Катар

эмірат на ўсх. Аравійскага паўвострава

Ка́тар[3][4] (араб. قطر‎‎ [ˈqɑtˁɑr]), поўная назва Дзяржа́ва Ка́тар (араб. دولة قطر‎‎ Да́ўлат Ка́тар) — арабская дзяржава (эмірат), размешчаная ва ўсходняй частцы Аравійскага паўвострава. Мяжуе з Саудаўскай Аравіяй. Марская мяжа — 563 км, сухапутная — 60 км. Тэрытарыяльныя воды — 12 міль. Тэрыторыя — 11 437 км². Афіцыйная мова — арабская, распаўсюджаная англійская. Сталіца — горад Доха, дзе пражывае каля 80 % насельніцтва.

Дзяржава Катар
دولة قطر
Герб Катара
Сцяг Катара Герб Катара
Гімн: «As Salam al Amiri»
Дата незалежнасці 3 верасня 1971 (ад Вялікабрытаніі)
Афіцыйная мова арабская
Сталіца Доха
Найбуйнейшы горад Доха
Форма кіравання Абсалютная манархія
Эмір
Прэм’ер-міністр
Тамім бін Хамад аль-Тані
Хамад бін Джабер аль-Тані
Дзярж. рэлігія іслам (суніцкага толку)
Плошча
• Усяго
158-я ў свеце
11 586 км²
Насельніцтва
• Ацэнка (2010)
Шчыльнасць

1 699 435[1] чал.
146,7 чал./км²
ВУП
  • Разам (2011)
  • На душу насельніцтва

$181,7 млрд[2]  (58-ы)
$93 103[2]  (1-ы)
ІРЧП (2011) 0,831 (37-ы)
Валюта катарскі рыял (QAR)
Інтэрнэт-дамены .qa
Код ISO (Alpha-2) QA
Код ISO (Alpha-3) QAT
Код МАК QAT
Тэлефонны код +974
Часавыя паясы +3

Геаграфія правіць

 
Карта Катара

Дзяржава Катар знаходзіцца на паўвостраве Эль-Катар ва ўсходняй частцы Аравійскага паўвострава, на ўзбярэжжы Персідскага заліва. Амаль уся тэрыторыя краіны ўяўляе сабой пустыню. Клімат кантынентальны трапічны, сухі. Летам тэмпература нярэдка падымаецца да 50 градусаў па Цэльсію. На паўвостраве мала вады. Пастаянных рэк няма, большую частку вады даводзіцца атрымліваць шляхам апраснення марской. Падземныя крыніцы прэснай вады і аазісы знаходзяцца, у асноўным, на поўначы краіны.

Гісторыя правіць

Першыя згадкі пра Катар адносяцца да II ст. да н.э. У VII ст. мясцовыя плямёны прынялі іслам і ўвайшлі ў склад Арабскага халіфата. Катар у розны час быў пад панаваннем партугальцаў, персаў, турка. У 1756 г. яго захапіў арабскі род Халіфа, які ў 1783 г. падпарадкаваў таксама Бахрэйн. Далей улада перайшла ў рукі шэйха Мухамеда з клана Тані — заснавальніка кіруючай цяпер у Катары дынастыі. З 1871 па 1913 гг. Катар фармальна быў пад уладай Асманскай імперыі, а ў 1916 г. стаў пратэктаратам Вялікабрытаніі. У 1939 г. выяўленыя запасы нафты, яе здабыча і экспарт пачаліся ў 1949.

3 верасня 1971 г. эмірат абвясціў аб сваёй незалежнасці. Нацыянальнае свята адзначаецца 18 снежня (18 снежня 1878 — дата прыходу да ўлады заснавальніка катарскай дзяржавы — Джасема Бен Мухамеда Бен Тані).

У 1996 годзе па ўказе эміра быў створаны тэлеканал Al Jazeera — адзін з самых уплывовых СМІ ў арабскіх краінах. У 2005 годзе быў заснаваны Qаtаr Іnvеstmеnt Аuthоrіtу (Суверэнны фонд Катара), які ўвайшоў у дваццатку найбуйнейшых сусветных суверэнных фондаў дабрабыту (335 млрд долараў па звестках на студзень 2017 года). З такімі важкімі стратэгічнымі рэсурсамі невялічкі па плошчы і колькасці насельніцтва Катар імкнуўся прэтэндаваць на ролю аднаго з найбольш уплывовых гульцоў блізкаўсходняга рэгіёна.

З 2013 года на чале дзяржавы стаіць эмір Тамім бен Хамад Аль Тані.

5 чэрвеня 2017 года Саудаўская Аравія, Егіпет, Бахрэйн і Аб’яднаныя Арабскія Эміраты абвясцілі аб разрыве дыпламатычных адносін з Катарам, абвінаваціўшы яго ў дэстабілізацыі ўнутрыпалітычнай сітуацыі ў арабскіх дзяржавах, а таксама ў падтрымцы тэрарыстычных арганізацый. Да байкоту пазней далучыліся Емен, Лівія, Мальдывы, Маўрыкій, Маўрытанія, Саюз Каморскіх Астравоў. Доха назвала абвінавачванні беспадстаўнымі. Кувейт (які выступіў у якасці пасярэдніка) перадаў Катару пералік з 13 патрабаванняў для аднаўлення адносін. У гэтым спісе значыліся скарачэнне вяшчання тэлеканала Al Jazeera на замежжа і спыненне дыпламатычных адносін з Іранам. Таксама Катар павінен неадкладна закрыць ваенную базу Турцыі і спыніць з ёй ваеннае супрацоўніцтва. Акрамя таго, эмірат мусіць выплаціць вялікую кампенсацыю. На выкананне ўсіх патрабаванняў было адведзена 10 дзён. Аднак кіраўнік МЗС Катара Махамед бін Абдурахман аль Тані заявіў, што краіна адхіляе ўльтыматум, але гатовая сесці за стол перамоў з арабскімі дзяржавамі[5].

Дзяржаўны лад правіць

Катар — абсалютная манархія. Улада ў краіне належыць эміру Хамаду бін Каліфу Аль Тані (з чэрвеня 1995 г.) і перадаецца па спадчыне ўнутры кіруючай сям’і. Эмір з’яўляецца таксама міністрам абароны і галоўнакамандуючым. Намеснік эміра і спадчыннік стальца — трэці сын эміра шэйх Тамім Бен Хамад Аль Тані (з жніўня 2003). Кіраўніку дзяржавы належыць як заканадаўчая, так і выканаўчая ўлада. Выканаўчая галіна ўлады прадстаўлена таксама ўрадам на чале з прэм’ер-міністрам — Хамадам Бен Джасемам Аль Тані (з красавіка 2007), які таксама ўзначальвае МЗС Катара з верасня 1992. Віцэ-прэм’ер — міністр энергетыкі і прамысловасці Абдала Бен Хамад аль-Атыя.

У аднапалатным Кансультатыўным савеце — 35 членаў, прызначаных эмірам. Яго рашэнні маюць рэкамендацыйны характар. Старшыня — Мухамед Бен Мубарак аль-Хулейфі. З 1970 дзейнічала часовая канстытуцыя (з папраўкамі 1972). У красавіку 2003 на рэферэндуме быў прыняты праект новай канстытуцыі, якая ўступіла ў сілу ў чэрвені 2005.

Асноўнай крыніцай заканадаўства з’яўляецца шарыят. У 2004 свецкія і шарыяцкія суды рэарганізаваныя ў адзіную судовую сістэму, якая складаецца ў цяперашні час з судоў першай інстанцыі, апеляцыйнага і касацыйнага судоў. Прынятыя новыя КК, КПК, зменены кодэкс па грамадзянскіх і гандлёвых справах.

У Катары захоўваецца кланавая сістэма. Кіруючы клан Аль Тані налічвае каля 3,5 тыс. чал., разам з пабочнымі галінамі — да 20 тыс. У 2000 інстытуалізаваны Савет кіруючай сям’і з 12 чалавек (узначальваецца эмірам). Новая канстытуцыя замацавала перадачу ўлады ў Катары шляхам атрымання ў спадчыну па лініі кіруючага клана Аль Тані. Іншыя ўплывовыя сем’і (Міснад, Атыя, Хулейфі, Румейхі, Манаа, Меры, Манай і інш.) прадстаўленыя ў кіраўніцтве краіны і буйным бізнесе.

Унутрыпалітычнае становішча характарызуецца стабільнасцю. У 2004 з выгнання вярнуўся бацька цяперашняга эміра шэйх Халіфа, у 2005 вызвалены з зняволення стрыечны брат эміра, які абвінавачваўся ў спробе перавароту ў 1996.

Развіваецца працэс грамадскай мадэрнізацыі. Абнаўляецца заканадаўчая база, прайшлі чарговыя выбары ў Цэнтральны муніцыпальны савет. Колькасць электарату складае каля 25 тыс. чал. У 2003 упершыню ў гісторыі Катара жанчына атрымала пост міністра, у 2005 жанчына была прызначаная рэктарам Катарскага ўніверсітэта.

У 2004 прыняты закон, які дазволіў стварэнне прафсаюзаў і правядзенне дэманстрацый (пакуль фактычна не дзейнічае, бо няма механізму яго рэалізацыі). Палітычныя партыі ў Катары па-ранейшаму забароненыя.

Знешняя палітыка правіць

Катар праводзіць актыўную знешнюю палітыку, пры гэтым яна характарызуецца збалансаванасцю і прагматызмам. Эмірат з’яўляецца членам ААН, СГА, ЛАД, АІК, ОПЕК, ОАПЕК, Групы 77.

Важным напрамкам катарскай дыпламатыі застаецца ваенна-палітычнае партнёрства з ЗША, якія разглядаюцца тут у ролі галоўнага ўнутры- і знешнепалітычнага гаранта эмірата. Разам з тым, па рэгіянальных праблемах Катар, як правіла, будуе сваю лінію ў каардынацыі са сваімі партнёрамі па ССАДПЗ і ЛАД. Павышаная ўвага надаецца пытанням забеспячэння бяспекі ў Персідскім заліве.

У Досе функцыянуюць 61 замежная дыпмісія, за мяжой — 49 катарскіх пасольстваў і генкосульстваў.

Эканоміка правіць

Рост катарскай эканомікі адзін з найскарэйшых у свеце. У 2007, па ацэнцы, ВУП склаў 62,2 млрд дол. ЗША, тэмпы росту ў рэальных цэнах — 7,5 %. Узровень інфляцыі павысіўся да 13 % (10,1) у год (тут і далей — даныя катарскіх крыніц) у асноўным з прычыны рэзкага падвышэння цэнаў на нерухомасць і будаўнічыя матэрыялы.

Дзяржаўны бюджэт на 2007/2008 фін. год прадугледжвае прыбыткі ў 16,8 млрд, прафіцыт — 6,7. Валютныя рэзервы — 6,0 (2006/2007 — 5,57) млрд. дол. Замежныя авуары Цэнтрабанка — 14 млрд. Знешні доўг — 20,63 млрд дол.

Працягваецца выкананне пяцігадовага плану эканамічнага развіцця, які прадугледжвае прыцягненне 130 млрд дол. інвестыцый з розных крыніц і падваенне ВУП да 2011.

Асновай эканомікі з’яўляецца нафтагазавы сектар (60 % ВУП, 89 % экспарту). Разведаныя запасы нафты — 26,2 млрд бар., здабыча ў 2007/2008 — 850 (2006/2007 — 834) тыс. бар./д. Да 2009 здабыча нафты будзе даведзеная да 1000 тыс. бар./д. Асноўныя пакупнікі нафты — Японія (70 %), Сінгапур (16 %) і Рэспубліка Карэя (9 %).

Займаючы трэцяе месца ў свеце (пасля Расіі і Ірана) па запасах газу (25,7 трлн куб.м. або 20 % сусветных), Катар хутка нарошчвае тэмпы развіцця газавага сектара. Вытворчасць ЗПГ у 2007/2008 дасягнула 31 (2006/2007 — 24,8) млн. тон. Плануецца, што ў 2012 гэтая лічба складзе 77,4 млн тон. Асноўныя імпарцёры — Японія, Карэя, Індыя, Іспанія. Чакаецца пашырэнне спісу за кошт Італіі, Вялікабрытаніі, Тайваня (з 2008), ЗША і Францыі (з 2009). Вялося будаўніцтва сумесна з «Канакафіліпс» і «Шэл» найбуйнейшых у свеце заводаў па звадкаванні газу Катаргаз-3 і Катаргаз-4 для паставак пачынаючы з 2009 г. 15,6 млн тон ЗПГ у асноўным у ЗША, а таксама ў Еўропу. Перапампоўка газу ў рамках праекту «Далфін» па будаўніцтве газаправода Катар — ААЭ пачалася ўлетку 2007.

Павышаная ўвага надаецца развіццю вытворчасці «газ-ту-ліквідз» (ГТЛ), т.б. перапрацоўцы газу ў вадкія экалагічна чыстыя віды паліва. Дзейнічалі два заводы ГТЛ — сумесна з «САСОЛ» (ПАР) і «Шэл» (Нідэрланды) і яшчэ два заводы падобнага профілю з «Роял Датч» і «Шэл». Чакаецца, што ў 2011 вытворчасць ГТЛ складзе 200 тыс. бар./д.

У апошнія гады робяцца актыўныя захады па дыверсіфікацыі эканомікі. У цяперашні час фінансы, страхаванне, нерухомасць даюць 7 % ВУП, будаўніцтва — 6 %, прамысловасць — 5 %, гандаль, турызм — 5 %, транспарт і сувязь — 3 %, вытворчасць электраэнергіі і апрасненне вады — 2 %, сельская гаспадарка — 0,2 %.

Вытворчасць электраэнергіі — больш 10 млрд кВт*гадзін. Развіваюцца газа- і нафтахімічная галіны. Запушчаная інвестыцыйная праграма па развіцці хімічных заводаў «Катафін» і «К’ю-Чым-2» (2,5 млрд дол.), вырабляюцца гелій і серка. Працуюць металургічны камбінат, заводы па вытворчасці ўгнаенняў, цэменту і інш. У лістападзе 2007 пачалося сумесна з нарвежскай кампаніяй «Гідра Алюмініум» будаўніцтва завода «Каталюм» па вытворчасці алюмінія коштам 3,5 млрд дол. ЗША і канчатковай магутнасцю 1,2 млн тон. У 2007 значная актыўнасць назіралася ў будаўнічай індустрыі.

У эміраце створаны спрыяльны інвестыцыйны клімат, у 2007 яго крэдытны рэйтынг — А+. Аб’ём замежных інвестыцый перавысіў 65 млрд дол. Асноўныя інвестары: ЗША (больш 40 %), Японія, Рэспубліка Карэя, Францыя і Вялікабрытанія. Патрэбнасць у замежных інвестыцыях — 135 млрд да 2011.

Дзяржаўны сектар займае вядучыя пазіцыі ў прамысловасці, інфраструктуры, сацыяльнай сферы (па розных галінах ад 40 да 100 %).

Экспарт Катара — 37,4 млрд дол. (2006) прадстаўлены ў асноўным нафтапрадуктамі (сырая нафта не вывозіцца) і ЗПГ, а таксама нафтахімічнай прадукцыяй (89 %). Імпарт — 14,8 млрд. Увозіцца абсталяванне і машыны (50 %), сталь, цэмент, драўніна, прадукты харчавання, спажывецкія тавары.

Асноўныя гандлёвыя партнёры: па экспарце — Японія, ЗША, Германія, Італія, ААЭ.

Сельская гаспадарка развіта слаба (плошча сельскагаспадарчых угоддзяў — 0,27 % тэрыторыі), разам з тым, актыўна выкарыстоўваюцца ўласныя рыбныя рэсурсы і морапрадукты.

Працягласць дарог з цвёрдым пакрыццём складае 1,1 тыс. км. На поўдні дарогі эмірата звязаныя з дарожнай сеткай Саудаўскай Аравіі. Працягласць трубаправодаў — 2,4 тыс. км. Флот налічвае 22 уласныя караблі. Развіваецца партовая гаспадарка Дохі, Ум-Саіда, Рас-Лафана. Функцыянуюць 4 аэрапорты, у т.л. асучаснены міжнародны аэрапорт у сталіцы. У чэрвені 2006 падпісана дамова з Бахрэйнам аб будаўніцтве моста паміж дзвюма краінамі даўжынёй 40 км і коштам 3 млрд дол.

Эксплуатуецца 184 тыс. тэлефонных ліній, 377 тыс. мабільных тэлефонаў, налічваецца 150 тыс. карыстальнікаў Інтэрнэту.

Вострая праблема — недахоп мясцовай працоўнай сілы (катарцы складаюць меней 20 % занятых). Імпартуецца танная рабочая сіла (толькі ў 2007 — 70 тыс. чал) з краін Азіі (Індыя, Пакістан, Філіпіны, Непал і інш.).

Насельніцтва правіць

Насельніцтва — каля 1 млн чал. (ацэнка на снежань 2007), з іх 24 % — карэнныя жыхары, астатнія — выхадцы з Індыі (20 %), Пакістана (18 %), Ірана (10 %), арабскіх краін і інш. Натуральны прырост насельніцтва — 2,61 %.

Высокія прыбыткі (ВУП на душу насельніцтва ў 2007 — больш 65,7 тыс. дол., другое месца ў свеце) спрыяюць рэалізацыі шматлікіх сацыяльных праграм. Сярэдняя працягласць жыцця — 75 года, пісьменнасць — 89 % насельніцтва.

Рэлігія правіць

Дзяржаўная рэлігія — іслам суніцкага напрамку. 95 % насельніцтва — мусульмане. Частка карэннага насельніцтва вызнае шыізм.

Культура правіць

Дзяржаўная адукацыя, ахова здароўя і камунальныя паслугі для катарскіх падданых на ўсіх узроўнях практычна бясплатныя. Частка катарцаў атрымоўвае вышэйшую адукацыю за мяжой, пераважна на Захадзе.

СМІ правіць

Выдаюцца 6 газет: «Аль-Ватан», «Ар-Рай», «Аш-Шарк» (на арабскай мове), «Пенінсюла», «Катар Трыб’юн» і «Галф Таймс» (на англійскай мове), вялікая колькасць часопісаў. Тэлевяшчанне здзяйсняецца па 3-х каналах. Катарскае інфармацыйнае агенцтва (КІА) працуе з 1985. У Катары штаб-кватэра папулярнага агульнаарабскага тэлеканала «Аль-Джазіра». Дзейнічае тайная цэнзура СМІ.

Зноскі

  1. Паводле перапісу насельніцтва Катара (2010) Архівавана 9 ліпеня 2010.
  2. а б Human Development Report 2011 (англ.). United Nations Development Program (2011). Архівавана з першакрыніцы 2 лютага 2012. Праверана 30 ліпеня 2012.
  3. Катар - Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс). verbum.by. Праверана 25 снежня 2023.
  4. катарский - Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс). verbum.by. Праверана 25 снежня 2023.
  5. zviazda.by