Вапа
Вапа, гуапа (саманазва: Ašočimi; англ.: Wappo; ісп.: Guapo) — індзейскі народ у Каліфорніі (ЗША). Агульная колькасць (2010 г.) - 291 чал.
| Вапа (Ašočimi) | |
| |
1924 г.
| |
| Агульная колькасць | 291 (2010 г.) |
|---|---|
| Рэгіёны пражывання | ЗША |
| Мова | вапа |
| Рэлігія | анімізм, танец духу |
| Блізкія этнічныя групы | юкі |
Гісторыя
правіцьЛічыцца, што вапа маюць агульных продкаў з іншымі каліфарнійскімі індзейцамі юкі, аднак іх разыходжанне адбылося даўно, што адлюстравана ў значнай моўнай і культурнай розніцы. Асноўнай мясцовасцю, населенай вапа ў XIX ст., былі кантынентальныя раёны акругі Санома ў Каліфорніі.
У 1823 г. мексіканскія святары заснавалі ў Саноме місію, куды актыўна прыцягваліся вапа. Кантакты паміж індзейцамі і мексіканцамі ўскладніліся ў 1828 г. эпідэміяй воспы, да якой у вапа не было імунітэту. У 1835 - 1836 гг. мексіканцы вялі супраць вапа ваенныя дзеянні, якія скончыліся перамір'ем. У 1838 - 1839 гг. вапа зноў пацярпелі ад моцнай эпідэміі воспы, так што да сярэдзіны XIX ст. гэты народ апынуўся на мяжы вымірання.
Пасля далучэння Каліфорніі да ЗША ў Саноме знаходзіліся часткі амерыканскай арміі. У 1851 г. каля 250 выжылых вапа былі прымусова адселены на поўнач Каліфорніі. Яшчэ каля 50 чалавек перасяліліся на ўзбярэжжа. Толькі ў 1915 г. вапа і іх суседдзям была прадстаўлена аўтаномная рэзервацыя.
З другой паловы 1980-х гг. пачалося культурнае адраджэнне. З 1988 г. вядзецца юрыдычны працэс прызнання вапа федэральнымі ўладамі ў якасці самастойнай нацыі.
Культура
правіцьАсноўнымі традыцыйнымі заняткамі вапа здаўна з’яўляліся збіральніцтва і паляванне. Асноўную ежу складалі жалуды, арэхі, ядомае карэнне, ягады, мёд, мяса трусоў, аленяў, дзікіх птушак. У месцах, населеных вапа, здабывалі соль. Маглі сезонна вандраваць да акіяна або азёр у пошуках малюскаў і рыбы.
Прылады працы ладзілі з ракавін, камянёў, дрэва. Лукі і стрэлы атрымоўвалі ў суседзяў у выніку гандлю. У якасці разліковых адзінак пры абмене выкарыстоўвалі бісер. Распаўсюджанае жаночае рамяство — пляценне. Вапа амаль не мелі вопраткі. Жанчыны рабілі вузкія повязі з травы або трыснягу. Узімку мужчыны і жанчыны накрываліся коўдрай з футра трусоў.
Свае невялікія паселішчы будавалі на ўзвышшах. Звычайна яны ўключалі некалькі жылых і гаспадарчых хацін. У адной хаціне туліліся некалькі сем'яў. Хаціны мелі авальную форму, уяўлялі сабою вярбовы каркас, накрыты травой, трыснягом ці зямлёй.
Асновай сацыяльнага ладу была абшчына, што складалася з аднаго паселішча. На чале стаяў выбраны правадыр, звычайна найбольш спрытны мужчына. Часам у паселішчы магло быць два правадыра, або месца правадыра займала жанчына. Вапа імкнуліся падтрымліваць мір з суседдзямі, паколькі моцна залежалі ад абмену з імі. Называлі суседнія народы братамі, удзельнічалі ў іх святах. Сем'і вялікія пашыраныя на чале мужчын. Жаніцьба прадугледжвала абмен падарункамі паміж сем'ямі. Сталенне хлопчыкаў і дзяўчынак суправаджалася ініцыяцыяй.
Вапа знакаміты сваімі танцамі.
Мова
правіцьРодная мова вапа фактычна з’яўлялася ізалятам, хаця некаторыя даследчыкі імкнуцца звязаць яе ў адзіную моўную сям'ю разам з юкі. У мінулым мела 5 дыялектаў. У 1990 г. памёр апошні носьбіт гутарковай мовы.
Рэлігія
правіцьВапа верылі, што сусвет населены шматлікімі духамі. Рэлігійныя цырымоніі арганізоўваў правадыр.