Забрэззе

Забрэззе
Краіна	Беларусь
Вобласць	Мінская
Раён	Валожынскі
Сельсавет	Гародзькаўскі
Каардынаты	54°11′17″ пн. ш. 26°27′01″ у. д.HGЯO
Першая згадка	1430-я
Ранейшыя назвы	Забрэжжа
Вёска з	1939
Плошча	1,4 км²
Насельніцтва	196 чалавек (2020)
Нацыянальны склад	беларусы
Канфесійны склад	каталікі, праваслаўныя
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	1772
Паштовы індэкс	222353
Аўтамабільны код	5
СААТА	6220820033
	Забрэззе на Вікісховішчы

Забрэ́ззе^[1] (трансліт.: Zabrezzie, руск.: Забрезье) — вёска ў Валожынскім раёне Мінскай вобласці. Уваходзіць у склад Гародзькаўскага сельсавета. Насельніцтва 196 чалавек (2020). Знаходзіцца за 12 км на паўночны захад ад Валожына, за 4 км ад чыгуначнай станцыі Валожын.

Гісторыя правіць

Вялікае Княства Літоўскае правіць

Упершыню паселішча згадваецца ў XV стагоддзі пад назвай Забераж як радавое ўладанне Забярэзінскіх і Дарагастайскіх. У 1456 годзе Забярэзінскія збудавалі тут касцёл. У другой палове XVI — XVII стагоддзях маёнтак знаходзіўся ў валоданні Збаражскіх, Слушкаў, Коцелаў, Кішкаў.

У канцы XVI стагоддзя паселішча значыцца як Забярэззе. На 1626 год тут было 70 двароў, касцёл, царква Святога Спаса, карчма. У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) быў знішчаны тутэйшы касцёл, адноўлены ў 1695 годзе. З другой паловы XVIII стагоддзя мястэчкам валодалі Комары.

Расійская імперыя правіць

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Забрэззе апынулася ў складзе Расійскай імперыі, у Ашмянскім павеце. У канцы XIX ст. у мястэчку было 8 двароў, царква, касцёл, капліца, багадзельня, школа. У пачатку XX ст. у Забрэззі дзейнічалі царква і касцёл, правацавала народная школа.

У Першую сусветную вайну (1915—1918) праз Забрэззе праходзіла лінія фронту, у лютым 1918 года мястэчка занялі войскі Германскай імперыі.

Найноўшы час правіць

25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай Забрэззе абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яно ўвайшло ў склад Беларускай ССР. Згодна з Рыжскім мірным дагаворам 1921 года Забрэззе апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Валожынскім павеце Віленскага ваяводства.

У 1939 годзе Забрэззе ўвайшло ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 года стала цэнтрам сельсавета. Статус паселішча панізілі да вёскі.

Вялікая Айчынная Вайна правіць

У вёсцы Забрэззе перад вайной яўрэі складалі значную частку насельніцтва. У першыя ж дні пасля акупацыі фашысты сагналі яўрэяў у гета, тэрыторыя якога была абнесена дашчаным плотам і некалькімі радамі калючага дроту. Яўрэям пад страхам смерці забаранялася з’яўляцца без апазнавальнага знака — прышытай на вопратку латы.

Над вязнямі бяскарна здзекаваліся. Напрыклад, часта гітлераўцы і паліцаі пад гукі музыкі выганялі яўрэяў з гета, прымушалі ўстаць на карачкі і ў такім выглядзе гналі на поле, дзе прымушалі зубамі выскубаць траву і выдзіраць дзёран, а таксама піць з лужын брудную ваду. Тых, хто адмаўляўся гэта рабіць, збівалі да смерці бізунамі і дубінкамі.

Зімой 1942 года вязняў гета замкнулі ў хляве, які аблілі бензінам, і спалілі жыўцом. Тых, хто спрабаваў выбрацца з агню, расстрэльвалі. Усяго ў гэты дзень было знішчана і спалена жыўцом каля 180 яўрэяў. Выратавацца ў Забрэззі здолелі толькі некалькі юнакоў і дзяўчын, якія ўцяклі з гета і далучыліся ў лесе да партызанаў. Старым людзям ісці было няма куды, і немцы, разумеючы гэта, нават адпускалі іх з гета падхарчавацца, калі за некалькі дзён перад знішчэннем гета трымалі вязняў зусім без ежы. Яўрэі ішлі, а потым пакорна вярталіся чакаць смерці ў вялікае гумно, у якім іх і спалілі.

У 1946 годзе ў цэнтры вёскі, у 100 метрах ад сельсавета, на брацкай магіле 180 яўрэяў быў усталяваны помнік. Апублікаваны няпоўныя спісы забітых яўрэяў Забрэззя.

Пасляваенны час правіць

На 1971 год тут было 185 двароў, на 1993 год — 187. У 1999 годзе быў пабудаваны новы каталіцкі храм.

30 кастрычніка 2009 года ў сувязі з ліквідацыяй Забрэзскага сельсавета вёску перадалі ў склад Гародзькаўскага сельсавета.

Насельніцтва правіць

XIX стагоддзе: 1869 год — 57 чал.^[2]; 1895 год — 127 чал. (80 праваслаўных, 7 каталікоў і 40 іўдзеяў) у мястэчку Забрэззе і 85 чал. (80 праваслаўных і 5 каталікоў) у вёсцы Забрэззе^[3].
XX стагоддзе: 1901 год — 274 чал.; 1921 год — 306 чал.; 1971 год — 581 чал.; 1993 год — 443 чал.^[4]; 1997 год — 423 чал., 1999—398 чал.
XXI стагоддзе: 2006 год — 309 чал.; 2010 год — 258 чал.; 2020 год — 196 чал.

Інфраструктура правіць

У 2007 годзе ў Забрэззі была закрыта школа. Вучні былі пераведзеныя ў Гародзькаўскую сярэднюю школу. Забрэзская бібліятэка перастала існаваць у 2015 годзе. На сённяшні дзень у вёсцы працуюць дзве крамы і пошта.

Пошта
Крама
Амбулаторыя
Канюшня на Гаспадарчым двары
Лазня
Млын

Клімат правіць

Клімат тут умераны, з цёплым летам і мяккай зімой. Сярэдняя тэмпература студзеня — мінус 6,8 °C, ліпеня — плюс 17,5 °C. Зімой паўднёвыя, а летам усходнія і паўночна-ўсходнія вятры. Сярэдняя хуткасць ветру 3 м/с. Гадавая колькасць ападкаў 550—650 мм.

Славутасці правіць

Касцёл Найсвяцейшай Тройцы (2000);
Царква Дабравешчання Прасвятой Багародзіцы (1866);
Забрэзскі валун, за 2 км на поўдзень ад вёскі — геалагічны помнік прыроды рэспубліканскага значэння;
Забрэзскія могілкі (XVI стагоддзе);
Помнік героям Вялікай Айчыннай Вайны
Гаспадарчы двор (XIX стагоддзе). Доўгі час на месцы двара былі руіны. Пасля таго, як гаспадарчы двор былой сядзібы і канюшня сталі ўласнасцю калгаса «ААТ ЛОСК», былі праведзены работы па рэканструкцыі збудаванняў. У 2014 годзе ў канюшні пачалі разводзіць коней. На сённяшні дзень большая частка збудаванняў выкарыстоўваецца ў якасці зернясклада.

Касцёл Найсвяцейшай Тройцы (2000)
Царква Дабравешчання Прасвятой Багародзіцы (1866)
Помнік героям Вялікай Айчыннай Вайны (1953)
Гаспадарчы двор (ХІХ)

Могілкі правіць

Найстаражытнейшае цяпер вядомае пахаванне (27.01.1892)

Могілкі ў вёсцы Забрэззе заснаваныя ў XVI стагоддзі. Агульная плошча — 0,1 га.

Самае старажытнае цяпер вядомае пахаванне датуецца 27 студзеня 1892 года. Першапачаткова пахаванні былі выключна людзей каталіцкага веравызнання. У пачатку ХХ стагоддзя пахаванні узнаўляліся незалежна ад веравызнання. У часы СССР тэрыторыя могілак значна паменшылася. Умоўна тэрыторыя падзелена на тры часткі; больш старажытная (пахаванні да ХХ стагоддзя), ваенная (пахаванні ваеннага часу і салдат, якіх загінулі ВАВ), новае (пахаванні пасляваеннага і новага часу).

На могілках знаходзяцца пахаванні:

салдат Вялікай Айчыннай Вайны,
яўрэяў з Забрэзскага гета.

Страчаная спадчына правіць

Рэшткі сядзібы

Касцёл Найсвяцейшай Тройцы (1695)
Сядзіба «Вялікі Двор» (XIX ст.)

Крыніцы правіць

↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU)
↑ Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7. — С. 380.
↑ SgKP 1895.
↑ ЭГБ 1996.

Літаратура правіць

Забрэззе // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1996. — С. 391. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2.
Zabrzeź // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIV: Worowo — Żyżyn (польск.). — Warszawa, 1895. — S. 209.

Спасылкі правіць

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Забрэззе
Падарожжа дылетанта Архівавана 28 лютага 2021. — tut.by

[1] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU)

[2] Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7. — С. 380.

[FOOTNOTESgKP1895-3] SgKP 1895.

[FOOTNOTEЭГБ1996-4] ЭГБ 1996.

[1]

[2]

[3]

[4]