Югаслаўская народная армія

Югаслаўская народная армія або ЮНА сербахарв.: Jugoslovenska narodna armija, ЈNА) — узброеныя сілы Сацыялістычнай Федэратыўнай Рэспублікі Югаславія.

Југословенска народна армија
Jugoslovenska narodna armija
Югаслаўская народная армія
Эмблема ЮНА
Гады існавання 22 снежня 1951 - 20 мая 1992
Краіна  Югаславія
Падпарадкаванне Міністэрства абароны СФР Югаславіі
Уваходзіць у Узброеныя сілы Югаславіі
Тып Узброеныя сілы
Складаецца з
Удзел у Дзесяцідзённая вайна
Вайна ў Харватыі
Баснійская вайна
Вядомыя камандзіры Yugoslavia's head of state[d]

Гісторыя правіць

Заснаванне правіць

Падчас Другой сусветнай вайны 21 снежня 1941, у дзень нараджэння Сталіна, у горадзе Руда была створана Першая пралетарская народна-вызваленчая ўдарная брыгада Народна-вызваленчых войскаў Югаславіі (сербахарв.: НОВЈ). У канцы Другой сусветнай вайны (1945) узброеныя сілы атрымалі назву Югаслаўская армія (сербахарв.: Југословенска армија, ЈА). Канчатковую назву Югаслаўская народная армія атрымала ў снежні 1951 года.

Рэфармаванне перад распадам Югаславіі правіць

У 1987 са скрыпам стартавала ваенная рэформа, закліканая рэарганізаваць армію, павысіць яе камандны і тэхнічны ўзровень. Колькасць арміі была скарочана да 180 000 чалавек. Пры гэтым шмат састарэлага ўзбраення трапіла ў рэзерв, а значыць, у распараджэнне ТА рэспублік. Армія пачала перагрупоўку сіл. У сувязі са скарачэннем колькасці адбывалася перафармаванне вайсковых злучэнняў. Так, замест дывізіі самай буйной вайсковай адзінкай станавілася брыгада, якая забяспечвала вялікую гнуткасць пры баявых дзеяннях. Такая рэарганізацыя цалкам адпавядала абстаноўцы палітычнай разрадкі ў Еўропе. У рамках рэарганізацыі арміі тэрыторыя Югаславіі дзялілася на так званыя ваенныя вобласці: Белград (Усходняя Харватыя, Цэнтральная і Паўночная Сербія з Ваяводзінай, Боснія і Герцагавіна); Заграб (Славенія, паўночная Харватыя); Скоп’е (Македонія, уся паўднёвая Сербія, Чарнагорыя). У 1990 годзе Ваенных абласцей было ўжо пяць.

Можна меркаваць, што падобная рэарганізацыя была разлічана на сцэнарый распаду краіны, аднак пры далейшым аналізе ваеннай рэформы, можна выявіць што гэтыя дзеянні па рэарганізацыі працягваюць ідэю АНА. Доказам гэтаму служаць наступныя факты: захаванне ТО і абарончай дактрыны, будаўніцтва ў Босніі і Герцагавіне адзінага радарнага цэнтра кантролю і назірання "Біхач", буйной авіябазы "Жэлява", частка якой знаходзілася пад зямлёй. Відавочна, што гэта аб'екты, якія прызначаюцца для абароны ад знешняга праціўніка. Немалаважны і наступны факт. Нягледзячы на тое, што ў рэспубліканскіх кіраўнічых структурах, у тым ліку і ў паліцыі адбывалася "нацыянальная чыстка", ЮНА працягвала заставацца вернай прынцыпе "братэрства і адзінства". ЮНА заставалася шматнацыянальнай арміяй, прычым у генералітэце пераважалі харваты. ЮНА, быўшы добра ўзброенай і шматлікай, у сілу сваёй празмернай ідэалагізаванасці і бюракратызацыі не здолела адаптавацца да рэальнай палітычнай абстаноўцы развалу краіны. Відавочна таксама, што мала хто з вышэйшага югаслаўскага кіраўніцтва жадаў гэтай адаптацыі, бо члены прэзідыума СФРЮ і многія іншыя партыйныя кіраўнікі ўжо выношвалі ідэю аддзялення сваіх рэспублік. Югаслаўская Народная Армія станавілася абаронцай дзяржавы, лёс якой быў вырашаны.

Дактрына правіць

ЮНА мела ўнікальную ваенную дактрыну: у выпадку агрэсіі задачай арміі было затрымаць наступ ворага да таго моманту, пакуль не будуць адмабілізаваная і разгорнутыя часткі тэрытарыяльнай абароны (ТА), рэзерву з ліку грамадзянскага насельніцтва. Пасля гэтага ЮНА і ТА павінны былі прыступіць да татальнай партызанскай вайны (т. зв. Агульнанароднай абарона (сербахарв.: Opštenarodna odbrana, ONO)) з мэтай знясілення праўзыходных сіл праціўніка.

У сувязі з інтэрвенцыяй СССР у Чэхаславакію ў 1969 годзе быў прыняты новы закон аб абароне. Прычынай прыняцця закона было рэзкае асуджэнне Югаславіяй інтэрвенцыі і рэзкае пахаладанне адносін СССР і СФРЮ. Так як Югаславія не была членам АВД, з’явілася гіпатэтычная імавернасць інтэрвенцыі войскаў Савецкага Саюза ў Югаславію. Акрамя таго, пагрозай для СФРЮ з’яўляўся магчымы канфлікт паміж краінамі-ўдзельніцамі Варшаўскага дагавору і краінамі НАТА. Югаславія, якая не належыць да ні аднаго з варагуючых лагераў, магла быць разгледжана адным з супрацьлеглых бакоў як плацдарм для вядзення баявых дзеянняў або размяшчэння войскаў, так як краіна займала зручнае стратэгічнае размяшчэнне і займала шырокую плошчу. З прычыны гэтага, ваенныя сілы Югаславіі павінны былі быць гатовыя процістаяць загадзя больш моцнаму суперніку, г. зн. армія Югаславіі павінна была быць гатовая дзейнічаць па сцэнарыю, аналагічным падзеям 1941 г., калі нямецкія войскі ўварваліся на тэрыторыю каралеўства Югаславія.

Паводле Закону аб абароне 1969 ЮНА, атрымлівала ўнікальную структуру ўзброеных сілаў. Новая ваенная дактрына атрымала назву "агульнанароднай абароны" (Општенародна одбрана) АНА. Дактрына прадугледжвала стварэнне агульнаюгаслаўскага супраціўлення агрэсару, г. зн. з’яўлялася працягам слаўных партызанскіх традыцый часоў Другой сусветнай вайны. Пры гэтым на ўзроўні ідэалогіі сувязь паміж АНА і партызанскім рухам усяляк падтрымлівалася ваенным кіраўніцтвам, следствам чаго элементы партызанскай субкультуры трывала ўвайшлі ў вайсковыя традыцыі.

Структура правіць

 
Герб Тэрытарыяльнай Абароны

У склад узброеных сіл СФРЮ ўваходзілі ЮНА і Тэрытарыяльная Абарона (Teritorijalna Obrana). Сама ЮНА дзялілася на роду войскаў, віды войскаў і вайсковыя службы. Выдзелена было 4 віды войскаў: сухапутныя, ВПС, СПА і ВМФ. Родамі войскаў былі: пяхота, артылерыя, артылерыйска-ракетныя падраздзяленні СПА, бранетанкавыя, інжынерныя, супрацьхімічная абарона, сувязь, памежныя адзінкі ЮНА. Да вайсковых службаў адносіліся: тэхнічная, будаўнічая, інтэндантская, служба паведамлення, лётна-тэхнічная, органы бяспекі і ваенная паліцыя, санітарная, ветэрынарная, фінансавая, адміністрацыйная, прававая, геадэзічная, музычная і інфарматыкі. У канцы 80-х гадоў з'явілася авіяцыйная служба дазору, сувязі і навядзення, якая стала пазней родам войскаў. Камплектавалася на аснове ўсеагульнай вайсковай павіннасці. Тэрмін службы складаў 1 год. Тэрмін службы ўключаў у сябе рэкруцкае навучанне, уласна ваенную службу і службу ў рэзервовым складзе. ЮНА прадстаўляла сабой "сумесную ўзброеную сілу ўсіх народаў і народнасцей, усіх працоўных людзей і грамадзян СФРЮ". Паводле Закону аб узброеных сілах 1969 членам УС СФРЮ разглядаўся кожны грамадзянін, які са зброяй у руках ўдзельнічае ў супраціўленні супраць агрэсараў.

Тэрытарыяльная абарона была створана для таго, каб у выпадку прамой ваеннай інтэрвенцыі абцяжарыць далейшае прасоўванне праціўніка, бо велізарная колькасць навучанага да вядзення партызанскіх дзеянняў грамадзянскай насельніцтва, разам з ЮНА, стварала б суперніку вялізныя праблемы. У выпадку вялікай вайны меркавалася мабілізаваць ад 1 да 3 мільёнаў грамадзян у дадатак да 860 тысяч складу ўзброеных сіл. Мабілізаваныя ў тэрытарыяльную абарону павінны былі збірацца ў падраздзяленні, якія ладзіліся б пры прадпрыемствах і ўстановах. ТА мела значнымі запасамі ўзбраення. Яе склады са зброяй існавалі ў многіх населеных пунктах.

Дзеля справядлівасці трэба адзначыць, што ўзбраенне гэта было па большай частцы састарэлым і прадстаўляла сабой узоры часоў Другой сусветнай вайны. Палажэнне аб агульнанароднай абароне СФРЮ 1974 прадугледжвала ўрэгуляванне Закона аб агульнанароднай абароне як Саюзнай Канстытуцыяй, так і Канстытуцыі Рэспублікі. Саюзная Канстытуцыя 1974 у артыкуле 240 пацвярджае тое, што УС СФРЮ складаюцца з ЮНА і ТА "як найлепшай формы арганізацыі ўзброенага агульнанароднага супраціўлення". На падставе артыкула 239 названай Канстытуцыі рэспублікі мелі права самі арганізоўваць тэрытарыяльную абарону і кіраваць ёю. У кожнай рэспубліцы гэты артыкул Канстытуцыі пацвярджаўся артыкулам Канстытуцыі рэспубліканскай. Як у Харватыі артыкул 237 Канстытуцыі СР Харватыі. Варта заўважыць, што сістэма самастойнага рэспубліканскага кіраўніцтва ТА была ўведзена пасля падзей 1971 у Харватыі, калі па сутнасці справы ўспыхнуў этнічны ўзброены канфлікт паміж харватамі і сербамі.

Ваенныя аперацыі правіць

Міратворчыя аперацыі правіць

Святы правіць

Нашчадкі ЮНА правіць

Спасылкі правіць