Мохаў (археалагічныя помнікі)

Мохаў — археалагічныя помнікі — паселішчы, гарадзішчы, бескурганны і курганныя могільнікі каля в. Мохаў (Лоеўскі раён, Гомельская вобласць)

Археалагічныя помнікі
Мохаў
Краіна	Беларусь
Месцазнаходжанне	Мохаў

Паселішча—1

Знаходзіцца за 0,4 км на паўночных усход ад вёскі і за 0,15 км ад заходняга берага воз. Мохава, на ўзвышшы на поплаве Дняпра. Выцягнута амаль на 100 м з паўночнага захаду на паўднёвы ўсход, вышыня каля 2 м. Адкрыў М. М. Крывальцэвіч у 2004 г. Знойдзены крамянёвыя вырабы і фрагмент керамікі позняга неаліту.

Паселішча—2

Знаходзіцца за 0,25 км на паўночны ўсход ад паселішча—1, на ўзвышаным участку (даўжын каля 300 м, вышыня да 3 м) уздоўж заходняга берага воз. Мохава. Адкрыў М. М. Крывальцэвіч у 2004 г. Знойдзены абломкі познанеалітычнага посуду з лапчастым арнаментам і наколамі, крамянёвыя адшчэпы.

Паселішча—3

Знаходзіцца за 0,6 км на паўночны ўсход ад вёскі, на ўскраіне мысападобнага выступу карэннага берага Дняпра (вышыня каля 13—14 м). У 2004, 2008 гг. абследаваў М. М. Крывальцэвіч. Культурны пласт да 0,4 м. Знойдзены кераміка і крамянёвыя вырабы днепра-данецкай культуры і сярэднедняпроўскай культуры, фрагменты посуду жалезнага веку.

Паселішча—3А

Знаходзіцца за 0,65 м на паўночны ўсход ад вёскі, на мысападобным уступе-паніжэнні, ніжэй ускраіны карэннага берага Дняпра, на якім знаходзіцца паселішча—3. Памеры 180х80 м, вышыня 1—4 м. Адкрыў і даследаваў 55 м² у 2004, 2008, 2009 гг. М. М. Крывальцэвіч. Культурны пласт 0,7 м. Знойдзены абломкі ляпнога посуду (больш за 1800 фрагментаў), вырабы з крэменю (больш за 500). Вылучаюцца комплексы днепра-данецкай і сярэднедняпроўскай культур, культурнага кола Бабіна, сосніцкага тыпу, жалезнага веку (кераміка мілаградскай культуры) і 2-й палове I-га тыс. н.э.

Паселішча—4

Знаходзіцца за 0,75—0,9 км на паўночны нўсход ад вёскі на адасобленым участку карэннага берага Дняпра, ва ўрочышчы Шолахава Гара (Бугор, Кут). Памеры 100х65 м, вышыня больш за 14 м. 3 паўночнага боку падмываецца старыцай, за ўсходнімі схіламі распасціраецца пойма, з паўднёвага і заходняга бакоў аддзелена ад карэннага берага глыбокімі ярамі. Адкрыў у 1956 г. і абследваў у 1975 г. Л. Д. Побаль. У 2004—2006, 2008 гг. даследаваў 360 м² М. М. Крывальцэвіч. Культурны пласт 0,4—0,5 м. Знойдзена больш за 3060 фрагментаў ад высакагорлых і выпуклабокіх гаршкоў вялікіх памераў з вузкімі плоскімі доннымі часткамі сярэднедняпроўскай культуры. Частка пасудзін рабілася з т.зв. «каўнерыкамі». Кераміка арнаментавана пераважна шнуравымі, радзей вусеневымі адбіткамі, у асобных выпадках наколамі. Сярод крамянёвых артэфакгаў (каля 540) невялікая колькасць вырабаў з другаснай апрацоўкай (скрабкі, скоблі, нажы, праколкі і інш.). Комплекс датуецца сярэдзінай—2-й паловай III-га тыс. да н.э. Выяўлены рэшткі агншічаў, згрувашчванні камянёў, ямы, у т.л. гаспадаркі мілаградскай культуры. У аб'ектах і побач з імі знойдзены фрагменты і развалы гаршкоў (2720), гліняныя біканічныя, акруглыя, шпулепадобныя грузікі (11), камяні са слядамі апрацоўкі. Выяўлены 4 пахаванні па абраду крэмацыі ў ямах. У пахавальных ямах змяшчаліся фрагменты посуду, вугольчыкі, расколатыя камяні, касцявыя рэшткі буйной рагатай жывёлы.

Паселішча ўзнікла на ўзвышшы, якое займала выгаднае стратэгічнае становішча. Паводле ландшафтных асаблівасцей яно было прыстасавана для абароны і магло выконваць функцыі гарадзішча.

Паселішча—5

Паселішча—5 X—XI стст. на месцы стаянак каменнага, бронзавага вякоў, селішчаў позназарубінецкай і пражскай культур на высокім поплаве правага берага Дняпра, а таксама на 2 мысавых пляцоўках карэннай тэрасы (урочышчы Высокае Поле і Вялікае Поле, Падгор’е, Багданава Прыстань). Плошча каля 20 га, вышыня 15—20 м. Прымыкае да гарадзішча і могільніка. А. А. Макушнікаў даследаваў 2 траншэі і шурф (41 м²). Выяўлена паглыбленая ў мацярык аснова жытла пражскай культуры з развалам печы-каменкі ў куце і керамікай V—VI стст. Аб’екты X—XI стст. прадстаўлены рэшткамі глінабітнага ганчарнага горна і паглыбленых у мацярык збудаванняў. Рэчавы матэрыял — кругавая кераміка (пераважна 2-й паловы X—XI стст.), абломкі жоўтай і чырвонай плінфы, інкруставаная белым металам жалезная шпора XI—XIII стст. і інш. Кераміка XII—XIII стст. сустракаецца рэдка. На селішчы існавала вытворчасць цэглы — «плінфатварэнне». Па асноўных прыкметах (тапаграфія і планіроўка помніка, наяўнасць могільніка, характар масавых і індывідуальных знаходак, прысутнасць «іншаэтнічных» элементаў, спецыфіка пахавальнага абраду і інш.) Мохаў X—XI стст. адносіцца да т.зв. «адкрытых гандлёва-рамесных паселішчаў».

Гарадзішча—1

Гарадзішча-1 мілаградскай культуры за 2 км на поўнач ад вёскі на мысе правага берага Дняпра. Пляцоўка памерамі 200х140 м, з напольнага боку ўмацавана валам вышынёй 3—4 м, даўжынёй каля 140 м. Абследаваў у 1935 г. А. Дз. Каваленя, у 1955—1956 і 1961 гг. В. М. Мельнікоўская даследавала 820 м². Культурны пласт 0,3—0,4 м. Выяўлена паўзямлянкавае жытло шматграннай формы з закругленымі вугламі, памерамі 6,5х8,5 м, глыбінёй 1 м. У цэнтры знаходзіўся слуп, па перыметры — нахіленыя калы, што дае падставу рэканструяваць жытло як буданападобнае. Унугры выяўлены рэшткі адкрытага агнішча, вялікая колькасць керамікі і жалезнага цясла. На гарадзішчы зафіксаваны слупавыя і гаспадарчыя ямы, знойдзены жалезная матыка, ляпныя гаршкі і паўсферычныя пасудзіны. Датуецца V—III стст. да н.э.

Гарадзішча—2

Гарадзішча-2 мілаградскай і зарубінецкай культур за 1,5 км на паўднёвы ўсход ад вескі, на мысе правага берага Дняпра, утвораным 2 ярамі. Пляцоўка, блізкая да прамавугольнай, памерам 60х65 м. 3 боку поля ўмацавана валам вышынёй да 5 м. Даследаваў у 1952—1953 гг. П. М. Траццякоў. Культурны пласт 0,4—0,6 м. Выяўлены рэшткі 2 мілаградскіх і зарубінецкага жытлаў. Адно з іх слупавой канструкцыі, памерамі 3,1х3,4 м, заглыблена ў мацярык на 0,3 м. 3 усходняга боку знаходзіўся выступ круглаватай формы, у якім размяшчалася адкрытае агнішча. На падлозе знойдзены абпаленыя камяні, косткі жывёл, вялікая колькасць керамікі, фрагмент бронзавага бранзалета, глінянае прасліца, 2 жалезныя стрыжні. Другая пабудова памерамі 3,5х3,5 м была паглыблена ў мацярык на 0,2 м. У цэнтры размяшчалася агнішча. У адным з вуглоў быў прамавугольны выступ. Знойдзены абпаленыя камяні, фрагменты мілаградскай керамікі. Зарубінецкае жытло — наземнае, прамавугольнай формы, памерамі 4х6 м. Аснову сцен складалі вертыкальна ўкапаныя слупы, у цэнтры знаходзілася агнішча. Выяўлены 2 скляпы: адзін (памерамі 1,1х1,3 м, глыбінёй 0,6 м) меў грушападобную форму і плоскае дно, другі — звонападобную форму. Знойдзены фрагменты ляпных гаршкоў з адагнутым вонкі венчыкам і яйкападобным тулавам, паўсферычныя пасудзіны, гліняныя прасліцы і грузікі, ліцейныя формы, фігурка жывёліны, амулет з ікла мядзведзя. Частка грубаляпных зарубінецкіх гаршкоў мела па краі венчыка зашчыпы або насечкі. Знойдзены таксама міскі, кубкі, мініяцюрныя пасудзіны і накрыўкі, біканічныя прасліцы, арнаментаваныя наразным узорам, жалезны серп і інш. Датуецца VI ст. да н.э. — I ст. н.э.

Гарадзішча—3

Знаходзіцца на поўдні ад могільніка на мысавым выступе карэннай надпоймавай тэрасы Дняпра, ва ўрочышчы Прычалак. Плошча 150х150—200 м (2,3—3,0 га). Прасочваюцца рэшткі дугападобных валоў, якія аддзяляюць мыс ад напольнага боку. У агаленні культурны пласт 0,4—0,5 м, змяшчае кругавы посуд X—XI стст., кераміку XII—XIII стст., абломкі керамічных соплаў і інш. У шурфе на стрэлцы мыса магутная глінабітныя падушка (верагодна, аснова вала) з керамікай X—XI стст.

Бескурганны могільнік

Бескурганны могільнік мілаградскай культуры побач з паўзямлянкай і валам на гарадзішчы—2. Выявіла ў 1961 г. В. М. Мельнікоўская. Пахавальны абрад — трупаспаленне за межамі могільніка. Ачышчаныя ад вугаллю кальцыніраваныя косці змяшчаліся на дно круглых альбо авальных ям. У некаторых выпадках у магілах трапляліся камяні. Пахавальны інвентар — абломкі ляпной керамікі.

Курганны могільнік—1

Курганны могільнік X—XI стст. на паўднёва-ўсходняй ускраіне вёскі каля воз. Махоўскае, ва ўрочышчы Курганне, на схіле яра. У канцы XIX ст. было не менш за 600 насыпаў, захавалася больш за 300. У 1890 г. У. З. Завітневіч даследаваў 26 насыпаў. Пахавальны абрад — трупаспаленне (9), трупапалажэнне на гарызонце галавой на захад (15), у яме галавой на поўнач (1), кенатаф — 1. У 3 курганах з трупапалажэннем на гарызонце выяўлены рэшткі драўляных наземных камерных скляпенняў прамавугольнай формы слупавой канструкцыі. Адна з іх, памерамі 3,38х2,83 м, вышыня 0,8 м, мела прыкмсты даху з бярвення. Знойдзены кераміка, жалезныя нажы, нажніцы, шкляныя пацеркі, бронзавыя спражка, бранзалеты, шыйныя грыўні, 3 жалезныя сякеры, кал'ё і інш. У 2003—2007 гг. А. А. Макушнікаў даследаваў 25 курганоў. Пахавальны абрад — трупаспаленне (8 і адно няпоўнае), трупапалажэнне на гарызонце і падсыпцы (21), у ямах (2). 15 трупапалажэнняў арыентаваны на захад, паўночны захад (4), па адным на паўднёвы захад, усход, поўнач і поўдзень. Пахаванне з няпоўнай крэмацыяй арыентавана на захад. У адным з курганоў «сядзячае» пахаванне, характэрнае для абраднасці Скандынавіі і славяна-фінскіх могільнікаў Паўночнай Русі. Незвычайным для нізоўяў верхняга Дняпра з’яўляецца выкарыстанне камянёў для ўладкавапня магільнай прасторы (5 курганоў), элементы выбрукоўкі (1) і каменнага россыпу ў форме квадрата 4х4м (1). У інвентары тыпова ўсходнеславянсксія гаршкі (цэлыя і разбітыя), часта з клеймамі. У жаночых пахаваннях знойдзены шкляныя і каменныя пацеркі, бронзавыя грыўня, бранзалеты, скроневыя кольцы, пярсцёнкі, жалезныя нажы і інш.; у мужчынскіх — бронзавыя паясньм спражкі і кольцаразмеркавальнікі. Рэчы крывіцкага, балцкага, прыбалтыйска-фінскага паходжання на фоне адсутнасці этнавызначальных упрыгажэнняў мясцовага насельніцтва (буйназярнёных пацерак, сяміпрамянёвых кольцаў і інш.). Набор жаночых упрыгажэнняў з аднаго пахавання па абраду трупаспалення ўключаў буйныя арнаментаваныя падвескі трапецападобнай формы, літыя петлявідныя трымальнікі, «ромбападобныя» падвескі, драцяныя спіралькі і ланцужкі, характэрныя для ранніх крывічоў.

«Паўночныя» элементы культуры прадстаўлены крывіцкімі завязанымі браслетападобнымі скроневымі кольцамі (11 экз. у 3 інгумацыях), драцянымі спіралькамі, рэшткамі накідкі-вілайне, расшытай пацеркамі (пахаванне з трупапалажэннем). Апошняя звязана з латгальска-земгальскім колам старажытнасцей. У шэрагу курганоў знойдзена зброя і воінскія прыналежнасці (сякеры, наканечнікі дзіды, суліцы, дэталі воінскіх паясоў, фрагменты тардзіраваных жалезных грыўняў і інш.). Нетыповымі (для радавых могільнікаў) знаходкамі з’яўляюцца драўлянае вядро, каромысла кішэнных вагаў, «шышачныя» пустацелыя пацеркі з зерню і інш. У 3 курганах выяўлены манеты: 2 абломкі срэбранікаў вялікага кіеўскага князя Уладзіміра Святаславіча, дэнарый чэшскага караля Баляслава II і брактэат (вызначэнне В. Н. Рабцэвіча).

Курганны могільнік—2

Курганны могільнік-2 за 1 км на усход ад вёскі на правабярэжным поплаве Дняпра, ва ўрочышчы Могільцы. 15 курганоў. У 2005 г. А. А. Макушнікаў даследаваў курган з трупаспаленнем (інвентар — жалезная спражка V—VI стст.) і пазнейшае ўпускное трупапалажэнне.

Літаратура

• Егарэйчанка, А. А., Макушнікаў, О. А., Крывальцэвіч, М. М. Мохаў / А. А. Егарэйчанка, О. А. Макушнікаў, М. М. Крывальцэвіч // Археалогія Беларусі: энцыклапедыя: у 2 т. / [склад. Ю. У. Каласоўскі; рэдкал.: Т. У. Бялова (гал. рэд.) і інш.]. Т. 2: Л — Я. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2009. — 492, [1] c. — С. 19. — ISBN 978-985-11-0354-2.
• Завитневич, В. З. Вторая археологическая экскурсия в Припятское Полесье // Чтения в историческом обществе Нестора-летописца. — 1892. — Кн. 6. — С.
• Крывальцэвіч, М. М. Адкрыццё новых помнікаў ІІІ—ІІ тысячагоддзяў да н.э. ва Усходнім Палессі // Гістарычна-археалагічны зборнік. — 2007. — № 23. — С. 198—200.
• Мельниковская, О. Н. Племена Южной Белорусии в раннем железном веке / АН СССР, Ин-т археологии. — М.: Наука, 1967. — 195 с., 1 л. ил.
• Поболь, Л. Д. Археологические памятники Белоруссии: железный век / Л. Д. Поболь; АН БССР, Ин-т истории. — Мн.: Наука и техника, 1983. — 456 с.
• Третьяков, П. Н. Моховское второе городище / П. Н. Третьяков // Краткие сообщения Института археологии. — 1960. — Вып. 81. — С. 43—48.
• Мо́хаў // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 501. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.

Спасылкі

• Мохаў (археалагічныя помнікі) на сайце «Архіварта»