Статыстыка Першай сусветнай вайны
Статы́стыка страт у Пе́ршай сусве́тнай вайне́ — як беззваротныя, так і дэмаграфічныя страты ў выніку гэтага ваеннага канфлікту.
Некаторыя агульныя даныя і ацэнкі наступстваў вайны правіць
Аўстра-Венгерская Імперыя правіць
Гісторык С. У. Ваўкоў прывёў даныя, што доля мабілізаваных у Аўстра-Венгрыі да агульнай колькасці мужчын ва ўзросце 15—49 гадоў склала 74 %, пры гэтым на кожную тысячу мабілізаваных прыйшлося 122 забітых і памерлых, адпаведна на кожную тысячу мужчын ва ўзросце 15—49 гадоў Аўстрыя страціла 90 чалавек, а страты ў пераліку на кожную тысячу жыхароў Аўстра-Венгерскай імперыі склалі 18 чалавек[1].
Злучанае Каралеўства правіць
На працягу 1915 года нямецкія падводныя лодкі патапілі 227 брытанскіх караблёў (885 721 валавая тона). Пояс брытанскіх могілак, які праходзіў ад Паўночнага мора да Сомы і далей, уяўляе сабой ідэалізаваны мемарыял усім тым, чыя смерць на палях бітваў Вялікай вайны нічым не адзначана. Цела звыш 500 тысяч брытанскіх салдат так ніколі і не былі выяўленыя, а калі і былі знойдзеныя, ідэнтыфікаваць іх было немагчыма. Англійская эканоміка панесла самыя вялікія страты ў першую сусветную вайну — 24,1 мільярдаў долараў або больш за 34 % да народнага багацця.
Гісторык Ваўкоў прывёў даныя, што доля мабілізаваных у Вялікабрытаніі да агульнага ліку мужчын ва ўзросце 15—49 гадоў склала 50 %, пры гэтым на кожную тысячу мабілізаваных прыйшлося 125 забітых і памерлых, адпаведна на кожную тысячу мужчын ва ўзросце 15—49 гадоў Вялікабрытанія страціла 61 чалавека, а страты ў пераліку на кожную тысячу жыхароў Вялікабрытаніі склалі 16 чалавек[1].
Германская Імперыя правіць
З 1870 па 1899 год у Германіі нарадзілася 16 000 000 хлопчыкаў; амаль усе яны служылі ў арміі і больш за 7 % былі забітыя. Найбольшыя страты панесла нямецкая моладзь 1892—1895 гадоў нараджэння. Многія тысячы немцаў прыйшлі дадому інвалідамі: 22 329 немцаў на вайне страцілі нагу, 10 439 чалавек — руку, 632 чалавекі страцілі абедзве нагі, 68 чалавек — абедзве рукі. 1274 немцаў пазбавіліся на вайне зроку. Да канца 1916 года загінула ўжо звыш 500 000 салдат — 120 500 у 1914 годзе, 217 000 у 1915 годзе, 170 000 у 1916-м. Былі акупаваныя Бельгія, паўночная Францыя, Польшча, Сербія і Румынія, але ў лістападзе 1916 года Цэнтральныя дзяржавы звярнуліся да Антанты з прапановай аб міры, якое было адхілена. Жаночая смяротнасць, напрыклад, у 1916 годзе ўзрасла на 11,5 %, а ў 1917 годзе — на 30,4 % у параўнанні з даваеннымі паказчыкамі, і галоўнай прычынай таму былі хваробы, выкліканыя недаяданнем. Нямецкая эканоміка панесла больш за 20 % страт.
Гісторык Ваўкоў прывёў даныя, што доля мабілізаваных Германіі да агульнай колькасці мужчын ва ўзросце 15—49 гадоў склала 81 %, пры гэтым на кожную тысячу мабілізаваных прыйшлося 77 забітых і памерлых, адпаведна на кожную тысячу мужчын ва ўзросце 15—49 гадоў Германія страціла больш за 62 чалавек, а страты ў пераліку на кожную тысячу жыхароў Германіі склалі больш за 15 чалавек[1].
Румынія правіць
Румынія страціла амаль 7 % усяго свайго насельніцтва.
З пачатку сусветнай вайны ўрад Румыніі заняў пазіцыю «узброеннага чакання». У палітычных і ваенных колах ваюючых краін панавала меркаванне, што ўступленне ў вайну малых дзяржаў зможа істотна змяніць ход падзей. Таму Антанта на працягу доўгага часу спрабавала перацягнуць Румынію на свой бок.
Уступленне Румыніі ў жніўні 1916 у вайну на баку Расіі і Антанты не ўзмацніў, а, наадварот, аслабіла антыгерманскую кааліцыю. Хоць колькасць румынскай арміі дасягала 650 тысяч, гэтая лічба наўрад ці адлюстроўвала рэальную баяздольнасць. Стан інфраструктуры быў вельмі нізкім, і траціна арміі была вымушана несці службу ў тыле, каб забяспечыць хоць нейкае забеспячэнне баявых часцей. Такім чынам, Румынія змагла накіраваць на фронт ўсяго 23 дывізіі. Румынская армія праявіла сябе як вельмі слабая саюзніца, што вымусіла Расію накіраваць значныя сілы ёй на дапамогу. Нягледзячы на гэта, аўстра-германскім войскам удалося ўжо да канца 1916 года акупаваць большую частку румынскай тэрыторыі і авалодаць сталіцай Румыніі — Бухарэстам. Перад тварам катастрофы генерал Аляксееў накіраваў падмацаванни, каб перашкодзіць наступу Макензена на паўднёвы захад Расіі.
І да лета 1917 года румынская армія была ўжо значна лепш навучаная і абсталявана, чым у 1916 годзе, да чаго дадалася рашучасць у войсках не ўпусціць «апошні шанец» для захавання румынскай дзяржаўнасці. Наступленне аўстра-германскіх войскаў пад камандаваннем Макензена ўдалося спыніць ў бітве пры Мэрэшэшці. Лічыцца, што выяўлены там гераізм румынскіх салдат фактычна выратаваў Румынію ад вываду з вайны, тым больш што рускія часці ў гэтых ваенных дзеяннях былі даволі пасіўныя з-за ўсё ўзмацняўшагася раскладання рускай арміі[2]. Да 8 верасня фронт канчаткова стабілізаваўся, і гэта былі апошнія актыўныя баявыя дзеянні на Усходнім фронце ў 1917 годзе.
Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі Расія выйшла з вайны, 24 красавіка (7 мая) 1918 года і Румынія апынулася абложаная з усіх бакоў войскамі Цэнтральных дзяржаў. Таму ў канцы года ўрад Румыніі пайшло на заключэнне перамір’я (падпісана ў Факшанах 26 лістапада/9 снежня 1917 года). А пасля Брэсцкага міру сітуацыя для Румыніі ўскладнілася настолькі, што яна вымушана пачаць перамовы аб сепаратным міры, які і быў заключаны 7 мая 1918 года (Бухарэсцкі мірны дагавор).
У самым канцы 1918 года Румынія пры развале Германскай імперыі і Аўстра-Венгрыі зноў ўступіла ў вайну, забяспечыўшы сабе такім чынам у Версальскім дагаворы вялікія тэрытарыяльныя выгады. Аднак самі ваенныя дзеянні былі для Румыніі катастрафічнымі.
Расія правіць
Ніжэй прыводзяцца даныя страт Рускай арміі ў Першай сусветнай вайне паводле розных крыніц (даныя Галоўнага ўпраўлення Генеральнага штаба Рускай арміі ад 3 кастрычніка 1917 года[3]; даныя ЦСУ СССР 1925 года[4]; разлікі М. М. Галавіна, апублікаваныя ў 1939 годзе[5]).
| Крыніца | Загінула салдат і афіцэраў | Паранена салдат і афіцэраў | Палонныя салдаты і афіцэры |
|---|---|---|---|
| даныя ГУ Генеральнага штаба 3.X. 1917 | 511 068 забітых і 264 301 зніклых без вестак, усяго = 775 369 | 3 223 508[Заўв. 1] | 4 043 548 |
| даныя ЦСУ СССР, 1925 г. | 626 440[Заўв. 2] забітых і 228 828 зніклых без вестак, усяго = 855 268 | 2 754 202[Заўв. 3] | 3 409 443 |
| разлікі М. М. Галавіна, 1939 г. | 1 300 000[Заўв. 4] | 3 850 000[Заўв. 5] | 2 417 000 |
Па дадзеных заходніх крыніц, да моманту выхаду з вайны агульныя страты Рускай імператарскай арміі склалі 1,7 мільёна забітымі і памерлымі ад ран; 4,95 мільёна параненымі і 2,5 мільёна ваеннапалоннымі[6]
Гісторык Ваўкоў прывёў даныя, што доля мабілізаваных у Расіі да агульнай колькасці мужчын ва ўзросце 15—49 гадоў склала 39 %, пры гэтым на кожную тысячу мабілізаваных прыйшлося 115 забітых і памерлых, адпаведна на кожную тысячу мужчын ва ўзросце 15—49 гадоў Расія страціла 45 чалавек, а страты ў пераліку на кожную тысячу жыхароў Расіі склалі 11 чалавек.
Хоць і адносныя страты, і эканамічныя і ўнутраныя праблемы іншых ваюючых краін былі цяжэй, чым у Расіі[1][7][8], Расія пасля 1917 года панесла велізарныя страты, якія не былі кампенсавныя ў канцы вайны (хоць чалавечыя страты, у любым выпадку, кампенсаваць было немагчыма), паколькі Расія, хоць і ваявала тры гады на баку выйграўшай ў выніку вайну Антанты, але ў пачатку 1918 года бальшавіцкі ўрад падпісаў сепаратны мір на ўмовах Цэнтральных дзяржаў. У прыватнасці, паводле мірнай дамовы, Расія павінна была выплачваць Германіі рэпарацыі. Пасля паразы Германіі ў вайне на адабраных ад Расіі тэрыторыях былі ўтвораны незалежныя дзяржавы пры падтрымцы Антанты.
Сербія правіць
Найбольш катастрафічныя страты Першай сусветнай вайны былі для Сербіі. Сербская армія на працягу года, нягледзячы на востры дэфіцыт абмундзіравання і боепрыпасаў, стрымлівала праўзыходзячыя аўстрыйскія войскі, не даючы ім заняць тэрыторыю краіны. Пасля ўступлення ў вайну Балгарыі лёс Сербіі апынуўся вырашаным — яе тэрыторыя была акупаваная, а рэшткі сербскай арміі адступілі ў Грэцыю. У выніку масавага голаду, эпідэмій брушнога тыфа і грыпу, рэпрэсій з боку акупацыйных уладаў загінулі больш 467 тысяч сербаў (10 % усяго насельніцтва). Сербская армія страціла забітымі амаль чвэрць усіх мабілізаваных і скарацілася за чатыры гады вайны з 400 да 100 тысяч чалавек. Усяго Сербія за чатыры гады страціла шостую частку насельніцтва, вайна пакінула ў краіне больш за 100 тысяч інвалідаў і 500 тысяч дзяцей-сірот. Наступствы той дэмаграфічнай катастрофы адчуваюцца да гэтага часу.
Францыя правіць
Страты Францыі склалі 306 000 забітых у 1914 годзе, 334 000 у 1915-м, 217 000 у 1916-м, 121 000 у 1917 годзе, у цэлым амаль 1 млн загінулых сярод 19 млн мужчынскага насельніцтва Францыі. Французская пяхота страціла 22 % свайго баявога складу. Найбольшыя страты — каля 30 % — панесла самая маладая ўзроставая група салдат 18—25 гадоў. Многія з загінулых не паспелі ажаніцца, і немалая колькасць маладых францужанак страціла шанец выйсці замуж. Не ў лепшым становішчы апынуліся і 630 000 удоў. У 1921 годзе ў Францыі на кожных 9 мужчын 20—39 гадоў даводзілася 11 жанчын. 2 800 000 французаў атрымалі раненні, з іх 800 000 цяжкія. Многія з тых, што атрымалі калецтвы, вярнуўшыся з фронту, аддалі перавагу пасяліцца ў дамах інвалідаў або ў спецыяльна пабудаваных пасёлках. Эканоміка Францыі панесла сур’ёзныя страты 11,2 млрд. даляраў (больш за 19 % да народнага багацця). Гісторык Ваўкоў прывёў даныя, што доля мабілізаваных Францыі да агульнай колькасці мужчын ва ўзросце 15—49 гадоў склала 79 %, пры гэтым на кожную тысячу мабілізаваных прыйшлося 168 забітых і памерлых, адпаведна на кожную тысячу мужчын ва ўзросце 15—49 гадоў Францыя страціла 133 чалавекі, а страты ў пераліку на кожную тысячу жыхароў Францыі склалі 34 чалавекі.
Асманская Імперыя правіць
Грунтуючыся на аналізе дадзеных Асманскага архіва, Эдвард Эрыксан ацаніў страты Асманскай арміі ў даследаванні Загадана памерці: гісторыя Асманскай арміі ў Першай сусветнай вайне. Па яго падліках агульная колькасць загінулых склала 771 844 чалавек (з іх 243 598 забітых, 61 487 зніклых без вестак і 466 759 выпадкаў смерці з-за хвароб). Колькасць параненых склала 763 753 чалавека і ваеннапалонных — 145 104 чалавекі.[9]
Даныя пра насельніцтва, прызыў і страты правіць
| Ваюючыя краіны | Насельніцтва (на 1914 год) | Мабілізавана салдат | Загінула салдат (усе прычыны) | Паранена салдат | Палонныя салдаты | Страты мірных жыхароў |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Расійская імперыя | 175 137 800 | 15 378 000 | 2 254 369 | 3 749 000 | 3 342 900 | 1 070 000 |
| Францыя | 39 601 509 | 6 800 000 | 1 293 464 | 2 800 000 | 506 000 | 160 000 |
| Вялікабрытанія | 46 037 900 | 4 970 902 | 887 858 | 1 662 625 | 170 389 | 3000 |
| Італія | 35 597 800 | 5 903 140 | 462 391 | 953 886 | 569 000 | 80 000 |
| Грэцыя | 5 463 000 | 353 000 | 26 620 | 21 000 | 16 000 | 15 000 |
| Злучаныя Штаты Амерыкі | 99 111 000 | 4 734 991 | 116 708 | 204 002 | 4500 | 757 |
| Бельгія | 7 638 800 | 500 000 | 58 637 | 78 624 | 46 686 | 10 000 |
| Румынія | 7 560 000 | 1 234 000 | 219 800 | 200 000 | 240 000 | 270 000 |
| Сербія | 4 428 600 | 707 343 | 127 535 | 133 148 | 152 958 | 340 000 |
| Партугалія | 6 069 900 | 53 000 | 7222 | 13 751 | 12 318 | 923 |
| Брытанская Індыя | 321 800 000 | 1 440 437 | 64 449 | 128 000 | 11 264 | 6 000 000 |
| Японская імперыя | 52 312 100 | 30 000 | 415 | 907 | 3 | |
| Канада | 7 692 800 | 628 964 | 56 639 | 149 732 | 3729 | 3830 |
| Аўстралія | 4 921 800 | 412 953 | 59 330 | 152 171 | 4084 | 6300 |
| Новая Зеландыя | 1 149 200 | 128 525 | 16 711 | 41 317 | 498 | |
| Ньюфаўндленд | 250 000 | 11 922 | 1204 | 2314 | 150 | |
| Паўднёва-Афрыканскі Саюз | 6 465 000 | 136 070 | 7121 | 12 029 | 1538 | |
| Кітайская Рэспубліка | 441 958 000 | 175 000 | 10 000 | 500 | ||
| Чарнагорыя | 440 000 | 60 000 | 13 325 | 10 000 | 8000 | 20 000 |
| Афрыканскія калоніі Францыі | 52 700 000 | 1 394 500 | 115 000 | 266 000 | 51 000 | |
| Карыбы | 21 000 | 1000 | 3000 | |||
| УСЯГО АНТАНТА | 1 315 140 409 | 45 073 747 | 5 614 350 | 10 581 506 | 5 141 017 | 7 980 310 |
| Германская імперыя | 67 790 000 | 13 251 000 | 2 037 000[10] | 2 108 029 | 496 555 | 67 500 |
| Аўстра-Венгрыя | 52 749 900 | 9 000 000 | 1 496 200 | 2 600 000 | 2 220 000 | 420 000 |
| Балгарыя | 4 535 000 | 685 000 | 88 224 | 155 023 | 24 619 | 105 000 |
| Асманская імперыя | 21 373 900 | 2 998 321 | 804 000 | 763 753 | 145 104 | 2 800 000 |
| Афрыканскія калоніі Германіі | 12 300 000 | 14 000 | 31 085 |
720[11] | ||
| УСЯГО ТРАІСТЫ САЮЗ | 158 748 800 | 25 934 321 | 4 452 321 | 7 765 919 | 3 428 832 | 3 460 000 |
| Усяго | 1 473 889 209 | 71 008 068 | 10 066 671 | 18 347 425 | 8 569 849 | 11 440 310 |
Заўвагі правіць
- ↑ з іх цяжка параненых і звольненых са службы 348 508
- ↑ 643 614 разам з памерлымі ад ран (17 174)
- ↑ разам з кантужанымі і атручанымі пры газавых атаках
- ↑ Пры разліках забітых М. М. Галавін зыходзіў з максімальна магчымага вылічанага ім ліку параненых (4 200 000), мяркуючы, што суадносіны колькасці забітых і колькасці параненых у рускай арміі было такім жа, як у Францыі і ў Германіі (прыкладна 1: 3.23), і што ў Рускай арміі колькасць памерлых ад ран было больш, чым у Францыі ці Германіі — хоць на гэты конт ён сам дае і процілеглую статыстыку
- ↑ 4 200 000 параненых, з якіх памерла 350 000 — памерлыя ад ран аднесены М. Галавіным у лік загінулых (1 300 000). У М. М. Галавіна 4 200 000 параненых — гэта таксама разліковыя лічбы
Зноскі
- ↑ а б в г Волков С. В.. Забытая война (руск.). Статья. Сайт историка С. В. Волкова (26 красавіка 2004). Праверана 16 красавіка 2012.
- ↑ Елена Бессчетнова Развал Русской императорской армии в 1917 году(руск.) // СОЦИОЛОГИЧЕСКОЕ ОБОЗРЕНИЕ. — 2018. — Т. 17. — № 2.
- ↑ апублікаваныя: «Труды комиссии по обследованию санитарных последствий войны 1914—1920 гг.» (Изд. Народным комиссариатом здравоохранения.) Вып. I. Стр. 158, 159.
- ↑ Россия в мировой войне 1914—1918 гг. (в цифрах). М.: ЦСУ СССР, военно-статистический отдел, 1925
- ↑ Головин Н. Н. «Военные усилия России в мировой войне» в 2-х томах. Париж, 1939
- ↑ Armed forces mobilized and casualties in World War I // The New Encyclopedia Britannica. 15th edition. Macropaedia. Vol.29. Chicago, 1994. p. 987
- ↑ Всемирная история (Издание в 24 томах. Т. 19. Первая мировая война) / А. Н. Бадак, И. Е. Войнич, Н. М. Волчек и др. М.: Аст, Минск: Харвест, Литература 1997—2001
- ↑ БСЭ М.: Советская энциклопедия. 1969—1978 (статья «Ирландское восстание 1916»).
- ↑ Erickson, Edward J. 2001. p. 211
- ↑ John Ellis, The World War I Databook, Aurum Press, 2001 ISBN 1-85410-766-6 P.269
- ↑ The War Office (1922). Statistics of the Military Effort of the British Empire During the Great War 1914–1920. Reprinted by Naval & Military Press. p. 678. ISBN 978-1-84734-681-0.(Civilians killed by Allied bombing)
Літаратура правіць
- Россия в мировой войне 1914—1918 (в цифрах). ЦСУ. Москва. 1925. Архівавана 24 верасня 2020.
- Головин Н. Н. «Военные усилия России в мировой войне» в 2-х томах. Париж, 1939.
- Киган Джон. Первая мировая война. — М.: АСТ, 2004. — 576 с. — 4 000 экз. — ISBN 5-170-12437-6.
- Всемирная история войн/ Авт.-сост.: А.Г. Мерников, А.А. Спектор. – Мн.: ООО “Харвест”, 2005. -768 с: ил. ISBN 985-13-2607-0.
- Урланис Б. Ц. Войны и народонаселение Европы. — Москва, 1960.
- Эрлихман В. В. Потери народонаселения в XX веке. — М.: Русская панорама, 2004. — 176 с. — (Весь мир). — 1500 экз. — ISBN 5-93165-107-1.
- Мировая война в цифрах. — М.: Военгиз, 1934. — С. 22.
- Уткин А. И. Забытая трагедия. Россия в первой мировой войне. — Смоленск., 2000. — Стр. 27.
- Thomas Mitchell. Casualties and Medical Statistics of the Great War. — L.: Battery Press, 1997. — 382 p. — ISBN 0-898-39263-2.
- Erickson, Edward J. Ordered to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War (англ.). — Santa Barbara, CA: Greenwood, 2001. — ISBN 978-0-313-31516-9.
Спасылкі правіць
- Source List and Detailed Death Tolls for the Twentieth Century Hemoclysm (англ.)
- Scott Manning World War I: Troop Statistics (англ.)
- Robert Wilde Casualties of World War 1 Архівавана 29 студзеня 2009. (англ.)
- First World War deaths (англ.)
- WORLD WAR I. The War to end all Wars 1914-1918 (англ.)