Курганна-жальнічныя могільнікі

Курганна-жальнічныя могільнікі (у народзе вядомы пад назвамі Галодныя могільнікі, Галоднік, Каменныя кругі, Французскія могілкі, Шведскія магілы, Паганскія магілы) — катэгорыя пахавальных помнікаў. Распаўсюджаны на паўночным усходзе Еўропы, на тэрыторыі Беларусі ў Віцебскай і Мінскай абласцях. У адным могільніку могуць быць земляныя курганы, каменныя курганы (пакрытыя камянямі зверху ці абкладзеныя па перыметры, поўнасцю складзеныя з камянёў), каменныя магілы (авальнай, круглай ці прамакутнай формы ў плане) і магілы з вялікімі камянямі ў галавах і нагах. У адных могільніках земляныя насыпы змяняюцца каменнымі курганамі, потым каменнымі магіламі і затым пазнейшымі пахаваннямі (каля в. Перавоз Глыбоцкага, Ваўча Докшыцкага раёнаў), у другіх жальнікі і каменныя магілы знаходзяцца паміж землянымі курганнымі насыпамі (каля в. Домжарыцы Лепельскага, Дакучына Крупскага раёнаў).

Даследаванне гэтых пахаванняў вядзецца з канца XIX ст. Археалагічныя раскопкі праводзілі Ф. Вярэнька (в. Пуцілкавічы Ушацкага раёна), Т. Саподзька (в. Смаляры — аграгар. Мсціж Барысаўскага раёна), А. Семянтоўскі (в. Ляхі Ушацкага раёна), М. Кусцінскі (в. Крывец Лепельскага раёна), М. Шамшур (в. Стары Пагост Міёрскага раёна). У 1920 — 1930-я г. курганна-жальнічныя могільнікі вывучалі А. Дз. Каваленя (в. Хаўхоліца Барысаўскага, Пуцілкавічы Ушацкага раёна), І. А. Сербаў (в. Кублічы і Славені Ушацкага раёна), А. М. Ляўданскі (в. Жукавец Бярэзінскага, в. Домжарыцы Лепельскага раёнаў). У 1970-я г. Я. Г. Звяруга раскопваў могільнік у в. Камена Вілейскага раёна, у 1980-я г. В. Н. Рабцэвіч і А. М. Плавінскі — у в. Гараўцы Барысаўскага р-на, у пачатку 1990-х г. Л. У. Дучыц і А. В. Квяткоўская — у в. Перавоз Глыбоцкага і Ваўча Докшыцкага раёнаў. У канцы 1990-х — пачатку 2000-хг. Л. У. Дучыц даследавала помнікі каля в. Прудзішча, Селішча і Сухая Гара Лагойскага і Малявічы Вілейскага раёнаў.

Усе пахаванні па абраду трупапалажэння ў яме (глыбіня 0,3 — 1,2 м). У мужчынскіх пахаваннях выяўлены ў асноўным элементы паяснога набору (спражкі, паясныя кольцы); у жаночых — рэшткі галаўных убораў з пазалочанымі бляшкамі розных форм і з ціснёным арнаментам (вёскі Смаляры, Камена, Перавоз, Ваўча, Дакучына, Жукавец), ромбашчытковыя скроневыя кольцы (вёскі Селішча, Прудзішча, Сухая Гара), шматпацеркавыя скроневыя кольцы (вёскі Камена, Малявічы), разнастайныя металічныя пярсцёнкі, бранзалеты, падвескі (ключыкі, «канькі», коўшыкі), шкляныя і інш. пацеркі. Адносяцца да XI — XVII стст. Большасць даследчыкаў падкрэслівае сувязь такіх помнікаў з каменнымі магіламі Панямоння.

Літаратура

• Дучиц, Л. Каменные курганы Полоцкой земли // Археология и история Пскова и Псковской земли: материалы 50-го научного семинара. — Псков, 2004. — С.
• Дучыц, Л. У. Курганна-жальнічныя могільнікі / Л. У. Дучыц // Археалогія Беларусі: энцыклапедыя: у 2 т. / [склад. Ю. У. Каласоўскі; рэдкалегія: Т. У. Бялова (гал. рэд.) і інш.]. Т. 1: А ― К. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя П. Броўкі, 2009. — 492, [1] c. — С. 488 — 489. — ISBN 978-985-11-0353-5.
• Дучыц, Л. У. Курганна-жальнічныя могільнікі на тэрыторыі Полацкай зямлі (да пастаноўкі пытання) // Гістарычна-археалагічны зборнік. — 1996. — № 10. — С.
• Дучыц, Л., Квяткоўская А. Пахавальныя помнікі наваколіц Падсвілля // Гістарычна-археалагічны зборнік. — 1994. — № 4. — С.
• Дучыц, Л., Вайцяховіч, А., Кенька, П. Курганна-жальнічны могільнік каля в. Малявічы Вілейскага раёна // Гістарычна-археалагічны зборнік. — 2007. — Вып. 23. — С.
• Квятковская, А. В. Ятвяжские могильники Беларуси (конец XI — XVII вв.) = Jotvingiu kapinynai Baltarusjoje (Xi a. pab. — XVII a.) / Ин-т истории Литвы. — Вильнюс: Diemedzio, 1998. — 327 с. — ISBN 9986-23-042-X.
• Спицын, А. А. Сопки и жальники // Записки Императорского Русского археологического общества. Труды отделения Славянской и русской археологии. — 1899. — Т. 11. — Вып. 1, 2. Кн. 4.