Лакота
Лако́та (саманазва: Lakȟóta, літаральна «аб’яднанне»), таксама вядомыя як паўднёвыя сіў (англ.: Southern Sioux) — індзейскі народ, карэнныя жыхары ЗША. Невялікая група лакота жыве ў Канадзе. Агульная колькасць (2019 г.) — 55 500 чал.[1]
| Лакота Lakȟóta | |
| |
| Агульная колькасць | 52500 |
|---|---|
| Рэгіёны пражывання |  ЗША
|
| Мова | лакота |
| Рэлігія | анімізм, шаманізм, хрысціянства, пеётызм, танец духу |
| Блізкія этнічныя групы | іншыя сіў |
Гісторыя
правіцьМіграцыя на Вялікія раўніны
правіцьЛакота маюць агульнае паходжанне з астатнімі народамі сіў. У 1659 г., калі сіў усталявалі кантакты з французамі, яны жылі на захад ад Вялікіх азёр. Большасць лакота паходзяць ад тэрытарыяльнай групы Tetonwan («жыхары раўнін»)[2]. Мяркуюць, што ўжо да канца XVII ст. яны насялялі частку Вялікіх раўнін.
Канчаткова зыход на Вялікія раўніны з лясной зоны Мінесоты адбыўся ў XVIII ст., паколькі ў 1730—1750 гг. землі сіў падвергліся экспансіі ўзброеных агнястрэльнай зброяй аджыбвэ[3]. Яны асвоілі конегадоўлю, што дазволіла ім весці коннае паляванне на бізонаў і іншых жывёл на тэрыторыі сучасных Ваёмінга, Небраскі і Мантаны[4]. У канцы XVIII ст. яны нанеслі паражэнне шаенам, занялі частку зямель каёва.
Войны з ЗША
правіцьНа працягу першай паловы XIX ст. расла міграцыя белых перасяленцаў паміж усходнім і заходнім узбярэжжамі ЗША. Мігранты часцяком сутыкаліся з варожымі адносінамі індзейцаў. Таму было вырашана стварыць бяспечны Арэгонскі шлях. З гэтай мэтай прадстаўнікі ўрада ЗША заключалі пагадненні з індзейскімі плямёнамі. У 1851 г. частка правадыроў сіў заключыла пагадненне ў крэпасці Ларамі[5]. Яно прадугледжвала прызнанне індзейскіх тэрыторый і бяспечны пераход мігрантаў. Аднак лакота, якія не прызнавалі дагавора, працягвалі напады на перасяленцаў. У 1854 г. з-за забітай індзейцамі каровы паміж ваеннымі ЗША і адной з груп лакота адбыўся канфлікт, што скончыўся забойствам атрада амерыканскіх перагаворшчыкаў[6]. У 1855 г. амерыканскія ваенныя забілі каля 100 сіў на тэрыторыі Небраскі.
Сітуацыя зноў пагоршылася ў 1860-я гг., калі ў мясцовасці Блэк-Хілс, прызнанай свяшчэннай сіў і шаенамі, былі знойдзены радовішчы золата, і белыя золатаздабытчыкі пачалі парушаць межы індзейскіх тэрыторый. У 1866—1868 гг. амерыканскія ваенныя вялі ваенныя дзеянні супраць лакота, арапаха і шаенаў. У 1868 г. па ініцыятыве Кангрэса ў крэпасці Ларамі быў падпісаны новы дагавор з лакота[7]. Ён прадугледжваў ліквідацыю белых пасяленняў у Блэк-Хілс. Аднак гэта не палепшыла сітуацыю, паколькі супольныя атрады маладых воінаў з удзелам лакота працягвалі напады на пасяленцаў і мігрантаў, а золатаздабытчыкі зноў і зноў імкнуліся заняць закрытыя для іх землі.
У 1876—1877 гг. адбылася так званая «Вялікая вайна з сіў» за Блэк-Хілс. 25 чэрвеня — 26 чэрвеня 1876 г. у бітве каля Літл-Бігхорн лакота нанеслі паражэнне атраду генерала Джорджа Амстронга Кастара[8]. Нягледзячы на гэта, да канца 1877 г. амерыканскія ваенныя здолелі выціскнуць сіў з Блэк-Хілс і дамагліся афіцыйнай адмовы часткі правадыроў лакота ад свяшчэнных тэрыторый.
Ваенныя дзеянні супраць лакота і іх саюзнікаў працягваліся да 1890 г. і скончыліся паражэннем індзейцаў. У выніку лакота былі вымушаны рассяліцца ў адведзеных для іх рэзервацыях. Буйная група лакота перасялілася ў Канаду, дзе далучылася да суродзічаў-дакота.
Рух за правы
правіцьУ другой палове XX ст. культурныя і палітычныя дзеячы лакота далучыліся да руху за правы індзейцаў у ЗША. У 1980 г. яны дамагліся выплаты 122 мільёнаў долараў кампенсацыі за страчаныя землі. У 2007 г. быў прапанаваны праект аб’яднання рэзервацый ў незалежную Рэспубліку Лакота[9].
Тэрытарыяльныя групы
правіць
Лакота фактычна не мелі адзінага кіравання. У XIX ст. падзяляліся на некалькі тэрытарыяльных груп:
- Sičháŋǧu (літаральна «спаленыя»). Падзяляліся на 3 галіны. У нашы дні фарміруюць асобную прызнаную ЗША нацыю Brulé Tiyošpaye.
- Oglála (з рассеянай маёмасцю"). Падзялялася на 3 галіны, з якіх асабліва вылучаліся «сапраўдныя» Oglála. Менавіта паміж імі і амерыканскімі ваеннымі ўзнік першы ўзброены канфлікт 1854 г.
- Itázipčho («без лукаў») вядомы з французскіх крыніц XVIII ст. як Sans Arc. Прымалі актыўны ўдзел у бітве каля Літл-Бігхорн.
- Húŋkpapȟa (« у галаве кола правадыроў») фарміравалі 3 асноўныя галіны. Першыя сутычкі з амерыканскімі перасяленцамі пачаліся ў першай чвэрці XIX ст. на захад ад Місуры. Лічыцца, што першае пагадненне з прадстаўнікамі ўрада ЗША падпісалі ў 1825 г.
- Mnikȟówožu («расліны ў вадзе») насялялі Блэк-Хілс.
- Sihásapa («чарнаногія», не блытаць з алганкінскай канфедэрацыяй чарнаногіх) падзяляліся на 6 самастойных галін. У XVIII ст. аднымі з першых перанялі конегадоўлю ў шаенаў. Вялі актыўныя ваенныя дзеянні супраць арміі ЗША ў XIX ст.
- Oóhenuŋpa («два катлы») узгадваюцца з 1843 г. Падзяляліся на 2 галіны.
У нашы дні падзел на тэрытарыяльныя групы працягвае мець важнасць, паколькі кожная група мае асабісты дагавор з урадам ЗША. Захоўваюцца асобныя дыялекты груп.
Вядомыя асобы
правіцьЗноскі
правіць- ↑ Lakota
- ↑ Understanding the Great Sioux Nation Архівавана 3 красавіка 2017.
- ↑ Thomas Ivan Dahlheimer, A History Of The Dakota People In Minnesota
- ↑ Lakota Migration Архівавана 2 снежня 2016.
- ↑ The 1851 Fort Laramie Treaty Архівавана 25 ліпеня 2016.
- ↑ The Grattan Massacre(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 13 снежня 2017. Праверана 15 лютага 2017.
- ↑ Sioux Treaty of 1868
- ↑ Battle Of Little Bighorn. Facts, information and articles about the Battle Of Little Bighorn, a famous battle of the Wild West
- ↑ Republic of Lakotah — Mitakuye Oyasin
Літаратура
правіць- Marshall, J. M. III. The Lakota Way: Stories and Lessons for Living (Compass). — Penguin Books, 2002. — ISBN 9780142196090