Тройца

Тро́йца (грэч. Αγία Τριάδα, лац.: Trinitas) — цэнтральны хрысціянскі догмат, паводле якога Госпад Бог адзіны па сваёй сутнасці, але існуе ў трох асобах (іпастасях) — Айца, і Сына, і Святога Духа.

Старазапаветная Тройца, XVII ст. Беларуская школа іканапісу.

Вучэнне аб Святой Тройцы бярэ вытокі ў Старым Запавеце, аднак канчаткова выяўлена ў Новым Запавеце. Маючы прадпасылкі ў Святым Пісанні, гэта догмат патрабаваў канчатковай фармулёўкі і пачаў распрацоўвацца Сусветнай Царквою ў канцы II ст. у сувязі з фарміраваннем Царквы пад адзіным духоўным узначальваннем Папы Вікарыя. У перыяд фарміравання вучэння аб Святой Тройцы вяліся вострыя дыскусіі, так званыя трынітарныя спрэчкі. Адносную тэалагічную завершанасць догмат аб Святой Тройцы атрымаў у III ст. і быў замацаваны на 1-м (325 г.) і 2-м (381 г.). У 381 г. уведзена свята Святой Тройцы.

Паходжанне догмату аб Тройцы

Данікейскі перыяд

Пачатак багаслоўскага раскрыцця догмату Тройцы пачынае св. Юсцін Філосаф († 166 г.). У слове «Логас» Іўсцін знаходзіць эліна-філасофскі сэнс «розуму». У гэтым сэнсе Логас з’яўляецца ўжо чыста іманентным Боскім прынцыпам. Але так як прадметам Боскага мыслення ў Юсціна з’яўляецца толькі знешні свет, то і выходны ад Айца Логас становіцца ў сумніўнае стаўленне да светастварэння. «Сын нараджаецца, калі Бог напачатку ўсё стварыў праз Яго». Нараджэнне Сына, такім чынам, хоць і папярэднічае стварэнню, але знаходзіцца з ім у цесных суадносінах і прадстаўляецца здзейсненым перад самым стварэннем; а так як прычынаю нараджэння прадстаўляецца Воля Айца і Сын называецца слугою гэтай Волі, дык Ён становіцца ў стаўленне рашучай субардынацыі — έν δευτέρα χώρα (на другім месцы). У гэтым поглядзе можна ўжо ўгледзець памылковыя напрамкі, у барацьбе з якімі ў рэшце рэшт здзейснілася належнае раскрыццё догмату. І іўдзейска-рэлігійнае меркаванне, выхаванае на старазапаветным адкрыцці, і грэчаска-філасофскае аднолькава імкнуліся да прызнання абсалютнай манархіі ў Богу. Адрозненне заключалася толькі ў тым, што іўдзейскі монатэізм выходзіў з паняцця аб адзінай Боскай Волі, а філасофская разумовасць (што знайшло сваё завяршэнне ў неаплатанізму) разумела абсалютнае быццё ў сэнсе чыстай субстанцыі.

Пастаноўка праблемы

Хрысціянскае вучэнне аб Збавіцелю як ўцелаўлёным Сыне Божым ставіла багаслоўскай разумовасці цяжкую задачу: як прымірыць вучэнне аб Боскай прыродзе Хрыста з прызнаннем абсалютнага адзінства Боскасці. У вырашэнні гэтай задачы можна было пайсці дваякім шляхам. Зыходзячы з паняцця пра Бога як субстанцыю, можна было пантэістычна або дэістычна прадставіць Логас датычным да Боскага быцця; зыходзячы з паняцця Бога як асабістай Волі, можна было мысліць Логас як падпарадкаваную гэтай Волі прыладу. У першым выпадку прадстаўлялася небяспека ператварыць Логас ў безасабовую сілу, у просты прынцып, неаддзельны ад Бога; у другім выпадку Логас з’яўляецца асобнай ад Бога-Айца асобай, але перастае быць прычаснікам ўнутранага Боскага жыцця і істоты Айца. Бацькамі і настаўнікамі данікейскага перыяду належнай пастаноўкі дадзенага пытання дадзена не было. Замест высвятлення ўнутранага, іманентнага стаўлення Сына да Айца, яны спыняліся больш на высвятленні стаўлення Яго да Свету, недастаткова раскрываючы думка пра самастойнасць Сына як асобнай Боскай іпастасі, яны слаба адцянялі думку аб поўнай Яго адзінасутнасці з Айцом. Тыя дзве плыні, якія назіраюцца ў Юсціна, — з аднаго боку, прызнанне іманентнасці і роўнасці Сына з Айцом, з другога, рашучае пастаўленне Яго ў падпарадкаванне Айцу, — яшчэ ў больш рэзкай форме назіраюцца і ў іх. За выключэннем св. Ірынея Ліёнскага, усе пісьменнікі дадзенага перыяду да Арыгена ў раскрыцці вучэнню аб адносінах Сына да Айца трымаюцца тэорыі адрознення Λόγος ένδιάθετος і Λόγος προφορικός — Слова ўнутранага і Слова вымаўленага. Так як гэтыя паняцці запазычаныя былі з філасофіі Філона, дзе яны мелі характар не чыста багаслоўскіх, а, хутчэй, касмалагічных паняццяў, то і Царкоўныя пісьменнікі, аперуючы гэтымі паняццямі, звярталі больш увагі на апошні — касмалагічны іх бок. Вымаўленне Айцом Слова, якое разумеецца як нараджэнне Сына, мысліцца імі не як момант ўнутранага самааб’яўлення Бога, а як пачатак адкрыцця ad extra. Падстава для гэтага нараджэння пакладаецца не ў самой істоце Бога, а ў Яго дачыненні да свету, прычым самое нараджэнне ўяўляецца справай Волі Айца: захацеў Бог стварыць свет і спарадзіў Сына — прамовіў Слова. Яснага ўсведамлення той думкі, што нараджэнне Сына ёсць не толькі generatio aeterna, але і sempiterna (заўсёды сучаснае) у гэтых пісьменнікаў не выяўлена: нараджэнне ўяўляецца актам прадвечным, але яно адбываецца, так бы мовіць, на мяжы канечнага жыцця. З гэтага моманту нараджэння Логас і становіцца сапраўды асобнай іпастассю, тады як у першы момант свайго быцця як Λόγος ένδιάθετος ён мысліцца больш як уласцівасць толькі духоўнай прыроды Айца, у сілу якога Айцец ёсць істотай разумнай.

Літаратура

• Тройца // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15). — С. 527.