Саксаул чорны
Саксаул чорны (Haloxylon ammodendron) — від дрэвавай расліны роду саксаул (Haloxylon) падсямейства лебядовыя (Chenopodioideae) сямейства аксамітнікавыя (Amaranthaceae).
| Саксаул чорны | |||||||||||||||||||
 Агульны выгляд дарослага дрэва | |||||||||||||||||||
| Навуковая класіфікацыя | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
прамежныя рангі
| |||||||||||||||||||
| Міжнародная навуковая назва | |||||||||||||||||||
| Сінонімы | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Распаўсюджанне і экалогія правіць
Найбольш тыповыя месцапражыванні — далінападобныя паніжэнні і катлавіны грудкаватых пяскоў, даліны і рэчышча старых рэк. Менш магутнымі кустамі сустракаецца на такырах, такырападобных шэразёмах[3].
У пустыні Каракум звычайнымі спадарожнікамі ў лясах з’яўляюцца Suaeda lipskyi, Bassia odontoptera, Bassia eriantha, Psylliostachys spicata, Arnebia decumbens, мартук (Eremopyrum), каласоўнік дахавы (Bromus tectorum). На супясчана-гліністых саланцаватых і гіпсаносных раўнінах (кырах) у выглядзе хмызняку складае прымешка да Artemisia herba-alba, салянка Рыхтэра (Salsola richteri), Salsola arbuscula, Salsola rigida, Artemisia terrae-albae[4][3].
У пустыні Кызылкум расце разам з Tamarix, Artemisia terrae-albae, Carex physodes, Salsola praecox, Salsola pellucida, Salsola nitraria, Salsola lanata, Horaninovia, Girgensohnia і іншымі[5][3].
Саксаул чорны — гэта адзінае дрэва якое выкарыстоўвае C4-фотасінтэз для звязвання вугляроду.
Батанічнае апісанне правіць
Ствол галінасты і моцна скрыўлены.
Галіны пакрытыя тонкімі доўгімі зялёнымі парасткамі, якія замяняюць лісце. Апошнія зведзены да невялікіх лускавінак.
Кветкі дробныя, непрыкметныя, сядзяць у пазухах лускавінак; яны складаюцца з пяці свабодных лісточкаў калякветніка, пяці тычынак і аднаго песціка з двума-пяццю рыльцамі.
У завязі адна семяпупышка, якая развіваецца ў насеніну са спіральна завітым зародкам.
Значэнне і прымяненне правіць
У свежым выглядзе галінкі не паядаюцца ніводным відам сельскагаспадарчых жывёл. Толькі ўзімку пасля прамярзання аднагадовыя галінкі ахвотна ядуць вярблюды, іх паглынанне спрыяе нажыроўцы. Авечкі і козы ядуць апалыя плады і галінкі толькі позняй восенню і зімой[6][3]<nowiki>. Коні і буйная рагатая жывёла ядуць толькі пры бяскорміцы. Спробы скормлівання авечкам чыста сухіх галінак і галінак з прымешкай такой добрай кармавой травы як Carex arenaria выклікалі ў жывёл жорсткую дыярэю[7].
Амаль круглы год паядаецца Rhombomys opimus. Пачынаючы з верасня да студзеня плады служаць для яе асноўным кормам[8][3].
З попелу зялёных галінак здабывалі соду, колькасць якой звычайна складае да 8 % ад вагі попелу. Попел зялёных галінак ўжываўся пры афарбоўцы пражы для надання трываласці фарбам[3].
Драўніна мае спецыфічны пах, надзвычай цяжкая і трывалая, але крохкая, не падыходзіць на вырабы, але дае вельмі добрае паліва. Паліва па сваёй цеплатворнасці пераўзыходзіць дуб і бярозу і трохі саступае лепшаму каменнаму вуглю. У попеле змяшчаецца паташ прыдатны для варэння мыла[7].
Шырока выкарыстоўваецца як пескаахоўная загарода для дарог і берагоў вадаёмаў.
Таксанамія правіць
Сінонімы правіць
Па дадзеных The Plant List на 2019 год, у сінаніміку віду ўваходзяць[9]:
Зноскі правіць
- ↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
- ↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
- ↑ а б в г д е Ларин, Ларина 1951.
- ↑ Нечаева Н. Т., Мордвинов Н. А., Мосолов И. А. Пастбища Кара-Кумов в их использование. — Ашхабад: ТуркменФАН, 1943. — 1 000 экз.
- ↑ Муравлянский К. Д. Кормовые ресурсы Кара-Калпакских Кзыл-Кумов (руск.). — 1936.
- ↑ Юнатов А. А. К вопросу о зимнем использовании пастбищ в Гобийской части МНР. — 1947. — Т. 2.
- ↑ а б Павлов 1947.
- ↑ Стальмакова В. А. О сельскохозяйственном значении большой песчанки (Rymbomys opimus). — 1942. — (Труды Туркменского флиала АН СССР, в. 2).
- ↑ Haloxylon ammodendron (C.A.Mey.) Bunge ex Fenzl is an accepted name (англ.). The Plant List (2019). Version 1. Published on the Internet; http://www.theplantlist.org/. Royal Botanic Gardens, Kew and Missouri Botanical Garden (27 красавіка 2010). Архівавана з першакрыніцы 30 мая 2020. Праверана 25 кастрычніка 2013.
Літаратура правіць
- Ларин И. В., Ларина В. К. Кормовые растения сенокосов и пастбищ СССР : в 3 т. / под ред. И. В. Ларина. — М. ; Л. : Сельхозгиз, 1951. — Т. 2 : Двудольные (Хлорантовые — Бобовые). — С. 274—275. — 948 с. — 10 000 экз.
- Павлов Н. В. Haloxyn aphyllum — саксаул чёрный // Растительное сырье Казахстана / под ред. В. Л. Комарова. — М. Л.: АН СССР, 1947. — С. 209—211. — 551 с. — 2 000 экз. Архівавана 9 красавіка 2022.
- Саксаул // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
Спасылкі правіць
- Саксаул чорны: інфармацыя на сайце GRIN(англ.) (Праверана 23 студзеня 2010)
- Саксаул чорны: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.) (Праверана 25 кастрычніка 2013)