Вітэльсбахі

Вітэльсбахі (ням.: Wittelsbach) — нямецкі феадальны род, які з канца XII стагоддзя і да канца Першай сусветнай вайны кіраваў Баварыяй, а таксама некаторымі бліжэйшымі землямі. Спрабавалі выводзіць сваё паходжанне ад Луітпольдынгаў.

Вітэльсбахі
ням.: Wittelsbach
Краіна	Баварыя
Родапачынальны дом	Луітпольдынгі
Заснавальнік	Атон I
Апошні кіраўнік	Людвіг III
Цяперашні глава	Франц, герцаг Баварскі
Год заснавання	1180
Зрушэнне	1918
Малодшыя лініі	Пфальц-Цвейбрукенская дынастыя
Тытулы
герцагі і каралі Баварыі курфюрсты Брандэнбурга (1351—1364) графы Галандыі (1353—1417) каралі Даніі (1440—1448), Чэхіі (1619—1620), Швецыі (1654—1741), Грэцыі (1832—1862) імператары Свяшчэннай Рымскай імперыі (1314—1347, 1742—1745)
Медыяфайлы на Вікісховішчы Вітэльсбахі на Радаводзе

Род атрымаў сваю назву ад замка Вітэльсбах, які да пачатку XIII ст. стаяў на рацэ Зале ў Верхняй Баварыі. Першыя Вітэльсбахі былі маркграфамі Мейсенскімі і ландграфамі Цюрынгскімі, пасля падзення Генрыха Льва (1180) замацаваліся ў Баварскім герцагстве. У 1214 г. зацвердзіліся ў Рэйнскім Пфальцы. У другой чвэрці XIV ст. падзяліліся на дзве асноўныя лініі — старэйшую (пфальцграфы Рэйнскія) і малодшую (герцагі Баварскія). Пфальцграфы Рэйнскія ў 1356 г. сталі курфюрстамі. У 1623 г. гэты тытул перайшоў да герцагаў Баварскіх, аднак у 1654 г. ён ізноў вярнуўся да пфальцграфаў.

Старэйшая лінія Вітэльсбахаў распалася на некалькі галін, і па меры іх згасання карона курфюрстаў пераходзіла ад адной галіны да іншай. Малодшая лінія загасла ў 1777 г., пасля чаго герцагскі тытул перайшоў у старэйшую лінію (Пфальц-Цвейбрукенская галіна). У 1806 г. герцагі Баварскія сталі каралямі, а герцагскі тытул перайшоў да Пфальц-Цвейбрукенской-Гельнгаўзенскай галіны.

Прадстаўнікі дому былі курфюрстамі Брадэнбургскімі (1351—1364), графамі Галандскімі (1353—1417), каралямі дацкімі (1440—1448), чэшскімі (1619—1620), шведскімі (1654—1741), грэчаскімі (1832—1862), а таксама імператарамі Свяшчэннай Рымскай імперыі (1314—1347, 1400-1410, 1742—1745). Па меркаванні якабітаў, менавіта Вітэльсбахам належаць у наш час правы на брытанскую карону.

Дом Вітэльсбахаў быў праціўнікам нацысцкага рэжыму ў Германіі. У 1939 годзе прынц Альбрэхт з сям'ёй перабраўся ў Венгрыю. Вітэльсбахі жылі ў Будапешце, а праз чатыры гады, у канцы 1943 года, пераехалі ў свой замак у Шарвары. У сакавіку 1944 года нямецкія войскі акупавалі Венгрыю, а 6 кастрычніка 1944 года ўся сям'я была арыштаваны. Вітэльсбахі былі кінуты ў канцлагеры Заксенхаўзен і Дахау. У канцы красавіка 1945 года яны былі вызвалены трэцяй арміяй ЗША.

Герцагі Баварыі

• Людвіг IV нар.1282, сын Людвіга II, герцаг Верхняй Баварыі 1301—1341,

Рымскі кароль 1314—1328, Рымскі імператар, кароль Германіі 1328—1347, герцаг Баварыі 1340—1347

• Людвіг V, герцаг Баварыі нар.1317, сын Людвіга IV, маркграф Брандэнбурга 1324—1351, граф Ціроля 1342—1361, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Верхняй Баварыі 1349—1361
• Стэфан II, герцаг Баварыі нар.1319, сын Людвіга IV, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Ніжняй Баварыі 1349—1353, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1353—1375
• Вільгельм V, герцаг Баварыі нар.1332, сын Людвіга IV, граф Эно, Галандыі і Зеландыі 1345—1389, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Ніжняй Баварыі 1349—1353, герцаг Ніжняй Баварыі—Штраўбінг 1353—1358
• Альбрэхт I, герцаг Баварыі нар.1336, сын Людвіга IV, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Ніжняй Баварыі 1349—1353, герцаг Ніжняй Баварыі—Штраўбінг 1353—1404, граф Эно, Галандыі і Зеландыі 1389—1404
• Людвіг VI, герцаг Баварыі нар.1330, сын Людвіга IV, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Верхняй Баварыі 1349—1351, маркграф Брандэнбурга 1351—1356, маркграф і курфюрст Брандэнбурга 1356—1365
• Атон V, герцаг Баварыі, сын Людвіга IV, герцаг Баварыі 1347—1349, маркграф Брандэнбурга 1351—1365, маркграф і курфюрст Брандэнбурга 1365—1375, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1375—1379
• Альбрэхт IV, герцаг Баварыі нар.1447, сын Альбрэхта III, герцаг Баварыі—Інгальштат 1465—1504, герцаг Баварыі 1504—1508
• Вільхельм IV, герцаг Баварыі нар.1493, сын Альбрэхта IV, герцаг Баварыі 1508—1514, 1545—1550, герцаг Баварыі—Мюнхен 1514—1545
• Альбрэхт V нар.1528, сын Вільгельма IV, герцаг Баварыі 1550—1579
• Вільгельм V нар.1548, сын Альбрэхта V, герцаг Баварыі 1579—1597
• Максіміліян I нар.1573, сын Вільгельма V, герцаг Баварыі 1597—1651, курфюрст Пфальца 1623—1649
• Фердынанд нар.1636, сын Максіміліяна I, герцаг і курфюрст Баварыі 1651—1679
• Максіміліян II нар.1662, сын Фердынанда, герцаг і курфюрст Баварыі 1679—1726
• Карл VII нар.1697, сын Максіміліяна II, герцаг і курфюрст Баварыі 1726—1745, кароль Чэхіі 1741—1745, імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі 1742—1745
• Максіміліян III нар.1727, сын Карла VII, герцаг і курфюрст Баварыі 1745—1777
• Карл IV нар.1724, сын Іагана Крысціяна, пфальцграфа Шульцбахского 1733—1742, курфюрст Пфальца, герцаг Юліха і Берга 1742—1799, герцаг і курфюрст Баварыі 1777—1799
• Максіміліян IV нар.1756, сын Фрыдрыха Міхаэля, герцаг Пфальц-Цвейбрукена 1795—1801, герцаг Берга 1799—1803, герцаг і курфюрст Баварыі 1799—1805, курфюрст Пфальца 1799—1806, кароль Баварыі Максіміліян I 1805—1825

Герцагі Верхняй Баварыі

• Людвіг IV нар.1282, сын Людвіга II, герцаг Верхняй Баварыі 1301—1341,

Рымскі кароль 1314—1328, Рымскі імператар, кароль Германіі 1328—1347, герцаг Баварыі 1340—1347

• Людвіг V нар.1317, сын Людвіга IV, маркграф Брандэнбурга 1324—1351, граф Ціроля 1342—1361, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Верхняй Баварыі 1349—1361
• Людвіг VI нар.1330, сын Людвіга IV, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Верхняй Баварыі 1349—1351, маркграф Брандэнбурга 1351—1356, маркграф і курфюрст Брандэнбурга 1356—1365
• Мейнхард III нар.1343, сын Людвіга V, герцаг Верхняй Баварыі і граф Ціроля 1361—1363

Герцагі Ніжняй Баварыі

• Стэфан II нар.1319, сын Людвіга IV, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Ніжняй Баварыі 1349—1353, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1353—1375
• Вілем V нар.1332, сын Людвіга IV, граф Эно, Галандыі і Зеландыі 1345—1389, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Ніжняй Баварыі 1349—1353, герцаг Ніжняй Баварыі—Штраўбінг 1353—1358
• Альберт I нар.1336, сын Людвіга IV, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Ніжняй Баварыі 1349—1353, герцаг Ніжняй Баварыі—Штраўбінг 1353—1404, граф Эно, Галандыі і Зеландыі 1389—1404

Герцагі Ніжняй Баварыі—Ландсхут

• Стэфан II нар.1319, сын Людвіга IV, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Ніжняй Баварыі 1349—1353, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1353—1375
• Ота V, сын Людвіга IV, герцаг Баварыі 1347—1349, маркграф Брандэнбурга 1351—1365, маркграф і курфюрст Брандэнбурга 1365—1375, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1375—1379
• Стэфан III нар.1337, сын Стэфана II, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1375—1392, герцаг Баварыі—Інгальштат 1392—1395, герцаг Баварыі—Мюнхен 1395—1413
• Фрыдрых II нар.1339, сын Стэфана II, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1375—1392, герцаг Баварыі—Ландсхут 1392—1393
• Іахан II нар.1341, сын Стэфана II, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1375—1392, герцаг Баварыі—Мюнхен 1392—1395, герцаг Баварыі—Інгальштат 1395—1397

Герцагі Баварыі—Ландсхут

• Фрыдрых II нар.1339, сын Стэфана II, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1375—1392, герцаг Баварыі—Ландсхут 1392—1393
• Хейнрых XVI нар.1386, сын Фрыдрыха II, герцаг Баварыі—Ландсхут 1393—1450
• Людвіг IX нар.1417, сын Хейнрыха XVI, герцаг Баварыі—Ландсхут 1450—1479
• Георг нар.1455, сын Людвіга IX, герцаг Баварыі—Ландсхут 1479—1503
• Элісабет нар.1478, дачка Георга, герцагіня Баварыі—Ландсхут 1503—1504
• Людвіг X нар.1495, сын Альбрэхта IV, герцаг Баварыі—Ландсхут 1514—1545

Герцагі Баварыі—Інгальштат

Адзін з самых знакамітых Вітэльсбахаў — шведскі кароль Карл XII. Помнік у Стакгольме.

• Стэфан III нар.1337, сын Стэфана II, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1375—1392, герцаг Баварыі—Інгальштат 1392—1395, герцаг Баварыі—Мюнхен 1395—1413
• Іахан II нар.1341, сын Стэфана II, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1375—1392, герцаг Баварыі—Мюнхен 1392—1395, герцаг Баварыі—Інгальштат 1395—1397
• Эрнст нар.1373, сын Іахана II, герцаг Баварыі—Інгальштат 1397—1438
• Вільхельм III нар.1375, сын Иоханна II, герцаг Баварыі—Інгальштат 1397—1435
• Адольф нар.1434, сын Вільхельма III, герцаг Баварыі—Інгальштат 1435—1440
• Альбрэхт III р.1401, сын Эрнста, герцаг Баварыі—Інгальштат 1438—1460
• Іахан IV нар.1437, сын Альбрэхта III, герцаг Баварыі—Інгальштат 1460—1463
• Жыгімонт нар.1439, сын Альбрэхта III, герцаг Баварыі—Інгальштат 1460—1467
• Альбрэхт IV нар.1447, сын Альбрэхта III, герцаг Баварыі—Інгальштат 1465—1504, герцаг Баварыі 1504—1508
• Крыстаф нар.1449, сын Альбрэхта III, герцаг Баварыі—Інгальштат 1468—1485, пам.1493

Герцагі Баварыі—Мюнхен

• Іахан II нар.1341, сын Стэфана II, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1375—1392, герцаг Баварыі—Мюнхен 1392—1395, герцаг Баварыі—Інгальштат 1395—1397
• Стэфан III нар.1337, сын Стэфана II, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1375—1392, герцаг Баварыі—Інгальштат 1392—1395, герцаг Баварыі—Мюнхен 1395—1413
• Людвіг VII нар.1365, сын Стэфана III, герцаг Баварыі—Мюнхен 1413—1443, граф Мартэна 1416—1425
• Людвіг VIII нар.1403, сын Стэфана III, герцаг Баварыі—Мюнхен 1443—1445
• Вільхельм IV нар.1493, сын Альбрэхта IV, герцаг Баварыі 1508—1514, 1545—1550, герцаг Баварыі—Мюнхен 1514—1545

Герцагі Ніжняй Баварыі—Штраўбінг

• Вілем V нар.1332, сын Людвіга IV, граф Эно, Галандыі і Зеландыі 1345—1389, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Ніжняй Баварыі 1349—1353, герцаг Ніжняй Баварыі—Штраўбінг 1353—1358
• Альберт I нар.1336, сын Людвіга IV, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Ніжняй Баварыі 1349—1353, герцаг Ніжняй Баварыі—Штраўбінг 1353—1404, граф Эно, Галандыі і Зеландыі 1389—1404
• Вілем VI нар.1365, сын Альберта I, герцаг Ніжняй Баварыі—Штраўбінг, граф Эно, Галандыі і Зеландыі 1404—1417
• Іахан III нар.1373, сын Альберт I|Альберта I]], князь—біскуп Льежа 1389—1418, герцаг Ніжняй Баварыі—Штраўбінг, граф Эно, Галандыі і Зеландыі 1417—1425, герцаг Люксембурга 1418—1425
• Якаба нар.1401, дачка Вілема VI, графіня Эно, Галандыі і Зеландыі 1425—1436

Ландграфы Лёйхтэнберга

• Максіміліян Філіп нар.1638, сын Максіміліяна I, ландграф 1666—1705
• Фердынанд нар.1699, сын Максіміліяна II, ландграф 1714—1738

Курфюрсты Пфальца

• Іаган-Вільгельм нар. 1658, сын Філіпа Вільхельма, пфальцграф на Рэйне, герцаг Юліха і Берга 1685—1716, эрцшатмайстар і курфюрст Свяшчэннай Рымскай імперыі 1685—1710, эрцтрухзес і курфюрст Свяшчэннай Рымскай імперыі 1710—1716
• Карл III Філіп нар. 1661, сын Філіпа Вільхельма, пфальцграф на Рэйне, эрцтрухзес і курфюрст Свяшчэннай Рымскай імперыі, герцаг Юліха і Берга 1716—1742
• Карл IV Тэадор нар. 1724, сын Іахана Крысціяна, герцаг Зульцбаха 1733—1742, пфальцграф на Рэйне, эрцтрухзес і курфюрст Свяшчэннай Рымскай імперыі, герцаг Юліха і Берга 1742—1799, герцаг Баварыі 1777—1799
• Максіміліян IV нар. 1756, сын Фрыдрыха Міхаэля, герцаг Цвайбрукена 1795—1801, пфальцграф на Рэйне, герцаг Берга 1799—1803, герцаг Баварыі 1799—1805, эрцтрухзес і курфюрст Свяшчэннай Рымскай імперыі 1799—1806, кароль як Максіміліян I 1805—1825

Каралі Баварыі

Каралеўскі палац у Мюнхене

• Максіміліян I, кароль Баварыі нар.1756, сын Фрыдрыха Міхаэля, герцаг Цвайбрукена 1795—1801, пфальцграф на Рэйне, герцаг Берга 1799—1803, герцаг Баварыі Максіміліян IV 1799—1805, эрцтрухзес і курфюрст Свяшчэннай Рымскай імперыі 1799—1806, кароль 1805—1825
• Людвіг I нар.1786, сын Максіміліяна I, кароль 1825—1848, пам.1868
• Максіміліян II, кароль Баварыі нар.1811, сын Людвіга I, кароль 1848—1864
• Людвіг II нар.1845, сын Максіміліяна II, кароль 1864—1886 (незадоўга да смерці ўстаноўлена рэгенцтва)
• Ота (1848—1916), сын Максіміліяна II, кароль 1886—1913 (фактычна не кіраваў з-за псіхічнага захворвання)

  Луітпольд (1821—1912), сын Людвіга I, дзядзька Людвіга II і Ота, рэгент з прычыны іх душэўнай хваробы (1886—1912)

• Людвіг III (1845—1921), сын Луітпольда, рэгент 1912—1913, кароль 1913—1918

Кароль Грэцыі

• Атон I, кароль Грэцыі нар. 1815, сын Людвіга I, кароль (васілеўс) 1832—1862, пам.1867

Главы Баварскага каралеўскага дому

• Рупрэхт, кронпрынц Баварыі нар.1869, сын Людвіга III, кронпрынц 1916—1955
• Альбрэхт, герцаг Баварыі нар.1905, сын Рупрэхта, герцаг Баварыі, Франконіі і ў Швабіі, пфальцграф на Рэйне 1955—1996
• Франц, герцаг Баварыі нар.1933, сын Альбрэхта, герцаг Баварыі, Франконіі і ў Швабіі, пфальцграф на Рэйне 1996—

Літаратура

• Семёнов И. Христианские династии Европы. — М., 2002.
• Döring О. Das Haus Witteisbach. — Münch., 1924.
• Häutle C. Genealogie des erlauchten Stammhauses Wittelsbach, von dessen Wiedereinsetzung in das Herzogthum Bayern (11. September 1180) bis herab auf unsere Tage. — Münch., 1870.
• Isenburg W. К. v. Stammtafeln zur Geschichte der europeischen Staaten, Bd 2. — B., 1936.