павлишин. Ольга Кобилянська: прочитання. — Харків: Акта. — 360 с.
• Врублевська В. Шарітка з Рунгу. Біографічний роман про Ольгу Кобилянську. — К.: Видавничий центр «Академія», 2007. — 512 с.
• Ольга Мосьондз. В моєму житті нечасто гостює радість… // Вечерние вести. — 2012. — 26 берез. Архівавана 10 сакавіка 2016.
• Книги та статті про письменницю
• В. Фроленков, Б. Хаварівський. Кобилянська Ольга Юліанівна // Тернопільський енциклопедичний словник : у 4 т. / редкол.: Г. Яворський та ін. — Тернопіль : Видавничо-поліграфічний комбінат «Збруч», 2005. — Т. 2 : К — О. — С. 104. — ISBN 966-528-199-2.
• Ушкалов Л. Урок 41 "Ось ти, і жий!" Вступ до філософії українського фемінізму // Що таке українська література: есеї. - Львів: ВСЛ, 2015. - С. 306-313

Зборы твораў

• Кобилянська Ольга. Твори у 5 томах, томи 1-5. — К.: Державне видавництво художньої літератури, 1962–1963.
• Кобилянська Ольга. Вибрані твори у 3 томах. — К.: Державне видавництво художньої літератури, 1952.
• Кобилянська Ольга. Твори у 3 томах. — К.: Державне видавництво художньої літератури, 1956.
• Кобилянська О. Ю. Твори у 2 томах. — К.: Дніпро, 1988. — ISBN 5-308-00257-6.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Вольга Юльянаўна Кабылянская