Раджпуты

Раджпу́ты (санскрыт राजापुत्र літаральна «княскі сын») — каста або родавая арганізацыя воінаў-землеўладальнікаў у Індыі і Пакістане.

Паходжанне правіць

Паняцце раджпуты сустракаецца ў старажытным індыйскім эпасе «Махабхарата», а таксама на непальскіх надпісах сярэдзіны 1 тысячагоддзя н. э. Самі раджпуты выводзяць сябе ад некалькіх старажытных правячых дынастый або нават ад ведыйскіх божастваў месяца і сонца^[1]. Аднак у навуцы замацавалася думка, што раджпуты — нашчадкі сярэднеазіяцкіх заваёўнікаў VI ст. н. э., якія пазней прынялі індуізм і атрымалі высакародны статус^[2].

Сярод індуістаў раджпуты разглядаюцца как прадстаўнікі адной або некалькіх джаці варны кшатрыяў (гл. Каста), сярод мусульман — як замкнёная група высакародных сем’яў. Усяго ў Індыі і Пакістане налічваецца 36 буйных родаў раджпутаў. Колькасць малых родаў сягае за 100.

Гісторыя правіць

У VIII — IX стст. на захадзе Індыі сфарміраваўся шэраг дзяржаў, якімі кіравалі дынастыі раджпутаў. На тэрыторыі сучаснага індыйскага штата Раджастхан княствы раджпутаў склалі своеасаблівы рэгіён Раджпутана або Раджвар (каля 343328 км²)^[3], які захаваў адносную самастойнасць нават пасля ўсталявання Імперыі Вялікіх Маголаў. Большасць раджпутаў, аднак, былі не ўладарамі дзяржаў, а воінамі, якія атрымоўвалі за службу землі ў маёмасць або карыстанне. Яны славіліся сваёй адданасцю тым, каму служылі, а таксама захоўвалі правілы воінскага гонару. З цягам часу некаторыя сем’і прынялі іслам^[4], аднак большасць захавала індуізм у якасці асноўнай рэлігіі. У індыйскай гісторыі раджпутаў нават прынята разглядаць як абаронцаў індуізму^[5].

Усё большыя супярэчнасці паміж кіруючымі дынастыямі раджпутаў прывялі да таго, што ў XVII ст. яны трапілі ў залежнасць ад Вялікіх Маголаў, а пазней — ад маратхаў. З канца XVIII ст. раджпуты Заходняй Індыі заключалі саюзныя адносіны з Брытанскай Ост-Індскай кампаніяй, а простыя воіны наймаліся да брытанцаў у якасці сіпаяў. Уладары Раджпутаны здолелі захаваць сваю ўладу нават пры брытанскай каланіяльнай адміністрацыі, хаця іх правы былі істотна абмежаваны.

У 1948 г. 22 княствы Раджпутаны ўвайшлі ў склад Індыі. Прынятыя ў 1971 г. папраўкі да Канстытуцыі канчаткова пазбавілі іх манархаў улады. Як індыйскія, так і пакістанскія раджпуты прымалі актыўны ўдзел у ваенных канфліктах паміж Індыяй і Пакістанам на баку сваіх дзяржаў.

Традыцыі правіць

Паколькі раджпуты былі воінамі, то ў іх супольнасці заўсёды захоўвалася першынство мужчын. Нараджэнне сына віталася ў сям’і як вялікае свята, а нараджэнне дзяўчынкі часам атаясамлівалася з няшчасцем. У мінулым існавалі звычаі дзявочага інфантыцыду, джаўхар і саці. Кожны раджпут з нараджэння павінен быў прайсці 12 рытуалаў карам. Асабліва важнымі былі рытуалы надання імя, першага галення галавы і павязвання ніткі джані. Пахаванне суправаджалася складаным абрадам, пасля якога старэйшы сын або кіраўнік сям’і праломваў чэрап нябожчыка, каб душа магла выйсці з цела, потым памерлага спальвалі.

Сем’і пераважна вялікія пашыраныя, якія ў сваю чаргу падзяляюцца на родавыя аб’яднанні. Кіруюць сем’ямі толькі мужчыны. У мінулым некаторыя княскія роды раджпутаў імкнуліся мець шлюб з прадстаўніцамі варны брахманаў. Аднак для астатніх раджпутаў характэрны дазвол мець жонку з сем’яў ніжэйшага рангу і аддаваць сваіх дачок замуж за прадстаўнікоў вышэйшых джаці. Шлюбы суправаджаюцца маляўнічымі вясельнымі абрадамі. Жаніх разам са шматлікімі сябрамі едзе на кані або нават слане да хаты нявесты і раздае яе сваякам і гасцям багатыя падарункі. Маладыя праходзяць ачышчальны вогненны рытуал агні пуджа.

У мужчын важнай часткай вопраткі з’яўляецца цюрбан, прычым форма і знешні выгляд цюрбана залежаць ад родавай прыналежнасці^[6].