Рачны манітор

Рачны́ маніто́р — клас вялікіх браніраваных артылерыйскіх караблёў, прызначаных для службы на ўнутраных вадаёмах — рэках і азёрах (у складзе рачных флатылій).

Польскія маніторы "Торунь" і "Варшава" Пінскай Флатыліі міжваеннага перыяду.

Канструкцыя

Рачны манітор быў прызначаны для абстрэлу наземных мэтаў, падтрымкі сухапутных войскаў, падтрымкі дэсантаў, абароны перапраў і для барацьбы з рачнымі караблямі праціўніка. Ён быў узброены гарматамі і кулямётамі. Водазмяшчэнне і памеры рачных манітораў значна вагаліся ў залежнасці ад глыбіні рэк, на якіх яны выкарыстоўваліся – ад 70-100 тон (польскія маніторы, якія выкарыстоўваліся на Прыпяці) праз маніторы 300-500 тон (напрыклад, большасць дунайскіх манітораў), да манітораў агульнай вагой да 1000 тон, якія выкарыстоўваліся на Амуры. Асадка вагалася ад 0,4 м да 1,5 м. Рачныя маніторы, у асноўным, былі ўзброеныя 2-4 гарматамі калібра ад 75 мм да 120 мм, размешчаных у вежавых устаноўках. Мацней былі савецкія амурскія маніторы, узброеныя аж да 8 гарматаў 120 мм або 4 гарматамі 130 мм. Акрамя таго, маніторы мелі мелкакаліберную артылерыю, або зенітныя гарматы і кулямёты. Маніторы былі, у асноўным, злёгку браняваныя, радзей сустракаліся цяжэй браніраваныя адзінкі.

Гісторыя

Клас рачных манітораў з'явіўся ў ЗША падчас грамадзянскай вайны, ён пазначаў караблі тыпу «Манітор» (браніраваныя, з нізкім корпусам і маючыя ўзброеныя вежы) памерамі, якія дазвалялі іх выкарыстанне на рэках. Рачныя маніторы выкарыстоўваліся, перш за ўсё, падчас абедзвюх сусветных войнаў, у асноўным на Дунаі (Аўстрыя, Венгрыя, Румынія, Югаславія) і рэках СССР і Кітая. Адзінкі гэтага тыпу выкарыстоўваліся таксама ў 1939 годзе ў Польшчы, у басейне Прыпяці (Рачная Флатылія Ваенна-марскога флоту), а таксама часова на Вісле. Пасля Другой сусветнай вайны гэты клас практычна загас, але падчас вайны ў В'етнаме ўзброеныя сілы ЗША пачалі выкарыстоўваць нядаўна пабудаваныя маніторы ў дэльце Меконга (гэта былі невялікія караблі, памерам з катар). Акрамя таго, рачныя маніторы выкарыстоўваліся пасля вайны і ў далейшым у СССР для патрулявання мяжы з Кітаем. У цяперашні час рачныя маніторы выкарыстоўваюцца ў рачных флатыліях Дуная і Амазонкі: румынскія маніторы тыпу «Mihail Kogălniceanu» і бразільскі манітор «Parnaíba» (U-17).

Характарыстыкі

Назва (тып)	Краіна Год увода ў эксплуатацыю	Водазмяшчэнне	Даўжыня / шырыня / асадка	Узбраенне (Колькасць × калібр)	Браніраванне (макс.)	Заўвагі
USS «Ozark»	ЗША 1864	578 т	54,9 / 15,2 / 1,5 м	2 × 279 мм, 1 × 254 мм, 3 × 229 мм	вежа 152 мм, барты 63 мм (жалезныя)	дзейнічаў у прытоках Місісіпі^[1]
тып Milwaukee	ЗША 1864	1300 т	69,8 / 17 / 1,8 м	4 × 279 мм	вежа 203 мм, барты 76 мм (жалезныя)	пабудавана 4 судны, дзейнічалі ў прытоках Місісіпі^[1]
SMS «Leitha»	Аўстра-Венгрыя 1872	310 т	50 / 8,1 / 1,1 м	2 × 150 мм (першапачаткова)	вежа 50 мм, барты 44 мм	блізнюк «Maros», дзейнічалі на Дунаі (першыя аўстрыйскія маніторы)^[2]
SMS «Temes»	Аўстра-Венгрыя 1905	442 т	56 / 9,6 / 1,2 м	2 × 120 мм, 1 × 120 мм гаўбіца, 2 × 37 мм, 1 км	вежа 75 мм, барты 40 мм	блізнюк «Bodrog»; дзейнічалі на Дунаі (пазней румынскі «Ardeal»)^[3]
тып Bratianu	Румынія 1907	680 / 750 т	63,5 / 10,3 / 1,8 м	3 × 120 мм, 2 × 120 мм гаўбіца, 4 × 47 мм (першапачаткова)	вежа 75 мм, барты 70 мм	4 судны, аўстрыйскай пабудовы, дзейнічалі на Дунаі ^[4]
тып Шторм	Расійская імперыя / СССР 1910	963 /1000 т	70,9 / 12,8 / 1,4 м	2 × 152 мм, 4 × 120 мм (першапачаткова)	вежа 76 мм, барты 76 мм	8 суднаў; дзейнічалі на Амуры^[5]
тып Humber	Вялікабрытанія 1914	1260 / 1520 т	81,3 / 14,9 / 1,7 м	2 × 152 мм, 2 × 120 мм гаўбіца, 4 × 47 мм	вежа 100 мм, барты 75 мм	3 судны, першапачаткова будаваліся для Бразіліі^[6]
SMS «Sava»	Аўстра-Венгрыя 1915	600 т	61 / 10,3 / 1,3 м	2 × 120 мм, 2 × 120 мм гаўбіца, 2 × 70 мм СПА, 2 × 47 мм	вежа 50 мм, барты 40 мм	блізнюк «Bosna»; дзейнічалі на Дунаі (пазней румынскі «Bucovina»)^[7]
тып Warszawa («gdański»)	Польша 1920	110 / 126 tт	34,5 (м.п.) / 5,1 / 0,8 m	3 × 75 мм	вежа і барты 8 мм	4 судны; дзейнічалі на Прыпяці^[8]
тып Kraków	Польша 1926	70 / 90 т	35 / 6 / 0,4 м	3 × 100 мм	вежа і барты да 8 мм	2 судны; дзейнічалі на Прыпяці^[8]
тып Жалезнякоў	СССР 1936	230 /263 т	51,2 / 8,2 / 0,9 м	2 × 102 мм, 2 × 45 мм	вежа 30 мм, барты 16 мм	6 суднаў; дзейнічалі на Дняпры і Дунаі^[5]
«Parnaiba»	Бразілія 1938	620 /720 т	55,02 / 10,1 / 1,6 м	1 × 152 мм, 2 × 87 мм, 2 × 47 мм, 4 × 20 мм	барты 76 мм^[9]	у страі (па стану на 2017 год)
тып Хасан	СССР 1942	1704 /1900 т	88,03 / 11,1 / 2,94 м	6 × 130 мм, 4 × 76 мм СПА, 6 × 45 мм СПА	барты 75 мм	3 судны; дзейнічалі на ніжнім Амуры і ў Татарскім праліве — найбольшыя рачныя маніторы свету^[5]
Program 5 MON (Манітор)	ЗША 1968	76 т	18,4 / 5,3 / 1 м	1 × 105 мм, 1 × 40 мм, 2 × 20 мм	лёгкая браня + экраны кумулятыўныя	дзейнічалі ў Міконге^[10]

Зноскі

↑ ^а ^б Angus Konstam, Union River Ironclad 1861-65, New Vanguard no. 56, Osprey Publishing 2002, ISBN 1-84176-444-2, С.42-43
↑ G. Pawlik, H. Christ, H. Winkler. Die k.u.k...., С.24
↑ G. Pawlik, H. Christ, H. Winkler. Die k.u.k...., С.52
↑ С. В. Патянин, М. С. Барабанов. Корабли Второй мировой войны. ВМС Балканских государств и стран Восточного Средиземноморья. Москва, Морская Кампания (№ 3), 2007. С.26-27
↑ ^а ^б ^в С.В. Патянин. Корабли Второй мировой войны. ВМФ СССР 1941-1945 гг. — Москва: Коллекция, 2009. — 64 с. — (Морская компания от Балакина и Дашьяна). — 600 экз. С.54-56
↑ Robert Gardiner (red.), Conway's All the World's Fighting Ships: 1906-1921, US Naval Institute Press, Annapolis, 1985, ISBN 0-87021-907-3G. С.42
↑ G. Pawlik, H. Christ, H. Winkler. Die k.u.k...., C.82
↑ ^а ^б Jerzy Pertek. Wielkie dni małej floty. Poznań, 1976. С.604
↑ С. В. Патянин, М. С. Барабанов, Н. В.Митюков. ВМС стран Латинской Америки и Азии // Корабли Второй мировой войны.. — М.: ООО «Коллекция», 2008. — («Морская кампания»). — 600 экз., С.21
↑ Gordon L. Rottman, Vietnam Riverine Craf 1962-75, New Vanguard no. 128, Osprey Publishing 2006, ISBN 1-84176-931-2, С.33-35

Літаратура

Georg Pawlik, Heinz Christ, Herbert Winkler. Die k.u.k. Donauflottille 1870–1918, Graz, 1989, ISBN 978-3-900310-45-5

Глядзі таксама

Манітор

[union-1] а ^б Angus Konstam, Union River Ironclad 1861-65, New Vanguard no. 56, Osprey Publishing 2002, ISBN 1-84176-444-2, С.42-43

[austr-2] G. Pawlik, H. Christ, H. Winkler. Die k.u.k...., С.24

[austr52-3] G. Pawlik, H. Christ, H. Winkler. Die k.u.k...., С.52

[4] С. В. Патянин, М. С. Барабанов. Корабли Второй мировой войны. ВМС Балканских государств и стран Восточного Средиземноморья. Москва, Морская Кампания (№ 3), 2007. С.26-27

[wmf-5] а ^б ^в С.В. Патянин. Корабли Второй мировой войны. ВМФ СССР 1941-1945 гг. — Москва: Коллекция, 2009. — 64 с. — (Морская компания от Балакина и Дашьяна). — 600 экз. С.54-56

[6] Robert Gardiner (red.), Conway's All the World's Fighting Ships: 1906-1921, US Naval Institute Press, Annapolis, 1985, ISBN 0-87021-907-3G. С.42

[austr82-7] G. Pawlik, H. Christ, H. Winkler. Die k.u.k...., C.82

[pertek-8] а ^б Jerzy Pertek. Wielkie dni małej floty. Poznań, 1976. С.604

[9] С. В. Патянин, М. С. Барабанов, Н. В.Митюков. ВМС стран Латинской Америки и Азии // Корабли Второй мировой войны.. — М.: ООО «Коллекция», 2008. — («Морская кампания»). — 600 экз., С.21

[mon-10] Gordon L. Rottman, Vietnam Riverine Craf 1962-75, New Vanguard no. 128, Osprey Publishing 2006, ISBN 1-84176-931-2, С.33-35

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]