Замкавая царква (Навагрудак)
Замкавая царква ў Навагрудку (Царква Успення Божай Маці) — храм XIV—XVII стагоддзяў у Навагрудку. Знаходзілася на Замкавай гары, пасярод замка. У 1870-я гады ўлады Расійскай імперыі зруйнавалі царкву (захаваліся падмуркі). Твор архітэктуры мясцовай школы дойлідства і барока.
| Славутасць | |
| Замкавая царква | |
|---|---|
.jpg) | |
| 53°36′06″ пн. ш. 25°49′38″ у. д.HGЯO | |
| Краіна |
 Беларусь |
| Горад | |
| Канфесія | Праваслаўе |
| Дата заснавання | XIV стагоддзе |
| Дата пабудовы | XIV стагоддзе |
| Стан | Знішчана |
 |
|
_1.jpg)
Гісторыя правіць
Пабудавана на тэрыторыі Навагрудскага замка ў першай палове XIV ст. Верагодна, яе будаўніцтва пачалося яшчэ пры вялікім князе літоўскім і рускім Гедзіміне да 1323 г., калі Навагрудак быў яго рэзідэнцыяй. Тым больш, што каля 1316 г. Навагрудак стаў кафедрай першага заходнерускага /літоўскага/ мітрапаліта Феафіла. Магчыма, пабудавалі царкву трохі пазней, пры сыне Гедзіміна Карыяце, якому ў сярэдзіне XIV ст. належала Навагрудскае ўдзельнае княства.
Як паведамляюць летапісы, ва Успенскай царкве ў 1414—1416 гг. адбыліся саборы епіскапаў Вялікага Княства Літоўскага, на якіх прысутнічалі епіскапы /архіепіскапы/ Полацкі, Чарнігаўскі, Луцкі, Уладзіміра-Валынскі, Перамышльскі, Смаленскі, Тураўскі і Холмскі. Па прапанове вялікага князя Вітаўта сабор пасвяціў у сан асобнага ад Масквы мітрапаліта Рыгора Цамблака і абвясціў аўтакефалію, матывуючы гэта тым, што мітрапаліт Усяе Русі Фоцій злоўжывае сваім становішчам і не здольны ўтрымліваць вялікую тэрыторыю з праваслаўным насельніцтвам. Масква і Канстанцінопаль такое рашэнне прызналі незаконным. У выніку ў 1420 г. мітраполія Вялікага Княства Літоўскага перайшла пад кіраўніцтва мітрапаліта Фоція, які двойчы наведаў Навагрудаку 1421 і 1430-м гадах.
Пасля ўтварэння ў 1448 г. аўтакефальннай Рускай Праваслаўнай Царквы, праваслаўныя епархіі Вялікага Княства Літоўскага праз некаторы час сталі аўтаномнай мітраполіяй Канстанцінопальскага патрыярхата. Навагрудак працягваў заставацца кафедрай праваслаўнага мітрапаліта. На 1530-я гады тут было ўжо 10 цэркваў: Барысаглебская, Успенская, Іаанаўская, Крыжаўздвіжанская, Мікалаеўская, Пакроўская, Пятніцкая, Сімяонаўская, Троіцкая і Уваскрасенская. Які выгляд мела ў гэты час Замкавая (Успенская) царква можна меркаваць па матэрыялах яе археалагічных даследаванняў, праведзеных у 1973—1974 гг. ленінградскімі археолагамі.
Царква была моцна пашкоджана ў пажары 1751 года, і доўгі час знаходзілася ў паўразбураным стане. У пачатку 1870-х гадоў яе разабралі на цэглу. Сёння на Замкавай гары Навагрудка захаваліся на глыбіні звыш 1 метра толькі яе фундаменты.
Архітэктура правіць
Царква была крыжападобнай у плане памерамі 12,2 х 13 метраў. Унутры царквы былі чатыры слупы, якія ўтрымлівалі барабан з купалам. Два бакавыя нефы і апсіда мелі рабрыстыя (нервюрныя) скляпенні. Калі глядзець звонку, над цэнтрам царквы ўзвышаўся купал, ніжэй цэнтральных сцен была апсіда, заходні прытвор і бакавыя выступы. Такі выгляд рабіў яе падобнай на некаторыя смаленскія і полацкія цэрквы XII ст. Сцены Успенскай царквы былі выкладзены з чырвонай і абпаленай цэглы, бакавыя выступы ўпрыгожваліся блокамі жоўта-зяленага туфа — што стварала царкве, якая ўзвышалася над усім горадам, вельмі прыгожы знешні выгляд.
У выніку перабудовы XVII ст. аб'ём падоўжылі на захад, павялічылі апсіду. Над паўднёвай сцяной збудавалі вежу складанай канфігурацыі. Фасады дэкарыравалі фігурнымі атынкаванымі карнізамі, нішамі, цягамі і інш.[1]
Важнай адметнасцю гэтай царквы было і тое, што тут з ХVІ ст. знаходзілася цудатворная Ікона Маці Божай Навагрудскай — вядомая многімі цудамі, у тым ліку, па словах Адама Міцкевіча, і яго цудоўным выздараўленнем.
Галерэя правіць
- Старая графіка
-
Ю. Пешка, каля 1800 -
XIX ст. -
К. Русецкі, 1846 -
1883
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Зноскі
- ↑ Кушнярэвіч А., Ткачоў М. Навагрудская Замкавая царква // Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Мн.: БелЭн, 1993. — 620 с. — ISBN 5-85700-078-5. С. 359.
Літаратура правіць
- Мікалай Гайба. Навагрудская Замкавая царква //Новогрудские епархиальные ведомости. 2000. — № 3 (13). — С.3.
- Константин. Епископ Новогрудский и Лидскнй. История Новогрудской епархии от основания до настоящего времени // Наваградскія чытанні. Кн. 2. — Навагрудак, 1993. — с. 16-30.
- Малевская М. В. Архитектурный комплекс Новогрудского детинца XIII — ХІУв.в. // Древнерусское государство и славяне. Мат. Симпозиума. — Минск, 1983. — с. 122—125.