Капілярны эфект

Капіля́рны эфект, капілярныя з'явы, капілярнасць (ад лац.: capillaris — валасяны) — фізічная з'ява змянення ўзроўню вадкасці пад ўздзеяннем сіл паверхневага нацяжэння на мяжы нязмешваючыхся асяроддзяў.

Капілярны эфект вады (палярнае рэчыва) і ртуці (непалярнае). У кожным выпадку выкарыстоўваецца палярная паверхня, напр. шкло (≡Si–OH).

Скрыўленне паверхні вадкасці выклікае з'яўленне дадатковага капілярнага ціску, звязанага з радыусам крывізны ўраўненнем Лапласа. Узняцце вадкасці ў капілярах адбываецца пры змочванні іх вадкасцю (капілярны ціск дадатны адносна сазлучанага з капілярам сасуда з вадкасцю, напрыклад, вада ў шкляной трубцы, глебе і пад.). Паніжэнне ўзроўню вадкасці адбываецца ў выпадку, калі вадкасць не змочвае сценкі капіляра (напрыклад, ртуць у шкляной трубцы).

Капілярныя з'явы адкрыты і даследаваны Леанарда да Вінчы. Даследаваннямі капілярных з'яў займаліся Б. Паскаль. Тэорыя капілярных з'яў атрымала развіццё ў навуковых працах Т. Юнга (1805), П. Лапласа (1806), С. Пуасона (1831) і іншых вучоных.

Капілярныя з'явы граюць важную ролю ў працэсах жыццядзейнасці жывёл і раслін, выкарыстоўваюцца ў хімічных тэхналогіях, тэхніцы. Капілярным эфектам абумоўлены, напрыклад, рух соку ў раслін, падняцце газы па кноту, паглынанне вільгаці рушніком.

Вобласці выкарыстання

На капілярным эфекце заснавана дзеянне вільготных ануч, губак, ручнікоў, сурвэтак, капілярных ручак, запальніц.

Капілярны эфект выкарыстоўваецца ў неразбуральным кантролі (капілярны кантроль або кантроль пранікальнымі рэчывамі) для выяўлення дэфектаў, якія маюць выхад на паверхню кантраляванага выраба. Дазваляе выяўляць расколіны з раскрыццём ад 1 мкм, якія не бачныя няўзброеным вокам.

Выкарыстоўваецца таксама ў метадзе папяровай храматаграфіі.

Гл. таксама

• Меніск

Літаратура

• Наумчик В. Н. Физика: словарь-справочник для школьников / В. Н. Наумчик, Э. М. Шпилевский. — Мн.: Новое знание, 2010. — 592 с. — 3 010 экз. — ISBN 978-985-475-397-3. (руск.)
• Габец П. С. Капіля́рныя з'я́вы // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 8: Канто — Кулі / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 8. — С. 24. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0144-3 (т. 8).

Спасылкі

• Капиллярные явления (руск.) — артыкул з Вялікай савецкай энцыклапедыі
• Капиллярные явления Архівавана 8 мая 2015. — артыкул на сайце «Энергетическое образование» (руск.)
• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Капілярны эфект