Бадзяк
Бадзя́к[3], Чартапалох[4] (Círsium) — род шматгадовых, або двугадовых травяністых раслін з сямейства астравых.
| Бадзяк | |||||||||||||||||
 Бадзяк разналісты (Cirsium heterophyllum) — тыпавы від роду Бадзяк. | |||||||||||||||||
| Навуковая класіфікацыя | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
прамежныя рангі
| |||||||||||||||||
| Міжнародная навуковая назва | |||||||||||||||||
|
Cirsium Mill., 1754 | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Батанічнае апісанне
правіцьШмат- або двухгадовыя травяністыя, пераважна калючыя расліны з чаргаваным глыбакаперыстараздзельным або суцэльным лісцем без прылісткаў. Кветкі трубчастыя, кветкавыя кошыкі шматкветныя, паніклыя ці прамастойныя. Лісцікі абгорткі лінейныя і лінейна-ланцэтныя, на канцы з шыпаватай калючкай. Кветаложа ўсаджана доўгімі шчацінкамі. Кветкі двух-, радзей аднаполыя, трубчастыя, рознага колеру. Плод — голая сціснутая сямянка з чубком.
Арэал
правіцьРод аб'ядноўвае, па розных дадзеных, ад больш чым 200 да 484 відаў з Паўночнага паўшар'я.
Віды
правіцьПаводле базы даных The Plant List, род уключае 481 від[5]. Некаторыя з іх:
- Cirsium acaule (L.) Weber ex F.H.Wigg.
- Cirsium adjaricum Sommier & Levier
- Cirsium aduncum Fisch. & C.A.Mey. ex DC.
- Cirsium aggregatum Ledeb.
- Cirsium alatum (S.G.Gmel.) Bobrov
- Cirsium albertii Regel & Schmalh.
- Cirsium albowianum Sommier & Levier
- Cirsium arachnoideum (M.Bieb.) M.Bieb.
- Cirsium argillosum Petrov ex Kharadze
- Cirsium arvense (L.) Scop. — Бадзяк палявы, ці Чартапалох, ці Чортавы пажуры, ці Асот, ці Асот палявы, ці Булдоўнік, ці Дзядоўнік, ці Старожнік
- Cirsium badakhschanicum Kharadze
- Cirsium balkharicum Kharadze
- Cirsium bornmuelleri Sint. ex Bornm.
- Cirsium bracteosum DC.
- Cirsium brevipapposum Czerniak.
- Cirsium buschianum Kharadze
- Cirsium canum (L.) All.
- Cirsium caput-medusae Sommier & Levier
- Cirsium caucasicum Petr.
- Cirsium cephalotes Boiss.
- Cirsium charkeviczii Barkalov
- Cirsium chlorocomos Sommier & Levier
- Cirsium ciliatum (Murray) Moench
- Cirsium coryletorum Kom.
- Cirsium czerkessicum Kharadze
- Cirsium daghestanicum Kharadze
- Cirsium dealbatum M.Bieb.
- Cirsium decussatum Janka
- Cirsium echinus (M.Bieb.) Hand.-Mazz.
- Cirsium erisithales (Jacq.) Scop. — Бадзяк клейкі
- Cirsium erythrolepis K.Koch
- Cirsium esculentum (Siev.) C.A.Mey.
- Cirsium euxinum Kharadze
- Cirsium fominii Petr.
- Cirsium gagnidzei Kharadze
- Cirsium glabrifolium (C.Winkl.) O.Fedtsch. & B.Fedtsch.
- Cirsium helenioides (L.) Hill
- Cirsium heterophyllum (L.) Hill typus[6] — Бадзяк разналісты
- Cirsium hypoleucum DC.
- Cirsium imereticum Boiss.
- Cirsium isophyllum (Petr.) Grossh.
- Cirsium kamtschaticum Ledeb. ex DC.
- Cirsium komarovii Schischk.
- Cirsium kosmelii (Adams) Fisch. ex Hohen.
- Cirsium lamyroides Tamamsch.
- Cirsium lanceolatum (L.) Hill
- Cirsium laniflorum (M.Bieb.) Fisch.
- Cirsium macrobotrys (K.Koch) Boiss.
- Cirsium macrocephalum C.A.Mey.
- Cirsium oblongifolium K.Koch
- Cirsium obvallatum (M.Bieb.) Fisch.
- Cirsium oleraceum (L.) Scop. — Бадзяк агародны, ці Бадзяга, ці Хробуст, ці Хрыбуст, ці Асот, ці Асот агародны, ці Дзядзівір
- Cirsium osseticum (Adams) Petr.
- Cirsium palustre (L.) Coss. ex Scop. — Бадзяк балотны, ці Дзядоўнік дзікі, ці Дзікі дзядоўнік
- Cirsium pannonicum (L.f.) Link
- Cirsium pectinellum A.Gray
- Cirsium pendulum Fisch. ex DC.
- Cirsium pseudolappaceum Kharadze
- Cirsium pubigerum (Desf.) DC.
- Cirsium rhizocephalum C.A.Mey.
- Cirsium rigidum DC.
- Cirsium rivulare (Jacq.) All. — Бадзяк рачны
- Cirsium roseolum Gorl.
- Cirsium sairamense (C.Winkl.) O.Fedtsch. & B.Fedtsch.
- Cirsium schantarense Trautv. & C.A.Mey.
- Cirsium semenovii Regel
- Cirsium serratuloides (L.) Hill
- Cirsium serrulatum (M.Bieb.) Fisch.
- Cirsium simplex C.A.Mey.
- Cirsium sosnowskyi Kharadze
- Cirsium strigosum (M.Bieb.) Fisch.
- Cirsium svaneticum Sommier & Levier
- Cirsium sychnosanthum Petr.
- Cirsium turkestanicum (Regel) Petr.
- Cirsium ukranicum Besser ex DC.
- Cirsium uliginosum (M.Bieb.) Fisch.
- Cirsium vlassovianum Fisch. ex DC.
- Cirsium vulgare (Savi) Ten. — Бадзяк звычайны, ці Чартапалох, ці Дзядоўнік калючы, ці Дзядоўнік
- Cirsium waldsteinii Rouy
Паводле базы даных The Plant List, від Cirsium setosum (Willd.) Besser прызнаны сінонімам віду Бадзяк палявы (Cirsium arvense (L.) Scop.).
Гібрыды
правіць- Cirsium ×canalense
- Cirsium ×crassum
- Cirsium ×erosum
- Cirsium ×iowense
- Cirsium ×vancouverense
Значэнне і выкарыстанне
правіцьМногія віды — меданосы, лекавыя, кармавыя і дэкаратыўныя расліны. Бадзяк палявы (Cirsium arvense) — злоснае пустазелле. Некаторыя віды ў народзе называюць асотам.
Зноскі
- ↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
- ↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
- ↑ Напісанне Бадзяк у адпаведнасці з БЭ ў 18 тамах., Т.2. Мн., 1996, С.213
- ↑ Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 38. — 160 с. — 2 350 экз.
- ↑ Cirsium (англ.). The Plant List. Version 1.1. (23 кастрычніка 2013). Праверана 18 жніўня 2016.
- ↑ Звесткі пра род Бадзяк у базе даных Index Nominum Genericorum Міжнароднай асацыяцыі па таксанаміі раслін (IATP). (англ.)
Літаратура
правіць- Бадзяк // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 2. — 480 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0061-7 (т. 2).
- Бадзяк // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 1. Ааліты — Гасцінец / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — 575 с., іл. — 10 000 экз. — С. 211.
- Бодяк // Сельскохозяйственный энциклопедический словарь / Редкол.: В. К. Месяц (гл. ред.) и др.. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 54. — 656 с. — 100 000 экз. (руск.)
- Бодяк // Т. 3. Бари — Браслет. — М. : Советская энциклопедия, 1970. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
Спасылкі
правіць- Бадзяк: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)