Вікіпедыя

Хіві

Хіві (ням.: Hilfswilliger — ахвочы дапамагчы; Ost-Hilfswilligen — усходнія добраахвотныя памочнікі) — добраахвотныя памочнікі вермахта, набіраліся, у тым ліку прымусова мабілізаваліся, з мясцовага насельніцтва на акупаваных тэрыторыях СССР і савецкіх ваеннапалонных[1]. Спачатку служылі ў дапаможны часцях і падраздзяленнях механікамі, фурманамі, грузчыкамі, сапёрамі, санітарамі, у пахавальных і выратавальных камандах, дастаўлялі на перадавую боепрыпасы і падобнае. Пазней хіві прыцягвалі да непасрэднага ўдзелу ў баявых дзеяннях, ваенных аперацыях і да так званых «карных» акцый[2].

Хіві
ням.: Hilfswilliger
Два савецкія добраахвотнікі з нагруднымі знакамі «За ўдзел у агульных штурмавых атаках» (студзень 1942).
Два савецкія добраахвотнікі з нагруднымі знакамі «За ўдзел у агульных штурмавых атаках» (студзень 1942).
Краіна
Удзел у

Гісторыя фарміравання правіць

Адразу па нападзе Германіі на СССР у розных колах як самой Германіі, так на акупаваных тэрыторыях, сталі выказвацца думкі пра стварэнні нацыянальных воінскіх фарміраванняў з ліку савецкіх грамадзян, а таксама белаэмігрантаў. Нягледзячы, што Гітлер быў супраць прыцягнення гэтых людзей да службы ў арміі, камандаванне вермахта на сваю рызыку пачало іх прыём на службу, спачатку ў дапаможныя падраздзяленні (асабліва як перакладчыкаў і дыверсантаў для закідвання ў тыл савецкіх войск). Некаторыя генералы вырашылі пайсці далей і стварыць з такіх вайскоўцаў дапаможныя падраздзяленні па барацьбе з партызанамі[3].

Кожны полк нямецкай пяхотнай дывізіі да канца лета 41-га меў звыш штату так званы чацвёрты батальён, сфарміраваны з калабарацыяністаў — людзей, які з розных прычын добраахвотна перайшлі на бок вермахта і згадзіліся служыць яго інтарэсам.

Чацвёртыя батальёны кампенсавалі некамплект за кошт таго, што работа тылавых служб была часткова перакладзена на плечы хіві (ням.: hilfswillige) і розных падраздзяленняў, сфарміраваных з палонных чырвонаармейцаў і мясцовага насельніцтва, якое пажадала служыць новаму парадку або вымушанага гэтую службу выконваць з розных прычын…

— Михеенков С. Е. «Дорога смерти. 43-я армия в боях на Варшавском шоссе. Схватка с „Тайфуном“»[4].

Да лістапада 1941 года ў групе армій «Цэнтр» баявыя страты склалі да 20 % асабовага складу. У гэтых умовах камандаванне пайшло на стварэнне шасці ўзброеных батальёнаў «хіві», названых «усходнімі фарміраваннямі». Тым часам камандаванне групы армій «Поўдзень» стварае ў сябе з савецкіх ваеннапалонных «казачыя сотні».

10 лютага 1942 года Гітлер зноў выдае загад пра забарону далейшай працы ў гэтым кірунку, і зноў генералітэт загад парушае. Галоўнае камандаванне сухапутных войск вермахта загадвае замяняць у тыле «усходнімі добраахвотнікамі» часці, якія адпраўляюцца на фронт.

Вытрымка з загаду нямецкай 6-й арміі ад 28.10.1942[5]:

NARA T-312 R-1453 F-0894

Дадатак да загаду арміі Ia-Nr.4206/42 ад 28.10.1942

…7) Замена нямецкіх салдат рускімі добраахвотнымі памочнікамі ў дывізіях і іншых сухапутных часцях.

Замяніць нямецкіх салдат і выкарыстоўваць рускіх добраахвотных памочнікаў:

Ва ўсіх падраздзяленнях, уключаючы роты і батарэі — кіроўцаў, памочнікаў кіроўцаў, фурманаў на павозках, дапаможных рабочых, тэхнічны персанал, працоўны персанал у будаўнічых і забеспячэнскіх падраздзяленнях;

У кулямётных, пяхотных гармат і супрацьтанкавых ротах — падносчыкаў боепрыпасаў;

У батальённых і палкавых штабах — пераносчыкаў кабелю ў групах сувязі;

У батарэях дывізіённай і палявой артылерыі — 5-х і 6-х нумароў разлікаў, пераносчыкаў кабелю ў групах сувязі;

У сапёрных батальёнах — сапёраў, якія не прымаюць непасрэднага ўдзелу ў баявых дзеяннях;

У батальёнах сувязі і змешаных групах сувязі.

У будаўнічых падраздзяленнях усіх тыпаў артылерыі — пакінуць нямецкі персанал з разліку 1:10;

У падраздзяленнях забеспячэння мяркуецца пакінуць толькі наглядны персанал і неабходных тэхнічных спецыялістаў.

Да кастрычніка 1943 года налічвалася 600 000 «хіві», уключаных у штаты нямецкіх пяхотных дывізій у колькасці 15-20 % ад агульнай колькасці асабістага складу. Пры гэтым у некаторых падраздзяленнях іх колькасць была большай. Як пісаў у сваіх успамінах камандзір аднаго з танкавых батальёнаў вермахта, сорак працэнтаў асабовага складу яго батальёна складалі «хіві». У танкавыя экіпажы іх не ўключалі, але давяралі ім дастаўку боепрыпасаў, падвоз паліва, рамонтныя працы. «Хіві» таксама папаўнялі страты ў баявых падраздзяленнях. Напрыклад, у 1944 годзе ў некаторых сапёрных ротах, колькасцю ў сто чалавек, толькі дзесяць салдат былі немцамі[6].

Уніформа правіць

Спачатку хіві насілі форму РСЧА, але без савецкіх знакаў адрознення. Паступова іх абмундзіраванне замянілі на нямецкую ўніформу, але з адмысловымі «усходнімі» знакамі адрознення[7]. Часам пра належнасці хіві да вермахта сведчыла толькі нарукаўная павязка з надпісам «Im Dienst der Deutschen Wehrmacht». Падобныя нарукаўныя павязкі па-над уніформай, толькі з надпісам «Deutsche Wehrmacht», насіў нямецкі жаночы дапаможны персанал вермахта.

Кожны хіві атрымліваў поўны харчовы паёк нямецкага салдата, а пасля двух месяцаў выпрабавальнага тэрміну і залічэння «добраахвотнікам дапаможнай службы» — таксама грашовае ўтрыманне і дадатковае забеспячэнне.

  •  
    Нарукаўная павязка хіві
  •  
    Дакументы хіві Аляксандра Капітонава. Пазначана пасада Kraftfahrer (шафёр).
  •  
    Службовая кніжка хіві Барыса Селіверстава
  •  
    Адпускное пасведчанне хіві Сцяпана Арла ад 24.12.1942 года.

Дзеянні на фронце правіць

Антыпартызанскія дзеянні правіць

 
Хіві — удзельнікі антыпартызанскага фарміравання. Фота зроблена ў раёне Дзям’янск-Холм у 1942 годзе. Подпіс на фота: ням.: Partisanenjäger / Meine Kameraden — паляўнічыя на партызан / мае таварышы.

Колькасць усходніх батальёнаў і роты, па меры росту актыўнасці партызан, павялічваліся, яны актыўней выкарыстоўваліся ў антыпартызанскіх акцыях. У чэрвені 1942 года пры штабах дывізій з’явіліся антыпартызанскія роты з ліку савецкіх «хіві»[7]. Каманды дапаможнай паліцыі (ням.: Hilfspolizei) зводзіліся ў роты і батальёны, атрымлівалі нямецкае абмундзіраванне і трафейнае ўзбраенне і, прайшоўшы падрыхтоўку пад кіраўніцтвам нямецкіх афіцэраў, ператвараліся ў паўнавартасныя часці, якія выконвалі розныя задачы, ад аховы аб’ектаў да карных аперацый у партызанскіх раёнах. За гэтымі часцямі замацавалася назва «усходніх батальёнаў» і «усходніх рот»[7].

У адпаведнасці з дырэктывай, падпісанай начальнікам Генеральнага штаба германскіх сухапутных войск Ф. Гальдэрам 16 жніўня 1942 года, усе падраздзяленні і часці, сфарміраваныя з савецкіх грамадзян, сталі называцца «усходнімі войскамі», а іх вайскоўцы — добраахвотнікамі. У дырэктыве вылучана чатыры групы «хіві»:

  • савецкія ваеннапалонныя і мясцовае цывільнае насельніцтва, якія служылі ў германскіх страявых і тылавых частках;
  • паліцэйскія каманды (шутцманшафтэн — Schutzmannschaften) — дапаможная паліцыя нямецкага ваеннага і грамадзянскага кіравання на акупаванай тэрыторыі;
  • ахоўныя часці (зіхерунгсфербендэ — Sicherungsverbände) — часці і падраздзяленні, прызначаныя для барацьбы з партызанамі і аховы аб’ектаў тылу;
  • баявыя часткі (кампфербендэ — Kampfverbände) — фарміравання, якія павінны весці баявыя дзеянні на фронце[8].

Агульная колькасць хіві правіць

Адной з таямніц савецкай ідэалогіі пасляваеннага часу было працяглае замоўчванне маштабаў удзелу савецкіх грамадзян у ваенным канфлікце на баку Трэцяга Рэйха. За кароткі тэрмін вермахт створаны шматлікія нацыянальныя легіёны са славянскіх, каўказскіх, балтыйскіх, сярэднеазіяцкіх народаў і асобныя рускія казачыя ваенныя часці. З 1941 года па меры прасоўвання вермахта колькасць «добраахвотных памочнікаў» бесперапынна ўзрастала. Ужо ў красавіку 1942 года іх было 200 000 чалавек, а ў ліпені 1943 — ужо 600 000. Для кіравання гэтымі людзьмі быў створаны спецыяльны пост «генерал-інспектара ўсходніх войск». З кастрычніка 1943 года яны былі ўключаны ў стандартны штат нямецкай пяхотнай дывізіі: колькасць асабістага складу нямецкай пяхотнай дывізіі па штатах ад 2 кастрычніка 1943 года складала «10 708 чалавек і 2 005 чалавек вольнанаёмных (дапаможны працоўны персанал)», адносна сітуацыі на Усходнім фронце, пад вольнанаёмным дапаможным рабочым персаналам, некаторыя даследчыкі сёння маюць на ўвазе менавіта «хіві».

Штаты пяхотнай дывізіі, вызначаныя з 2 кастрычніка 1942 года, прадугледжвалі наяўнасць 2  005 «вольнанаёмных» на 10 708 чалавек нямецкага асабістага складу, то-бок каля 19 % агульнай колькасці. У групе армій «Поўнач» атрады «хіві» былі вядомы як «мясцовыя баявыя злучэнні» (ням.: Einwohnerkampfverbande), у групе армій «Цэнтр» — як «служба парадку» (ням.: Ordnungsdienst), у групе армій «Поўдзень» — як «дапаможныя ахоўныя часці» (ням.: Hilfswachmannschaften)[9]. На люты 1943 года колькасць гэтых фарміраванняў складала 60-70 тысяч чалавек[10].

Сярод даследчыкаў праблемы няма адзінага меркавання пра колькасці савецкіх грамадзян, якія паступілі на службу да праціўніка. Часта ў гэтых падліках няма звестак менавіта пра шматлікіх «хіві» і дапаможнай паліцыі. Агулам на тэрыторыях, акупаваных Трэцім Рэйхам і яго саюзнікамі, апынулася каля 70 мільёнаў савецкіх грамадзян[11]. У часцях Вермахт з 1940 да 1945 год служыла да 1,5 мільёна грамадзян СССР[12][13][14] (толькі ў 1944 годзе да 1 мільёна[11]:20), яшчэ каля 3 мільёнаў знаходзілася ў Трэцім Рэйху на прымусовых работах як остарбайтэры[11]:20.

Паводле даных нямецкага камандавання і ацэнак шэрагу расійскіх гісторыкаў, агульная колькасць прадстаўнікоў народаў СССР, якія ўваходзілі ва ўзброеныя фарміравання на баку Германіі (вермахт, войскі СС, паліцыя), складала: рускія — больш за 300 тыс., украінцы — 250 тыс., беларусы — 70 тыс., казакі — 70 тыс., латышы — 150 тыс., эстонцы — 90 тыс., літоўцы — 50 тыс., народы Сярэдняй Азіі — каля 70 тыс., азербайджанцы — да 40 тыс., народы Паўночнага Каўказа — да 30 тыс., грузіны — 25 тыс., армяне — 20 тыс., волжскія татары — 12,5 тыс., крымскія татары — 10 тыс., калмыкі — 7 тыс. чалавек (агулам каля 1 млн 200 тыс. чалавек)[15][16].

Па даных К. Аляксандрава, ваенную службу на баку Германіі ў 1941—1945 гадах неслі прыкладна 1,24 млн грамадзян СССР: 400 тыс. рускіх (у тым ліку 80 тыс. у казачых фарміраваннях), 250 тыс. украінцаў, 180 тыс. прадстаўнікоў народаў Сярэдняй Азіі, 90 тыс. латышоў, 70 тыс. эстонцаў, 40 тыс. прадстаўнікоў народаў Паволжа, 38,5 тыс. азербайджанцаў, 37 тыс. літоўцаў, 28 тыс. прадстаўнікоў народаў Паўночнага Каўказа, 20 тыс. беларусаў, 20 тыс. грузін, 20 тыс. крымскіх татараў, 20 тыс. расійскіх немцы і фольксдойчэ, 18 тыс. калмыкаў, 4,5 тыс. інгерманландцаў (пераважна ў фінскай арміі); няма дакладных даных пра колькасць малдаван.

Станам на люты 1945 года колькасць «хіві» складала 600 000 чалавек у сухапутных войсках, ад 50-60 тысяч у люфтвафэ і 15 тысяч чалавек у крыгсмарыне[17].

Каля траціны з гэтай колькасці — баявыя злучэнні і часці, якія змагаліся на франтах Другой сусветнай вайны супраць армій антыгітлераўскай кааліцыі і на акупаваных тэрыторыях супраць партызан. Да іх належаць фарміраванні ўсходніх войск вермахта, войск СС і паліцыі, а таксама германскіх спецслужбаў — абвера і СД. Астатнія гэта «добраахвотнікі дапаможнай службы» («хіві»), асабісты склад так званай індывідуальнай службы дапаможнай паліцыі і атрадаў мясцовай самаабароны. Гэтыя катэгорыі часткова таксама прымалі ўдзел у баявых дзеяннях і выкарыстоўваліся для папаўнення баявых часцей і злучэнняў. Максімальная адначасовая колькасць усіх катэгорый дасягала 800—900 тыс. чалавек[18].

Варта тлумачыць, што некаторая частка гэтых асоб сталі грамадзянамі СССР толькі ў 1939—1940 гадах (балтыйскія народы, жыхары Заходняй Беларусі і Украіны, Малдовы)[19].

РВА правіць

 
Вайскоўцы РВА на прывале, Аўстрыя (восень, 1943).
Асноўны артыкул: Руская вызваленчая армія

На Заходнім фронце батальёны і палкі ўключаліся ў склад нямецкіх часцей і злучэнняў[20].

Немцы вялі актыўную прапаганду, што ўсе хіві, у выпадку вяртання ў СССР, будуць рэпрэсаваны. Пра гэта казалі на допытах былыя вайскоўцы ўсходніх легіёнаў, гэта ж неаднаразова адзначалася ў шматлікіх дакладах паліторганаў усіх рангаў, якія аналізавалі праблему так званых уласаўцаў[21].

Напрыклад, начальнік палітупраўлення Варонежскага фронту генерал С. С. Шацілаў у чэрвені 1943 года пісаў, што «стойкасць войск РВА на фронце будзе абумоўлівацца тым страхам, які адчуваюць салдаты перад пакараннем за здраду Радзіме»[22]. І хоць гэтая акалічнасць улічвалася ў працы савецкай прапаганды на адпаведную аўдыторыю, уласаўцы і хіві не верылі ніякім абяцанням савецкіх уладаў.

Пасляваенны лёс правіць

Людзі, якія служылі «добраахвотнымі памочнікамі», былі прызнаны здраднікамі Радзімы. Частка з іх у СССР прайшла праз лагеры і ссылкі.

У кнізе Іаахіма Гофмана рэдактар С. І. Драбязко дае наступную інфармацыю: з 238 тысяч «уласаўцаў» (да якіх залічалі не толькі салдат і афіцэраў РВА, але і вайскоўцы казачых часцей і ўсходніх легіёнаў), перададзеных у распараджэнне НКУС да 1 сакавіка 1946 года, 148 тысяч (больш за палову) атрымалі па 6 гадоў спецпасялення.

Гл. таксама правіць

Крыніцы правіць

  1. ↑ Elizabeth M.F. Grasmeder. Leaning on Legionnaires: Why Modern States Recruit Foreign Soldiers(нявызн.). https://direct.mit.edu/isec/article/46/1/147/102854/Leaning-on-Legionnaires-Why-Modern-States-Recruit. International Security (30 ліпеня 2021). Архівавана з першакрыніцы 13 жніўня 2021. Праверана 30 ліпеня 2021.
  2. ↑ Чуев С. «Хиви» и восточные роты // Проклятые солдаты : Предатели на стороне III рейха. — М.: Яуза; Эксмо, 2004. — 574 с. — (Тайны III Рейха). — 5 100 экз. — ISBN 5-699-05970-9.
  3. ↑ Романько О. В. Мусульманские легионы третьего рейха: мусульманские добровольческие формирования в германских вооружённых силах (1939—1945). Симферополь, 2000. С. 5
  4. ↑ Михеенков 2013, с. 24.
  5. ↑ Журнал боевых действий 6-й армии. 28 октября. Архівавана з першакрыніцы 16 мая 2021. Праверана 24 студзеня 2020.
  6. ↑ Хиви — добровольные помощники вермахта. Архівавана з першакрыніцы 24 чэрвеня 2021. Праверана 24 чэрвеня 2021.
  7. ↑ а б в Дробязко С. И., Каращук А. Русская Освободительная Армия. — М.: Эксмо, 2004. — С. 7.
  8. ↑ Muller-Hillebrand B. Das Heer. 1933—1945. — Frankfurt/M, 1966. — Bd. 3. — S. 135.
  9. ↑ Вспомогательная полиция в зоне военного управления. Архівавана з першакрыніцы 12 сакавіка 2001. Праверана 31 кастрычніка 2007.
  10. ↑ Дробязко С. И., Каращук А. Русская Освободительная Армия. — М.: Эксмо, 2004. — С. 3.
  11. ↑ а б в Андреева Екатерина. Генерал Власов и Русское освободительное движение = Vlasov and the Russian Liberation Movement (англ.). — 1-е. — Cambridge: Cambridge University Press, 1987. — 370 p. — ISBN 1-870128710.
  12. ↑ Великая Отечественная война / Под ред. Золотарев В. А., Севостьянов Г. Н. и др. — Книга 4: Народ и война.[удакладніць]
  13. ↑ Раманичев Н. М. Сотрудничество с врагом. — М.: «Наука», 1999. — 366 с. — С. 154.
  14. ↑ Цыганок А. Русский коллаборационизм в ВОВ. «Личные деньги». Дата публикации 2009-02-09.
  15. ↑ Гареев М. А. О цифрах старых и новых // «Военно-исторический журнал» — 1991. — № 4. — С. 49.
  16. ↑ Кирсанов Н. А., Дробязко С. И. Великая Отечественная война 1941−1945 гг.: национальные и добровольческие формирования по разные стороны фронта // «Отечественная история» — 2001. — № 6. — С. 68.(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 28 верасня 2013. Праверана 22 верасня 2013.
  17. ↑ Добровольцы вспомогательной службы («хиви»). Архівавана з першакрыніцы 23 чэрвеня 2007. Праверана 24 мая 2007.
  18. ↑ Дробязко С. И. Под знамёнами врага : Антисоветские формирования в составе германских вооружённых сил 1941—1945 гг. — М.: Эксмо, 2004. — С. 339.
  19. ↑ Невзоров Б., Абатуров В., Морозов М., Липатов С., Исаев А.. «Белые пятна» военной истории. РИА-Новости (5 мая 2008). Архівавана з першакрыніцы 4 чэрвеня 2012. Праверана 17 сакавіка 2012.
  20. ↑ Восточные батальоны, казаки и хиви во Франции | "ПАРИЖ и РУССКАЯ ФРАНЦИЯ" — история, музеи, замки, курорты, экскурсии…. www.33gid.ru. Архівавана з першакрыніцы 25 чэрвеня 2016. Праверана 22 мая 2016.
  21. ↑ ЦАМО. Ф. 32. Оп. 11306. Д. 231. Л. 356, 358, 361; Д. 772. Л. 134; Ф. 208. Оп. 2526. Д. 5а. Л. 443—448; Ф. 326. Оп. 2676. Д. 348. Л. 4—5; Ф. 2. Оп. 176495. Д. 378, Л. 76.
  22. ↑ Звягинцев В. Е. Часть 13. Плата за предательство : Ворона приказано ликвидировать // Война на весах Фемиды: война 1941-1945 гг. в материалах следственно-судебных дел. — Терра, 2006. — С. 594. — 766 с. — (Двуликая Клио — версии и факты). — ISBN 9785275013092.

Літаратура правіць

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Хіві&oldid=4740093"