Гуралі
Гуралі (гуралы; саманазва gόrali — горцы; польск.: Górale; славацк.: Gorali) — этнакультурныя групы палякаў (падгаляне, араўцы, спішакі, баб'ягорцы, бяскідцы, пянінцы, сандзетцы, загорцы, віслянцы, ябланькоўцы). Жывуць у горных абласцях на поўдні Польшчы (Падгале і Бяскіды — Малапольскае і Сілезскае ваяводства), на паўночным захадзе Славакіі (у рэгіёнах Кісуцэ , Ліптаў, Спіш, Орава, у асноўным раёны Чадца , Тврдошын і Наместава , Ліптоўскі Мікулаш Жылінскага краю, Стара Любоўня і Кежмарак Прэшаўскага краю) і паўночным усходзе Чэхіі (Цешынская Сілезія — акругі Фрыдак-Містак, Опава і Брунталь Мараўска-Сілезскага краю). Нязначная дыяспара прысутнічае ва украінскай і румынскай Букавіне, а таксама ў Чыкага. Колькасць ацэньваецца ад 0, 5 да 2, 5 млн чалавек.
Гуралі | |
---|---|
Колькасць | 0,5-2,5 млн. чел. |
Рассяленне | Польшча Чэхія Славакія |
Этнічныя мовы | польская, славацкая, чэшская |
Традыцыйныя рэлігіі (канфесіі) | Каталіцызм, Пратэстантызм |
Блізкія этнасы | палякі, славакі, чэхі |
У Малапольскім ваяводстве і Славакіі гавораць на гаворках малапольскага дыялекту, у Сілезскім і Апольскім ваяводстве і Чэхіі — на верхнясілезскай гаворцы сілезскага дыялекту польскай мовы. Распаўсюджаныя таксама літаратурная польская, славацкая, чэшская мовы. Вернікі ў асноўным каталікі, ёсць пратэстанты (галоўным чынам евангелісты).
Гуральскія землі былі заселены ў XII—XVIII стагоддзях выхадцамі з прадгорных і раўнінных р-наў паўднёвай Польшчы, якія змяшаліся з валахамі, што качавалі з поўдня ўздоўж Карпат. Большасць вёсак былі закладзены на аснове валашскага права ў XVI стагоддзі.
Гуралі не валодаюць адзінай самасвядомасцю і не ўтвараюць геаграфічнага і культурнага адзінства, хоць у перыяд нямецкай акупацыі Польшчы (1939—1945, Генерал-губернатарства) нацысцкая адміністрацыя спрабавала вылучыць гуралей у асобны народ і дала ім некаторыя прававыя прывілеі ў параўнанні з астатнімі палякамі. Агульныя рысы традыцыйнай культуры абумоўлены асаблівасцямі горнай тэрыторыі: пераважае адгонная жывёлагадоўля, лесаздабыча і промыслы па перапрацоўцы драўніны; зрубныя непабеленыя, крытыя гонтай, саломай або драніцай хаты (хіжа, хата) з галерэяй па фасадзе; разнастайнасць малочных прадуктаў, у прыватнасці сыроў (брынза, асцыпек ), а таксама каш, страў з бульбы, ячнай і аўсянай мукі; адзенне і абутак з сукна, футра і скуры (футравыя і суконныя камізэлькі, суконныя мужчынскія штаны, чугі, скураныя пастолы-керпцы, суконныя боты і чаравікі (папучы).
Сярод танцаў пераважаюць кругавы кола (кола), муж. танец упрысядкі (гайдук) з сякеркай-цюпагой (бартка), парны (т. н. гуральскі), выкананы ў хуткім тэмпе. Сярод музычных інструментаў найважнейшыя — смычковыя (скрыпка, бас) і дуда (казёл). Адраджаюцца выйшадшыя з ужытку старадаўнія разнавіднасці смычковых — генсле, злабцокі і інш Распаўсюджаны інструментальныя ансамблі («гуральскія капэлы»; найбольш тыповы склад — 3 скрыпкі і бас), якія выконваюць у асноўным танцавальную музыку; характэрна таксама гульня «да слыху» (гэта значыць для слухання) — на вяселлях, падчас каляндарных абрадаў і інш. У Польшчы існуюць гуральскія культурныя грамадствы, праводзяцца фестывалі.
У сусветнай літаратуры ўпершыню апісанне гуралей даў польскі пісьменнік Генрык Сянкевіч у гістарычным рамане «Патоп» (1886), дзе ён адзначае факт выратавання гуралямі караля Яна Казіміра ад шведскіх інтэрвентаў у студзені 1656 года, пасля яго вяртання з Сілезіі.
Вядомыя гуралі
правіць- Томаш Адамек — польскі баксёр-прафесіянал у першай цяжкай вазе.
- Караль Вайтыла, старэйшы ― бацька папы рымскага Іаана Паўла II.
- Юзаф Тышнер ― польскі святар і філосаф.
Гл. таксама
правіцьЛітаратура
правіць- Стеньшевский Я. Скрипка и игра на скрипке в польской народной традиции // Народные музыкальныя инструменты и инструментальная музыка. М., 1988. Т. 2.
- Encyklopedia ludovej kultury Slovenska. Veda. 1995.
Спасылкі
правіцьГуралі ў Вікіцытатніку | |
Гуралі на Вікісховішчы |
- Інфа-партал аб сілезскіх гуралях Архівавана 28 верасня 2007. (польск.)
- Карта Архівавана 16 красавіка 2015. (польск.)
- Артыкул у энцыклапедыі (славацк.)
- Інфа-партал аб гуралях (польск.)
- Гуралі — старыя фатаграфіі Архівавана 26 снежня 2005. (польск.)